Nowa ustawa o zdrowiu zwierząt

20 godzin temu

Uwaga na kompleksowe zmiany dla rolników, lecznic i schronisk – więcej kontroli, mniej antybiotyków, zgodność z przepisami UE. Jest to nowa regulacja, przyjęta przez Radę Ministrów, która wprowadza szereg istotnych zmian mających na celu dostosowanie polskiego prawa do przepisów Unii Europejskiej oraz usprawnienie krajowego systemu ochrony zdrowia zwierząt. Projektowana ustawa o zdrowiu zwierząt stanowi poważne wyzwanie legislacyjne.

Ustawa uchyla dotychczasową ustawę z 2004 roku o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Koncentruje się na zadaniach jednostek, odpowiedzialnych za ochronę zdrowia zwierząt i zwalczanie chorób, w szczególności Inspekcji Weterynaryjnej. Nowe przepisy wdrążają obowiązujące w Unii Europejskiej Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/429.

Rząd deklaruje, iż ustawa zapewni większą przejrzystość, a także bardziej precyzyjne zasady wypłat odszkodowań oraz reagowania na zagrożenia epidemiologiczne.

Ustawa ma charakter głównie techniczny i stanowi projekt implementujący przepisy prawa Unii Europejskiej.

Projekt ustawy:

Porządkuje system nadzoru nad zdrowiem zwierząt gospodarskich i dzikich,
Rozszerza kompetencje Inspekcji Weterynaryjnej,
Wprowadzenie nowe zasady wypłaty odszkodowań w przypadku zwalczania chorób zakaźnych,
Ograniczenie stosowania antybiotyków w hodowli zwierząt choćby o 50%,
Upraszcza procedury administracyjne dla lekarzy weterynarii,
Wprowadzenie nowe systemy kar za nieprzestrzeganie przepisów,

Ustawa jest obowiązkową implementacją przepisów unijnych i znacząco wpłynie na sektor weterynaryjny, hodowlany, łowiecki oraz administrację państwową.

Harmonogram prac legislacyjnych:

1 lipca 2025 r. projekt przyjęty przez Radę Ministrów.

4 lipca 2025 r. projekt ustawy wpłynął do Sejmu (druk nr 1479).

10 lipca 2025 r. skierowano do Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi; termin sprawozdania do dnia 9 września 2025 r., przedłużony do 14 października 2025 r.

8 września 2025 r. – I czytanie w komisjach.

14 października 2025 r. – przedstawiono sprawozdanie komisji (druk nr 1803), sprawozdawca: Piotr Głowski.

15 października 2025 r. – II czytanie na 43. Posiedzeniu Sejmu; Sejm niezwłocznie przystąpił do III czytania.

17 października 2025 r. – III czytanie i głosowanie nad całością ustawy:

242 głosy ,,za’’, 198 ,,przeciw’’, 2 ,,wstrzymujące się’’ (głosowanie nr 27).

Ustawa została uchwalona.

17 października 2025 r. – ustawę przekazano Prezydentowi RP i Marszałkowi Senatu.

Trwają dalsze prace legislacyjne w Senacie (ustawa nie zakończyła pełnej ścieżki legislacyjnej).

Rejestracja działalności i zakładów

Zgodnie z art.137, podmiot, który prowadzą działalność związaną z utrzymywane zwierzęta, a które nie były wcześniej objęte obowiązkiem zgłoszenia, będą mogły ją kontynuować, jeśli w ciągu 3 miesięcy od wejścia ustawy w życie dokonają powiadomienia i przekażą wymagane informacje, zgodnie z art. 93 rozporządzenie 2016/429.

Wybrane obowiązki rejestracji:

Art. 84: dotyczy zakładów utrzymujących zwierzęta lądowe lub przetwarzających materiał biologiczny.

Art. 87: dotyczy przewoźników zwierząt kopytnych, przewożących zwierzęta między krajami UE lub między UE a państwami trzecimi

Art.90: Obejmuje podmioty gromadzenia zwierzęta (np. skup), niezależnie od zakładów.

Art. 172: dotyczy podmiotów prowadzących zakłady akwakultury.

Zgłoszenia te mają na celu skrócenie czasu rejestracji zdarzeń w bazach komputerowych w przypadku wystąpienia lub zagrożenia chorób kategorii A, co umożliwia szybszą reakcję administracyjną i ograniczenie rozprzestrzeniania się chorób.

