NIK o likwidacji nielegalnych wyrobów akcyzowych

5 godzin temu

W latach 2022-2023 administracja skarbowa oraz Policja nasiliły działania przeciwko nielegalnym wyrobom akcyzowym, zabezpieczając m.in. ponad 585 mln sztuk papierosów i 530 tysięcy kg tytoniu. NIK skontrolowała m.in. postępowania przygotowawcze, wszczęte w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i Policji w związku z ujawnieniem nielegalnych wyrobów akcyzowych. W 11% takich postępowań stwierdzono brak należytej staranności i nieprzestrzeganie terminów. Choć większość skontrolowanych jednostek przechowywała zabezpieczone nielegalne wyroby akcyzowe w odpowiednio wyposażonej bazie magazynowej, to jednak występowały przypadki ich niewłaściwego i długotrwałego składowania. Likwidacja tych wyrobów następowała z opóźnieniem i często była dokumentowana w sposób budzący wątpliwości co do jej przebiegu. W skrajnym przypadku, w wyniku nieprawidłowego przechowywania wyrobów tytoniowych, które częściowo wyschły i zgniły, doprowadzono do spadku ich wartości o 3,8 mln zł w momencie likwidacji.

W latach 2022-2023 Polska osiągnęła wzrost dochodów z podatku akcyzowego o ok. 5 mld zł, z niemal 80 mld zł do prawie 85 mld zł, mimo iż ich udział w budżetowych dochodach podatkowych spadł z 17,1% do 16,7%. Struktura dochodów z podatku akcyzowego nie uległa większej zmianie. Istotny w nich udział miały kwoty uzyskane m.in. z tytułu sprzedaży wyrobów tytoniowych (32% w 2022 r. i 33% w 2023 r.) oraz alkoholu etylowego (13% w 2022 r. i 12% w 2023 r.).

Administracja skarbowa oraz Policja w wyniku intensyfikacji działań przeciwko nielegalnym wyrobom akcyzowym, zabezpieczyły łącznie ponad 585 mln szt. papierosów i 530 tysięcy kg tytoniu.


209,0	157,1	68,8	75,2%
15,5	18,0	8,9	116,1%
14,1	22,4	26,6	158,9%


74,2	68,8	92,7%
15,4	8,9	57,8%
13,2	26,6	201,5%

Niemal każdego dnia Krajowa Administracja Skarbowa (KAS) ujawnia i konfiskuje znaczące liczby nielegalnych wyrobów akcyzowych. Wykrywa je też Policja i wyodrębnione organizacyjnie z jej struktur Centralne Biuro Śledcze Policji. Przejęte i zabezpieczone wyroby trafiają na przechowanie do magazynów, a po przeprowadzeniu czynności dochodzeniowo-śledczych w ramach postępowań przygotowawczych oraz osądzeniu osób zajmujących się ich przemytem, wyrobem czy obrotem, podlegają zniszczeniu. Przed wdrożeniem tej procedury wymagane jest orzeczenie sądu, na mocy którego następuje przepadek nielegalnych wyrobów akcyzowych na rzecz Skarbu Państwa. Ich niszczeniem zajmują się wyspecjalizowane podmioty, jednak sam proces winien odbywać się pod nadzorem organu wykonującego orzeczenie sądu, który powinien dbać o to, aby towar całkowicie i nieodwracalnie utracił swoje adekwatności.

NIK objęła kontrolą 13 jednostek: izby administracji skarbowej w Olsztynie, Szczecinie, Wrocławiu i Zielonej Górze, urzędy celno-skarbowe w Gorzowie Wlkp., Olsztynie, Szczecinie i Wrocławiu, komendy miejskie (powiatowe) Policji w Koszalinie, Nidzicy, Świebodzinie i Wałbrzychu oraz Centralne Biuro Śledcze Policji w Warszawie.

