NIK o nieodpłatnym przekazywaniu nieruchomości rolnych Skarbu Państwa

3 dni temu

Niejednolite regulacje wewnętrzne, nie zawsze rzetelne i terminowe rozpatrywanie wniosków oraz niewystarczający nadzór nad prowadzonymi sprawami – to główne nieprawidłowości wykryte przez NIK w obszarze nieodpłatnego przekazywania nieruchomości rolnych Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W latach 2021-2024 do prawie 219 mln zł (tj. o 62%) wzrosły należności z tytułu niezwrócenia aktualnej wartości pieniężnej przekazanych nieodpłatnie nieruchomości ZWRSP, które były wykorzystywane niezgodnie z przeznaczeniem. Kontrolerzy NIK stwierdzili również opóźnienia w wydawaniu postanowień, niepodejmowanie przez pracowników KOWR działań na rzecz odzyskania równowartości nieruchomości zbytych niezgodnie z umową, a także niewystępowanie do wnioskodawców o wpłatę kaucji na pokrycie kosztów przygotowania nieruchomości do przekazania.

Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa (WRSP), zgodnie z przepisami ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP, obejmuje mienie powierzone Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (KOWR). Składa się z nieruchomości rolnych w rozumieniu Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem gruntów znajdujących się w zarządzie Lasów Państwowych i parków narodowych, innych nieruchomości i składników mienia pozostałych po likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej oraz lasów niewydzielonych geodezyjnie z ww. nieruchomości.

Według stanu na 30 czerwca 2024 r. w Zasobie WRSP znajdowały się nieruchomości rolne Skarbu Państwa o powierzchni 1,33 mln ha, w tym 1 mln ha w dzierżawie, 52 tys. ha w użytkowaniu wieczystym, 16,6 tys. ha w trwałym zarządzie, 18,7 tys. ha w innym zagospodarowaniu, a prawie 160 tys. ha pozostawało do rozdysponowania. Nieco ponad 26 tys. ha stanowiły grunty obce, czyli takie, które z mocy prawa przeszły w zarząd lub na własność innych podmiotów, ale nie zostały jeszcze protokolarnie przejęte.


1 062,0	1 069,5	1 038,1	1 059,6
52,7	52,4	52,2	52,1
17,7	17,4	16,9	16,9
0	0	0	0
10,7	9,7	13,5	18,7
178,7	166,6	188,0	159,6
32,8	28,8	27,0	26,0
1 354,6	1 344,6	1 335,7	1 332,7

KOWR może nieodpłatnie przekazać nieruchomości wchodzące w skład Zasobu WRSP jednostkom samorządu terytorialnego, bezrobotnym byłym pracownikom przedsiębiorstw gospodarki rolnej, Lasom Państwowym, niektórym osobom prawnym Kościoła Katolickiego, Krajowemu Zasobowi Nieruchomości, parkom narodowym, organom gospodarującym wodami publicznymi oraz organizacjom pożytku publicznego.

W okresie od 1 stycznia 2021 do 30 czerwca 2024 rozdysponowano z Zasobu łącznie 164 tys. ha gruntów. Sprzedano 17 tys. ha, wydzierżawiono 125 tys. ha, ok. 20,5 tys. ha przekazano nieodpłatnie, 130 ha wniesiono aportem do spółek, a 1,3 tys. ha rozdysponowano trwale w innych formach.


4,9 tys. ha	5,0 tys. ha	4,5 tys. ha	2,3 tys. ha
35,8 tys. ha	36,5 tys. ha	28,9 tys. ha	27,2 tys. ha
4,4 tys. ha	8,3 tys. ha	5,8 tys. ha	2,1 tys. ha
0	0,1 tys. ha	0	0
0,1 tys. ha	0,4 tys. ha	0,5 tys. ha	0,2 tys. ha

Kontrola podjęta z inicjatywy własnej NIK miała zbadać, czy Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa prawidłowo i rzetelnie przekazywał nieodpłatnie mienie wchodzące w skład Zasobu WRSP. Kontrolą objęto okres od 1 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2024 r. i przeprowadzono ją w centrali KOWR i pięciu oddziałach terenowych (OT).