Choroby podlegające zwalczaniu i odszkodowaniom

Ustawa zawiera wykaz chorób zakaźnych, za których zwalczanie rolnikowi przysługuje odszkodowanie ze środków budżetu państwa. Wśród nich są m.in.:

pryszczyca (FMD),
zakażenie Brucella abortus, B. melitensis, B. suis,
zakażenie kompleksem Mycobacterium tuberculosis,
wścieklizna,
zaraza płucna bydła (Mycoplasma mycoides subsp. mycoides S.C.),
ospa owiec i ospa kóz,
afrykański pomór koni (AHS),
klasyczny pomór świń (CSF),
afrykański pomór świń (ASF),
wysoko zjadliwa grypa ptaków (HPIA),
wąglik (anthrax),
zakażenie wirusem zakaźnej anemii łososi z delecją w regionie polimorficznym,

W nowej ustawie ujęto także obszerny wykaz chorób odzwierzęcych i czynników chorobotwórczych, które podlegają obowiązkowi monitorowania, m.in.:

bruceloza,
kampylobakterioza,
bąblowica,
listerioza (Listeriosis),
włośnica (trichinelloza),
gruźlica wywołana przez Mycobacterium bovis,
werocytotoksyczne szczepy Escherichia coli (VTEC),
salmonelloza i jej czynniki chorobotwórcze.

Zwalczanie chorób w gospodarstwach rolnych

Zwalczanie chorób zwierząt gospodarczych ma najważniejsze znaczenie nie tylko dla ich dobrostanu, ale również dla zdrowia publicznego i bezpieczeństwa żywności. Zdrowe, dobrze traktowane zwierzęta produkują żywność wyższej jakości, wolną od pozostałości leków i stresu.

W związku z nowymi przepisami w Polsce zostanie wprowadzony plan ograniczający stosowanie antybiotyków w hodowli zwierząt choćby o 50%. To wymusi kontrolę nad:

stosowaniem leków weterynaryjnych,
dokumentacją leczenia,
działaniami profilaktycznymi, takimi jak szczepienia i bioasekuracja.

Proponowane będzie szczepienie zwierząt, poprawa warunków ich utrzymania oraz redukcji stresu, co zmniejsza ryzyko zachorowań i poprawia dobrostan.

Niedopełnienie obowiązku natychmiastowego zgłoszenia podejrzenia choroby zakaźnej może skutkować:

szybkim rozprzestrzenieniem się choroby – zarówno w kraju, jak i poza jego granicami,
nałożeniem sankcji administracyjnych lub finansowych na właściciela zwierząt,
wstrzymaniem handlu zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,
stratami wizerunkowymi i gospodarczymi.

Zgłoszenia są najważniejsze dla wczesnej interwencji Inspekcji Weterynaryjnej, która podejmuje działania w zakresie identyfikacji źródła choroby, odizolowania ogniska i zapobiegania jej dalszemu szerzeniu się.

Gospodarstwo rolne będą zobowiązane do:

prowadzenia ewidencji leczenia i profilaktyki zwierząt,
współpracy z lekarzem weterynarii w zakresie bioasekuracji,
zgłoszenie prowadzonej działalności związanej z utrzymywaniem zwierząt zgodnie z nowymi przepisami (art. 137 ustawy o zdrowiu zwierząt)
stosowanie się do wymagań dotyczących higieny, warunków bytowych i transportu zwierząt,
ograniczanie stosowania antybiotyków wyłącznie do uzasadnionych przypadków.

Zwalczanie chorób u zwierząt dzikich

Zwalczenie chorób zakaźnych u zwierząt dzikich jest istotnym elementem systemu bioasekuracji, zwłaszcza w kontekście takich chorób jak afrykański pomór świń (ASF), wścieklizny czy gruźlicy. Choroby te mogą przenosić się między populacjami dzikimi a hodowlanymi, stwarzając zagrożenie dla zdrowia zwierząt gospodarskich, bezpieczeństwa żywności i zdrowia publicznego.

Zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/429, zwierzęta dzikie to zwierzęta inne niż utrzymywane, czyli nieprzebywające w sposób ciągły pod bezpośrednią opieką człowieka. Obejmują one m.in. dziki, jelenie, lisy, wilki i inne gatunki występujące w stanie wolnym.