Najważniejsze ustalenia

Jednostki administracji skarbowej i Policji były zwykle dobrze przygotowane pod względem organizacji pracy, a funkcjonariusze mieli możliwość podnoszenia kwalifikacji związanych m.in. z przestępstwami akcyzowymi. W jednostkach zajmujących się walką z nielegalnymi wyrobami akcyzowymi określono zadania i obowiązki związane z tym problemem. Wszędzie były jasno ustalone regulaminy i zakresy obowiązków. Liczba pracowników zajmujących się nielegalnymi wyrobami akcyzowymi była zwykle wystarczająca. Jednak w CBŚP oraz w Lubuskim Urzędzie Celno-Skarbowym w Gorzowie Wlkp. zaobserwowano znaczną rotację kadr, co mogło wpływać na realizację zadań. Funkcjonariusze posiadali odpowiednie przygotowanie merytoryczne i uzupełniali swoje kwalifikacje poprzez w szkolenia.

W obszarze związanym z nielegalnymi wyrobami akcyzowymi nawiązana została intensywna kooperacja między kontrolowanymi jednostkami administracji skarbowej i Policji, jak również między tymi jednostkami a Strażą Graniczną, Centralnym Biurem Antykorupcyjnym, Żandarmerią Wojskową czy podmiotami prywatnymi (koncernami tytoniowymi). kooperacja ta opierała się na porozumieniach zawieranych na szczeblu centralnym i regionalnym. W oparciu o te porozumienia kierownicy kontrolowanych jednostek, w szczególności CBŚP i urzędów celno-skarbowych, podejmowali decyzje i współpracę w ramach indywidualnych spraw operacyjnych i procesowych. Ważnym elementem było także współdziałanie z koncernami tytoniowymi, które miało istotne znaczenie dla przebiegu i skuteczności prowadzonych przez CBŚP działań związanych z nielegalnymi wyrobami akcyzowymi, w tym dotyczących ich transportu, przechowywania i likwidacji. Koncerny niejednokrotnie finansowały te działania, przy czym odbywało się to bez umocowania w przepisach powszechnie obowiązującego prawa. W konsekwencji kooperacja ta prowadziła do wykonywania zadań publicznych przez podmioty gospodarcze na ich koszt. NIK uważa, iż mimo iż kooperacja ta odbywała się bezkosztowo dla administracji, warto byłoby wprowadzić jasne przepisy prawne dotyczące tego, jak sektor publiczny powinien współpracować z prywatnym. To mogłoby pomóc w uregulowaniu zasad współpracy oraz poprawić jej efektywność we wskazanym zakresie.

Izba stwierdziła, iż w kontrolowanych urzędach celno-skarbowych, CBŚP i Policji funkcjonariusze mieli odpowiedni sprzęt i wyposażenie do zwalczania przestępczości związanej z wyrobami akcyzowymi. Ewentualne braki były uzupełniane dzięki współpracy z innymi służbami i podmiotami prywatnymi.

W wyniku działań CBŚP w okresie objętym kontrolą zabezpieczono ponad 585 mln szt. papierosów, 530 tysięcy kg tytoniu i prawie 12 tysięcy litrów alkoholu. Z kolei komendy Policji zabezpieczyły łącznie ponad 11 mln szt. papierosów, 18 tys. kg tytoniu (w różnej postaci) oraz 0,2 tys. litrów alkoholu. Większość postępowań dotyczyła wyrobów tytoniowych: CBŚP wszczął 62 postępowania, Policja 75, a urzędy celno-skarbowe 4761. W CBŚP większość postępowań była prowadzona w formie śledztwa, podczas gdy Policja i urzędy celno-skarbowe przeważnie wszczynały dochodzenia. Przyjmowane kwalifikacje prawne czynów dotyczyły głównie: nieujawnienia przedmiotu lub podstawy opodatkowania, obrotu bez znaków akcyzy, sprzedaży bez prawidłowego oznaczenia znakami akcyzy, paserstwa akcyzowego, obrotu wyrobami akcyzowymi, naruszenia warunków produkcji, importu i obrotu wyrobami akcyzowymi czy prowadzenia działalności bez wymaganego wpisu do rejestru.