Najważniejsze ustalenia kontroli

Najwyższa Izba Kontroli wykryła w Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa przypadki nieprawidłowego i nierzetelnego przekazywania nieodpłatnie nieruchomości rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Ponadto nadzór nad nieodpłatnym przekazywaniem gruntów rolnych przez oddziały terenowe KOWR był niewystarczający. W kontrolowanym okresie KOWR nieodpłatnie przekazał 20,6 tys. ha, z tego jednostkom zarządu terytorialnego nieodpłatnie przekazano ponad 1,8 tys. ha, Lasom Państwowym – 1,5 tys. ha, kościołom i innym związkom wyznaniowym – 0,3 tys. ha, organom adekwatnym do spraw gospodarowania wodami publicznymi – 12,7 tys. ha oraz innym podmiotom – 3,1 tys. ha.


406,3	512,5	596,2	323,6
511,6	311,9	379,9	264,8
150,5	66,1	7,8	75,5
319,3	804,5	1899,5	122,4
2883,0	6067,7	2539,5	1168,9
0	132,1	0	0
120,1	429,5	372,7	177,6
4390,9	8324,4	5792,6	2132,7

KOWR przekazywał nieodpłatnie nieruchomości rolne Zasobu WRSP na podstawie obowiązującego prawa oraz wytycznych Dyrektora Generalnego KOWR. Wytyczne nie zostały jednak opracowane i wdrożone dla wszystkich podmiotów uprawnionych do uzyskania nieruchomości. Dyrektor Generalny KOWR nie określił i nie wdrożył wytycznych dla Krajowego Zasobu Nieruchomości, Centralnego Portu Komunikacyjnego oraz Agencji Mienia Wojskowego. W przypadku Lasów Państwowych wytyczne nie zostały określone w formie zarządzenia, co było niezgodne regulaminem organizacyjnym KOWR.

Dyrektor Generalny KOWR sprawował nadzór nad realizacją przez oddziały terenowe zadań związanych z nieodpłatnym przekazywaniem nieruchomości rolnych Zasobu WRSP. Polegał on na bieżącym monitorowaniu przebiegu spraw oraz stanu należności z tytułu zwrotu wartości nieodpłatnie przekazanych gruntów, przeprowadzaniu kontroli i audytów w zakresie stosowanych procedur. Dyrektor prawidłowo wprowadził w formie zarządzenia obowiązek sprawozdawczy przekazywania przez oddziały terenowe danych dotyczących nieodpłatnie przekazanych gruntów. W KOWR monitorowano egzekwowanie przez OT obowiązków wynikających z umów na nieodpłatne przekazanie nieruchomości, a także egzekwowanie należności z tytułu niezwracania aktualnej wartości pieniężnej tych nieruchomości.

Jednak nadzór ten nie był wystarczający. Wskazują na to stwierdzone w skontrolowanych OT KOWR nieprawidłowości. W 21 z 132 zbadanych przez NIK spraw wykryto przypadki nierzetelnego rozpatrywania wniosków, niezachowania czternastodniowego terminu wydania postanowień, przekazywania odwołania od niewyrażenia zgody do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi po przekroczeniu siedmiodniowego terminu oraz niepodjęcia przez ponad trzy lata skutecznych działań w celu ustalenia aktualnej wartości nieruchomości. W dwóch oddziałach nie wystąpiono do wnioskodawców o wpłatę kaucji na pokrycie kosztów przygotowania nieruchomości do przekazania w formie darowizny na rzecz fundacji lub organizacji pożytku publicznego, co było niezgodne z wytycznymi Dyrektora Generalnego KOWR.

Oddziały terenowe KOWR prawidłowo weryfikowały wnioski i przekazywały nieodpłatnie jednostkom samorządu terytorialnego nieruchomości rolne. W kontrolowanym okresie KOWR przekazał samorządom łącznie 1,8 tys. ha. Przed przekazaniem dokonywano weryfikacji m.in. zgodności celu nieodpłatnego przekazania nieruchomości z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, zakresu działań realizowanych przez wnioskodawcę oraz sposobu rozdysponowania (sprzedaż lub dzierżawa). Umowy zabezpieczały interes Skarbu Państwa. Przykładem dobrych praktyk może być oddział terenowy w Poznaniu, gdzie zobowiązano jst do corocznego informowania KOWR o aktualnym sposobie przeznaczenia oraz wykorzystania nieruchomości.

