4 godzin temu
Kontrola została przeprowadzona na zlecenie Marszałka Sejmu RP. Jej głównym celem było ustalenie jakie są zakres oraz źródła finansowania ze środków publicznych kościołów i innych związków wyznaniowych (w szczególności Kościoła Katolickiego), a także niektórych związanych z nimi podmiotów. To pierwsza tak obszerna i szczegółowa kontrola NIK dotycząca tego zagadnienia. Kontrolą objęto 21 jednostek: Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, osiem ministerstw, trzy urzędy centralne, cztery urzędy wojewódzkie, dwie agencje wykonawcze i trzy fundusze celowe. Ponadto przeprowadzono badania kwestionariuszowe dotyczące 2807 jednostek samorządu terytorialnego oraz 556 szpitali publicznych, a także zasięgano informacji w kilkudziesięciu innych podmiotach. W kontroli wzięło udział aż 13 departamentów i delegatur, a raport z wynikami kontroli liczy blisko 400 stron.
Marszałek Sejmu RP podkreślił, iż kontrolą należy objąć:
- wydatki publiczne na poszczególne kościoły i związki wyznaniowe dokonywane przez podmioty, o których mowa w art. 2 ustawy o NIK bez względu na źródło (w tym części budżetowe, rezerwy ogólne i celowe, środki UE, środki funduszy celowych), charakter i formę finansowania (dotacje, subwencje, wydatki bieżące lub majątkowe, inne świadczenia pieniężne lub niepieniężne);
- środki wydatkowane w ramach subwencji oświatowej na finansowanie lekcji religii;
- środki na wynagrodzenia kapelanów w służbach, inspekcjach, strażach, ochronie zdrowia;
- wydatki z Funduszu Kościelnego;
- ulgi, zwolnienia i preferencje podatkowe i celne stosowane wobec poszczególnych kościołów;
- inne formy wsparcia finansowego lub majątkowego ze środków publicznych.
Dodatkowo Marszałek wskazał także na konieczność uwzględnienia powszechnie znanych podmiotów związanych z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.
Biorąc pod uwagę bardzo szeroki zakres badanego obszaru, niniejsza kontrola skoncentrowała się na finansowaniu kościołów i innych związków wyznaniowych oraz niektórych związanych z nimi podmiotów ze środków publicznych (o których mowa w art. 5 ustawy o finansach publicznych – m.in. daniny i inne dochody publiczne, przychody publiczne, środki z budżetu Unii Europejskiej). Z tego też względu kontrola nie obejmowała: finansowania kościołów przez spółki Skarbu Państwa oraz przez fundacje i stowarzyszenia założone przez te spółki, a także pożyczek, gwarancji, kredytów udzielanych przez banki. Nie obejmowała również m.in. badań u beneficjentów (np. w parafiach, których jest ponad 10 tys.), a także badania schematy udzielania, wykorzystywania i rozliczania dotacji z funduszy unijnych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych (zebrano natomiast dane o wysokości przyznanego dofinansowania z tych środków).
Zgodnie z art. 25 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione, a stosunki między nimi a państwem polskim określają ustawy. Na terytorium RP działa 15 kościołów i innych związków wyznaniowych, których stosunki z Państwem są uregulowane odrębnymi ustawami. Stosunki między RP a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską (Konkordat) oraz ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego.
Kościoły, które nie mają uregulowanej sytuacji prawnej w formie odrębnej ustawy są wpisywane do rejestru kościołów i związków wyznaniowych prowadzonego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. Na 8 stycznia 2025 r. do rejestrów wpisanych było 175 kościołów lub związków wyznaniowych.
W Polsce największy pod względem liczby wiernych i struktury organizacyjnej jest Kościół Katolicki. Zgodnie z Raportem Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego „Kościół w liczbach” w 2023 r. działalność duszpasterską prowadziły w Polsce 10 344 parafie katolickie (z czego 680 stanowiły parafie zakonne), liczba księży wyniosła 23 612, sióstr zakonnych było 15,6 tys., a członków męskich zgromadzeń zakonnych – 7,3 tys. W roku szkolnym 2023/2024 na lekcje religii w przedszkolach i szkołach uczęszczało 78,6 % uczniów.
Środki przekazywane kościołom i innym związkom wyznaniowym są przeznaczane nie tylko na wsparcie ich działalności, ale też na realizację różnych zadań publicznych. Zasady finansowania kościołów i związków wyznaniowych zostały określone w przepisach regulujących stosunki Państwa Polskiego z kościołami innymi związkami wyznaniowymi oraz w innych przepisach powszechnie obowiązujących.
Szczegółowe informacje z kontroli P/24/095/KAP „Finansowanie kościołów i innych związków wyznaniowych oraz niektórych związanych z nimi podmiotów przez wybrane jednostki publiczne”
-->