Jednym z narzędzi zwalczania chorób u dzikich zwierząt, zwłaszcza dzików jako głównego wektora ASF, jest odstrzał sanitarny. Ustawa przewiduje konkretne rozwiązania w tym zakresie:

Odstrzał sanitarny jest wykonywany na polecenie organów Inspekcji Weterynaryjnej w ramach zwalczania chorób zakaźnych zwierząt.
Za wykonanie odstrzału sanitarnego myśliwemu przysługuje ryczały w wysokości 80% ustalonych kosztów
W przypadku dzików, możliwe będzie nakładanie limitów odstrzału na określonych obszarach, szczególnie w strefach objętych ograniczeniami weterynaryjnymi (np. strefy czerwone i niebieskie w związku z ASF).
Odstrzał może dotyczyć również dzików padłych lub wykazujących objawy chorobowe, w celu pobrania próbek do badań.

Ustawa nakłada również konkretne obowiązki na Nadleśniczych Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe:

Są oni zobowiązani do wykonywania ogrodzeń tymczasowych lub trwałych, mających na celu ograniczenie lub zatrzymanie migracji zwierząt dzikich z terenów leśnych na obszary rolnicze i odwrotnie.
Działania te mają zapobiec transmisji chorób epizootycznych, szczególnie w rejonach zagrożonych ASF lub wścieklizną.

W ramach działań związanych ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt, ustawa przewiduje możliwość współpracy między Kołami Łowieckimi a służbami państwowymi, w tym:

Policją,
Strażą Graniczną,
Państwową Strażą Pożarną.

Współpraca ta może obejmować:

Zabezpieczenie terenu podczas odstrzału,
Wsparcie logistyczne i informacyjne,
Udział w akcjach związanych z padłymi lub zakażonymi zwierzętami.

Rozwiązania dotyczące zwierząt dzikich w nowej ustawie są szczególnie istotne w kontekście wzrostu zagrożeń epizootycznych w Europie, w tym:

Rozprzestrzenienia się afrykańskiego pomoru świń (ASF) – dziki są głównym źródłem transmisji wirusa na świnie domowe,
Wzrostu liczby przypadków wścieklizny u lisów,
Przypadków gruźlicy u jeleni, dzików czy żubrów stanowiących zagrożenie dla bydła.

Dodatkowo, ustawa reguluje przemieszczanie żubrów (Bison bonasus) nieutrzymywanych przez człowieka:

Żubry mogą być przemieszczane tylko pod warunkiem oznakowania w sposób zapewniający ich identyfikowalność oraz przeprowadzenia badań wykluczających obecność czynników chorobotwórczych nie wcześniej niż 30 dni przed przemieszczeniem.
Podmiot przemieszczający żubry prowadzi dokumentację umożliwiającą identyfikację zwierząt, przewoźnika, miejsca przeznaczenia oraz status zdrowotny zwierząt.
Minister adekwatny do spraw rolnictwa, w porozumieniu z ministrem adekwatnym do spraw środowiska, określa szczegółowe warunki oznakowania, badań oraz prowadzenia dokumentacji w drodze rozporządzenia.

Współpraca między Inspekcją Weterynaryjną, Lasami Państwowymi, Kołami Łowieckimi i innymi służbami staje się jednym z kluczowych elementów strategii kontroli i zwalczania chorób zakaźnych u zwierząt dzikich, zapewniając ochronę zdrowia zwierząt gospodarskich oraz bezpieczeństwo zdrowia publicznego.

Sankcje w ustawie o zdrowiu zwierząt oraz stanowisko organizacji branżowych

Nowa ustawa o zdrowiu zwierząt (druk nr 1479), przygotowany w oparciu o rozporządzenie (UE) 2016/429, przewiduje szeroki katalog sankcji administracyjnych i karnych wobec osób i podmiotów naruszających przepisy dotyczące zdrowia zwierząt, bioasekuracji i ochrony zdrowia publicznego. Celem regulacji jest zwiększenie bezpieczeństwa epizootycznego, jednak część środowiska rolniczych zwraca uwagę na ryzyko nadmiernej represyjności przepisów.