W szczegółowych badaniach kontrolnych analizowano 158 postępowań prowadzonych przez CBŚP, Policję i urzędników celno-skarbowych. W większości analizowanych spraw nie stwierdzono przypadków braku należytej staranności przy ich załatwianiu. Nieprawidłowości wystąpiły w trzech z czterech kontrolowanych urzędów celno-skarbowych (łącznie 10 przypadków) oraz w jednej z czterech kontrolowanych komend Policji (siedem przypadków) i w sumie stanowiły niemal 11% badanej próby. Nieprawidłowości stwierdzone w urzędach celno-skarbowych miały związek z bezczynnością lub nieterminowością działań, natomiast błędy, które wystąpiły w Policji wynikały z nierzetelności działania.

Dyrektorzy każdej z kontrolowanych izb administracji skarbowej podejmowali działania nadzorcze, które miały na celu poprawę wyników podległych jednostek w zakresie postępowań przygotowawczych. Ponadto systematycznie monitorowali skuteczność tych postępowań, jednakże w przypadku jednej z tych izb nadzór w tym zakresie nie zawsze był prawidłowy i bieżący.

Magazynowanie nielegalnych wyrobów akcyzowych

Wszystkie kontrolowane jednostki, które zajmowały się przechowywaniem zabezpieczonych nielegalnych wyrobów akcyzowych, dysponowały wystarczającą bazą magazynową. Magazyny były adekwatnie wyposażone i przygotowane oraz prawidłowo zabezpieczone przed włamaniem i nieuprawnionym dostępem, z wyjątkiem czterech magazynów wykorzystywanych przez urzędy celno-skarbowe, oraz jednego pomieszczenia w kontrolowanej komendzie Policji.

W kontrolowanym okresie magazynowano znaczące ilości nielegalnych wyrobów akcyzowych. Np. do magazynów czterech kontrolowanych urzędów celno-skarbowych przekazano w 2022 r. ponad 74 mln szt. papierosów, w 2023 r. – powyżej 62 mln szt., a do 30 czerwca 2024 r. – także ponad 62 mln szt.

Na ogół zapewniano też odpowiednie warunki przechowywania nielegalnych wyrobów akcyzowych, umożliwiające ich zabezpieczenie przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą (do czasu prawomocnego orzeczenia sądu o ich przepadku i likwidacji). Jednakże badania kontrolne stanów magazynowych, dotyczące łącznie 55 wybranych partii nielegalnych wyrobów akcyzowych, wykazały w dwóch przypadkach niezgodności ich wagi z ewidencją magazynową, co miało związek z warunkami i długim czasem ich składowania. Waga jednej z tych partii (przechowywanej przez CBŚP), w związku z jej częściowym wyschnięciem i zgniciem obniżyła się o ok. 500 kg (o 14%), a drugiej (przechowywanej przez ZUCS w Szczecinie) zmniejszyła się o prawie 3 kg (o 20%) z powodu długotrwałego przechowywania jej w suchym, ogrzewanym pomieszczeniu. Należy zauważyć, iż gdyby sąd odstąpił od orzeczenia przepadku tych wyrobów i nakazał ich zwrot podmiotom, od których zabezpieczono powyższe partie wyrobów akcyzowych, to przechowujące je jednostki mogłyby ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu ich uszkodzenia lub zniszczenia.

W związku z tym, NIK sygnalizuje potrzebę podejmowania przez kontrolowane podmioty działań, które umożliwiłyby zwolnienie znacznej części powierzchni magazynowych zajętych w tej chwili przez nielegalne wyroby akcyzowe, przechowywane w dużych ilościach przez długi czas. Ich zniszczenie mógłby orzec sąd, pozostawiając do dalszego jedynie próbki na potrzeby przeprowadzenia ewentualnych dalszych badań.

W jednym z czterech urzędów celno-skarbowych stany magazynowe obejmowały osiem partii nielegalnych wyrobów akcyzowych, w przypadku których nie wykryto sprawcy czynu zabronionego i umorzono postępowanie przygotowawcze, a które na tej podstawie nie zostały bezzwłocznie zlikwidowane. Od momentu uprawomocnienia się postanowień o umorzeniu dochodzenia do objęcia tych spraw badaniem przez NIK upłynęło od 39 do 134 dni.