Nieprawidłowości wystąpiły jednak w zakresie weryfikowania wniosków o zgodę Ministra Rolnictwa na przekazanie nieruchomości samorządom oraz wniosków o udzielenie dyrektorom oddziałów terenowych KOWR szczególnych pełnomocnictw. W trzech z dziewięciu badanych wniosków stwierdzono brak protokołu przyjęcia przez OT KOWR operatu szacunkowego z wyceny nieruchomości, w tym w jednym wniosku dokumentacji rozpatrywania wniosku brak było notatki z lustracji nieruchomości. Stwierdzono również przypadki nierzetelnego sporządzania protokołów zdawczo-odbiorczych i przekazanie nieruchomości do Krajowego Zasobu Nieruchomości bez pełnych danych dotyczących tych nieruchomości. W przypadku dziewięciu badanych spraw, w ośmiu protokołach stwierdzono braki danych wymaganych wzorem protokołu, w tym w pięciu nie było informacji o stanie prawnym nieruchomości. W przypadku czterech z dziewięciu badanych spraw w protokołach zdawczo-odbiorczych podano informacje niezgodne ze stanem faktycznym, dotyczące korzystania ze wsparcia Unii Europejskiej.

Wnioski o przekazanie nieruchomości rolnych Lasom Państwowym i osobom prawnym Kościoła Katolickiego były prawidłowo weryfikowane i realizowane. W latach 2020-2024 dyrektorzy oddziałów terenowych KOWR, na podstawie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, wydali pozytywną opinię odnośnie do przekazania osobom prawnym KK łącznie 312 ha nieruchomości rolnych i nie udzielili zgody na przekazanie nieruchomości o łącznej powierzchni 5,2 tys. ha.

Z ustaleń kontroli NIK wynika, że beneficjenci często nie wywiązywali się z postanowień umowy nieodpłatnego przekazania. W badanym okresie oddziały KOWR przeprowadziły łącznie ponad 1400 kontroli. Nieprawidłowości stwierdzono w 1/4 wszystkich skontrolowanych przez KOWR umów. W 16 przypadkach stwierdzono zbycie nieruchomości (lub jej części), w 345 przypadkach stwierdzono przeznaczenie nieruchomości na inne cele niż określone w umowie. W związku z powyższym KOWR w 225 przypadkach wystąpił do jst z żądaniem zwrotu aktualnej wartości pieniężnej przekazanych nieruchomości. W okresie objętym kontrolą naliczono należności na łączną kwotę ok. 60,4 mln zł, z czego spłaconych zostało blisko 12,6 mln zł, a do uregulowania pozostało ok. 47,8 mln zł (wg stanu na dzień 30.06.2024 r.).

W latach 2021–2024 nastąpił wzrost należności, naliczonych z tytułu niezwrócenia aktualnej wartości pieniężnej przekazanych nieodpłatnie nieruchomości ZWRSP wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem. O ile w 2021 r. było to 135,2 ml zł, to w 2024 r. należności sięgnęły kwoty blisko 218,8 mln zł.

Wnioski

do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi:

o przeprowadzenie analizy funkcjonowania przepisów ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w zakresie nieodpłatnego przekazywania nieruchomości wchodzących w skład Zasobu WRSP, w szczególności mechanizmów chroniących interes Skarbu Państwa.

do Dyrektora Generalnego KOWR:

o wzmocnienie nadzoru przestrzegania procedur dotyczących nieodpłatnego przekazywania nieruchomości rolnych,
o opracowanie wytycznych w zakresie nieodpłatnego przekazywania nieruchomości rolnych na rzecz wszystkich uprawnionych podmiotów,
o zmianę wytycznych dotyczących nieodpłatnego przekazywania jst na własność mienia wchodzącego w skład ZWRSP, przez wprowadzenie regulacji dotyczącej zobowiązania w umowach jst do informowania KOWR o aktualnym sposobie przeznaczenia i wykorzystania nieruchomości, w terminie nie później niż do końca każdego roku oraz wskazania terminu, w którym strona zobowiązana będzie do przekazania informacji o zbyciu otrzymanej nieruchomości. Regulacja ta ujednolici stosowanie przez OT KOWR zabezpieczeń na rzecz interesów Skarbu Państwa.

-->

Idź do oryginalnego materiału