Zakres kar i sankcji

Kary pieniężne

Ustawa przewiduje administracyjne kary finansowe w wysokości od 0,1 do 12,9 – krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia, zależnie od rodzaju i skali naruszenia. Sankcje mogą być nakładane m.in. za:

Brak wdrożenia zasad bioasekuracji (np. brak mat dezynfekcyjnych, odzieży ochronnej, planów czyszczenia),
Nierejestrowanie działalności związanej z utrzymywaniem, transportem lub ubojem zwierząt,
Przemieszczanie zwierząt wbrew zakazom weterynaryjnym (np. w strefach ASF lub HPAI),
Niewywiązywanie się z obowiązków informacyjnych wobec Inspekcji Weterynaryjnej,
Utrudnianie kontroli lub nieudostępnienie wymaganej dokumentacji.

Grzywny

Dodatkowo przewidziano grzywny dla osób fizycznych, m.in. dla właścicieli psów, którzy nie wykonają obowiązkowego szczepienia przeciwko wściekliźnie, lub dla rolników, którzy nie zgłoszą podejrzenia choroby zakaźnej u zwierząt.

Kary pozbawienia wolności

Za najcięższe naruszenia grozi kary ograniczenia lub więzienia do 3 lat w szczególności za:

Stosowanie zakazanych substancji hormonalnych lub przeciwdrobnoustrojowych, zagrażających bezpieczeństwu żywności i zdrowiu publicznemu,
Prowadzenie nielegalnych badań na patogenach lub wytwarzanie materiału zakaźnego bez odpowiedniego zezwolenia,
Rażące naruszenie przepisów dotyczących dobrostanu i zdrowia zwierząt, skutkujące ich cierpieniem lub rozprzestrzenieniem groźnych chorób.

Wprowadzenie takich sankcji ma służyć ochronie zdrowia publicznego oraz interesu gospodarczego państwa, zwłaszcza w kontekście eksportu i bezpieczeństwa żywnościowego.

Stanowisko organizacji branżowych – propozycje zmian (#HodowcyRazem)

Równolegle do prac legislacyjnych swoje stanowisko wobec projektu ustawy przedstawiła inicjatywa #HodowcyRazem, zrzeszająca największe organizacje rolnicze i hodowlane. W piśmie z 14 października 2025 r., skierowanym do sekretarza stanu w MRiRW, Jacka Czerniaka, organizacje wyraziły obawy dotyczące nadmiernej represyjności przepisów oraz braku proporcjonalności kar wobec rolników i hodowców.

Według #HodowcówRazem, ustawa w obecnym brzmieniu wprowadza zbyt szeroki katalog sankcji finansowych (od 0,5 do 8-ktotności przeciętnego wynagrodzenia), przy jednoczesnym braku realnych możliwości ich egzekwowania przez kadrowo niedostatecznie wyposażoną Inspekcję Weterynaryjną.

Organizacje apelują o system oparty na edukacji, współpracy i wsparciu technicznym, a nie wyłącznie na karach.

Najważniejsze propozycje zmian (dotyczące art.98 projektu ustawy)

Zasada proporcjonalności – kary powinny być dostosowane do stopnia winy i skutków naruszenia.
Środki naprawcze zamiast kar – w przypadku naruszeń formalnych, które nie stwarzają realnego zagrożenia dla zdrowia zwierząt, organ powinien najpierw zastosować pouczenie lub środki naprawcze.
Wyłączenie odpowiedzialności przy awarii systemów IT – brak możliwości dokonania zgłoszenia z przyczyn technicznych nie powinien skutkować karą, jeżeli rolnik udokumentował prośbę zgłoszenie.
Program edukacyjny zamiast sankcji przy pierwszym naruszeniu – możliwość odstąpienia od kary po odbyciu szkolenia z bioasekuracji.
System zachęt finansowych (art. 98a) – rolnicy przestrzegający zasad zdrowia zwierząt mogliby otrzymywać dodatkowe punkty przy ubieganiu się o wsparcie finansowe.

Zasady odszkodowania

Dla rolników istotne są przepisy dotyczące odszkodowania za zwierzęta i produkty zniszczone podczas likwidacji ogniska choroby zakaźnej. Wprowadzone zmiany mają na celu zwiększenie pewności uzyskania rekompensaty za poniesione straty. Informacje w ustawie o zdrowiu zwierząt odnośnie odszkodowania jest zawarta od art. 46 do art. 50.