Magazyny będące pod nadzorem CBŚP i urzędów celno-skarbowych poddawane były systematycznie komisyjnej inwentaryzacji w celu sprawdzenia w jakim stanie są przechowywane w nich dowody rzeczowe. Natomiast nie w pełni prawidłowo przeprowadzono inwentaryzacje dowodów, w tym nielegalnych wyrobów akcyzowych, zrealizowane w latach 2022–2024 (I półrocze) przez 2 z 4 kontrolowanych komend Policji. Przykładowo, w jednej z nich nie w pełni rzetelnie wykonano i udokumentowano inwentaryzację dowodów rzeczowych, przeprowadzoną w lutym 2024 r., a komisja inwentaryzacyjna nie przedłożyła komendantowi tej jednostki do zatwierdzenia protokołu z inwentaryzacji.

Likwidacja nielegalnych wyrobów akcyzowych

W latach 2022–2024 (I półrocze) kontrolowane jednostki zlikwidowały łącznie ponad 209 tys. kg tytoniu, krajanki tytoniowej i suszu tytoniowego, ponad 63 mln szt. papierosów i powyżej 6,5 tys. litrów alkoholu. Wielkości te nie obejmowały dwóch odosobnionych i niewłaściwie udokumentowanych przypadków likwidacji niewielkich ilości tytoniu przez jedną z kontrolowanych komend Policji. Urzędy celno-skarbowe i CBŚP nie dokonywały samodzielnie likwidacji (poprzez zniszczenie) nielegalnych wyrobów akcyzowych – zlecały każdorazowo to zadanie wyspecjalizowanym podmiotom. Jednak nie wszystkie umowy z wykonawcami takich usług zostały zawarte zgodnie z obowiązującymi przepisami i wymogami wewnętrznego regulaminu zamówień publicznych. Nieprawidłowości przy udzielaniu takich usług wystąpiły w jednej z czterech z kontrolowanych izb administracji skarbowej, a dotyczyły niewskazania okoliczności uzasadniających pominięcie wyboru wykonawcy w trybie konkurencyjnym i niewłaściwego zabezpieczenia interesów Skarbu Państwa.

W żadnym z czterech kontrolowanych urzędów celno-skarbowych nie przeprowadzono zniszczenia nielegalnych wyrobów akcyzowych niezwłocznie po uprawomocnieniu się sądowego orzeczenia o przepadku tych rzeczy, co miało związek z nieokreśleniem terminów podejmowania kolejnych czynności w tym zakresie, m.in. w wewnętrznych aktach normatywnych kontrolowanych jednostek. Główne nieprawidłowości związane z przebiegiem likwidacji nielegalnych wyrobów akcyzowych miały związek z nieprawidłowym dokumentowaniem tych czynności. Wystąpiły w CBŚP, dwóch urzędach celno-skarbowych oraz w jednej komendzie Policji. Należy wspomnieć, iż w komendach Policji brakowało wewnętrznych procedur i wytycznych dotyczących likwidacji nielegalnych wyrobów akcyzowych.

Wnioski

Do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o:

podjęcie prac legislacyjnych w celu unormowania zasad współpracy sektora publicznego z sektorem prywatnym w obszarze związanym z nielegalnymi wyrobami akcyzowymi.

Do Komendanta Głównego Policji o:

podjęcie działań na rzecz ustanowienia mechanizmów dla wzmocnienia aktywności CBŚP w zakresie likwidacji nielegalnych wyrobów akcyzowych, w celu zwolnienia części powierzchni magazynowych zajmowanych przez te wyroby;
opracowanie i wprowadzenie w komendach Policji przepisów regulujących likwidację nielegalnych wyrobów akcyzowych, w tym poprzez ich niszczenie.

Do Szefa Krajowej Administracji Skarbowej oraz dyrektorów izb administracji skarbowej o:

wdrożenie działań zapewniających koncentrację czynności procesowych w prowadzonych postępowaniach przygotowawczych w celu ich sprawnego, efektywnego i terminowego ukończenia.

-->

Idź do oryginalnego materiału