Zgodnie z nową ustawą, odszkodowanie nie przysługuje w sytuacjach, takich jak:

nielegalnego obrotu zwierzętami,
zaniedbanie w sprawie bioasekuracji takie jak: ogólny dostęp osób zewnątrz, brak dezynfekcji sprzętu, obiektów.
Ponownego pojawienia się ASF w gospodarstwie, wskazuje na brak adekwatnej kwarantanny.

Dodatkowo, wysokość odszkodowania może zostać procentowo obniżona w przypadku:

Niepełnej dokumentacji,
Niewielkich opóźnień w zgłoszeniach.

Nowe przepisy obejmują także zasady zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt nieobjętych bezpośrednio prawem unijnym, w tym regulacje dotyczące odszkodowań za działania podejmowane w ramach ich zwalczania.

Przemieszczenie świń – nowy system bez świadectwa zdrowia

Wprowadzenie nowy system umożliwiający przemieszczanie świń bez konieczności posiadania świadectwa zdrowia, za zgodą powiatowego lekarza weterynarii. Zmienia ta upraszcza procedury i obniża koszty po stronie hodowców.

Projekt uwzględnia przepisy Rozporządzenia (UE) 2016/429, określając zasady oraz tryb wydawania pozwoleń na wprowadzenie na terytorium kraju przesyłek zwierząt lub materiału biologicznego z państw trzecich, gdy Polska jest państwem ich ostatecznego przeznaczenia.

Na podstawie nowych przepisów, minister ds. rolnictwa będzie mógł określić wymagania dla niektórych gatunków zwierząt lub kategorii materiału biologicznego, którego import będzie odbywał się w sposób regularny.

W ramach tych zmian wprowadzono także alternatywny system przemieszczania świń na terenie UE, któery:

Eliminuje obowiązek posiadania świadectwa zdrowia,
Uproszcza procedury weterynaryjne,
Redukuje koszty dla hodowców,
Usprawnia logistykę transportu zwierząt.

Zmiany w schroniskach i lecznicach

Nowa ustawa o zdrowiu zwierząt wprowadza również istotne zmiany do ustawy o ochronie zwierząt z 1997 r. (art. 108 projektu) Jednym z kluczowych elementów projektu jest zaostrzenie kontroli nad schroniskami oraz zakładami leczniczymi dla zwierząt.

Zmieniono definicję schroniska dla zwierząt – w tej chwili jest to zakład w rozumieniu rozporządzenia (UE) 2016/429, w którym utrzymywane są zwierzęta bezdomne inne niż gospodarskie. Wprowadzono obowiązek zapewniania zwierzętom adekwatnych warunków bytowania i opieki weterynaryjnej, w tym swobody ruchu, ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz stałego dostępu do wody.

Podmiot prowadzący schronisko będzie musiał:

Oznakować psy i koty,
Prowadzić dokumentację dotyczącą utrzymywanych zwierząt, zawierającą m.in. dane nabywcy i informacje o zwierzęciu,
Spełniać minimalne warunki określone w przeszłym rozporządzeniu Ministra Rolnictwa.

Nadzór nad działalnością schroniska zostanie wzmocniony – powiatowy lekarz weterynarii będzie zobowiązany do przeprowadzania kontroli co najmniej raz w roku, a nowe schroniska będą mogły rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu pozytywnego wyniku kontroli potwierdzającej spełnienie wszystkich wymagań formalnych i sanitarnych.

W przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów powiatowy lekarz weterynarii będzie mógł:

Nakazać usunięcie uchybień,
Zakazać przyjmowania zwierząt,
A w przypadkach poważanych – zakazanie prowadzenia schroniska i wykreślić je z rejestru.

Zmiany obejmą również zakłady lecznicze dla zwierząt. Nowe przepisy przewidują możliwość wstrzymania ich działalności w przypadku stwierdzenia zagrożenia epidemiologicznego, co ma na celu zwiększyć bezpieczeństwo zdrowotnego zarówno zwierząt, jak i ludzi.

W razie pytań i wątpliwości związanych z powyższą materią zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem, mec. Piotrem Włodawcem: wlodawiec[at]prokurent.com.pl