Nowe prawo o rzeczach znalezionych

Kluczowe rozwiązania

1. Właściwość starosty według miejsca znalezienia art. 5 ust. 3 ustawy z 20.2.2015 r. o rzeczach znalezionych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 501; dalej: RzeczZnalU) – znalazca będzie zawiadamiał starostę adekwatnego dla miejsca, w którym znalazł przedmiot. Będzie mógł przez cały czas zgłosić znalezisko w swoim miejscu zamieszkania, a urząd przekaże sprawę i rzecz do adekwatnej jednostki.
2. Waloryzacja wartości rzeczy (art. 5 ust. 3, art. 12 ust. 4, art. 15 ust. 3 RzeczZnalU) – stałą kwotę 100 zł zastąpiono progiem 5% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wartość ta będzie decydować m.in. o obowiązku oddania znalezionych pieniędzy czy trybie ogłoszeń.
3. Specjalny tryb dla dokumentów z danymi osobowymi – znalezione dokumenty zawierające dane osobowe trzeba będzie obowiązkowo oddać staroście. Po bezskutecznym upływie terminów na odbiór staną się one własnością powiatu, a starosta dokona ich zniszczenia w celu ochrony danych. Znalazca nie będzie mógł nabyć ich na własność.
4. Rzeczy niebezpieczne i wojskowe (art. 5 ust. 4 i 4a, art. 6 RzeczZnalU) – w przypadku znalezienia broni, amunicji czy materiałów niebezpiecznych znalazca ma jedynie zawiadomić Policję o miejscu, w którym rzecz się znajduje. Z kolei sprzęt wojskowy będzie można oddać staroście albo bezpośrednio w najbliższej jednostce Żandarmerii Wojskowej.
5. Wydłużony termin dla zarządców budynków – zarządcy budynków publicznych, np. lotnisk czy dworców, będą mieli 30 dni (zamiast dotychczasowych 3) na przekazanie rzeczy staroście, co da podróżnym więcej czasu w odzyskanie zguby.
6. Skrócenie terminów i uproszczenie procedur art. 13, art. 15 RzeczZnalU, art. 187 KC:

Geneza i główne cele zmian

Obowiązująca od 9 lat ustawa o rzeczach znalezionych była dotychczas nowelizowana jedynie w niewielkim, punktowym zakresie. Doświadczenia zebrane przez ten czas, udokumentowane w raporcie Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości na podstawie analizy odpowiedzi ze 131 starostw, wykazały liczne luki i nieefektywne rozwiązania. Wśród najczęściej zgłaszanych problemów znalazły się m.in. niepraktyczna adekwatność urzędów, nieadekwatna, niska wartość przyjmowanych rzeczy, brak procedur dla nośników z danymi osobowymi oraz zbyt długie i kosztowne postępowania poszukiwawcze.

W odpowiedzi na te postulaty, a także wnioski innych podmiotów, jak Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze”, przygotowano projekt nowelizacji, którego głównymi celami są:

Nowa definicja „właściwego starosty”

Zmiana w art. 5 ust. 1 RzeczZnalU ma charakter fundamentalny dla logiki systemu. Jak wskazano w uzasadnieniu, osoba, która zgubiła rzecz, zwykle poszukuje jej w miejscu utraty. Obecne przepisy, pozwalające znalazcy zgłosić rzecz w odległym miejscu zamieszkania, znacznie to utrudniają. Nowelizacja stanowi, iż organem prowadzącym postępowanie poszukiwawcze będzie starosta adekwatny dla miejsca znalezienia rzeczy. Jednocześnie, aby nie obciążać znalazcy, w nowo dodanych ust. 6 i 7 w art. 5 RzeczZnalU, utrzymano możliwość zgłoszenia znaleziska w starostwie adekwatnym dla jego miejsca zamieszkania. Urząd ten będzie jednak zobowiązany do przekazania protokołu i samej rzeczy do urzędu adekwatnego, co usprawni poszukiwania.

Ochrona danych osobowych i postępowanie z dokumentami

To jedna z najważniejszych nowości, będąca odpowiedzią na wyzwania ery cyfrowej i RODO. Nowo dodany art. 5 ust. 3a RzeczZnalU wprowadza kategoryczny obowiązek oddania staroście każdego znalezionego dokumentu zawierającego dane osobowe, niezależnie od nośnika. Starosta będzie uprawniony do sprawdzenia zawartości nośnika w celu weryfikacji. Kluczową zmianą w art. 19 ust. 2 RzeczZnalU jest wyłączenie możliwości nabycia własności takich przedmiotów przez znalazcę. Po bezskutecznym upływie terminu na odbiór, zgodnie z nowym art. 25a, nośnik stanie się własnością powiatu, a starosta będzie zobligowany do jego niezwłocznego, protokolarnego zniszczenia. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa danych osobowych.

Uproszczenia proceduralne i skrócenie terminów

Dotychczasowa procedura była krytykowana jako zbyt długa i skomplikowana. Zgodnie z KC, starosta poszukiwał właściciela przez rok, a dopiero po upływie kolejnego roku rzecz mogła stać się własnością znalazcy. Nowelizacja art. 187 KC znacząco skraca te terminy. Rzecz stanie się własnością znalazcy po upływie jednego roku od dnia jej znalezienia (w przypadku niemożności wezwania właściciela). Zmieniony art. 15 ust. 3 RzeczZnalU likwiduje też obowiązek publikacji ogłoszeń w prasie, który generował wysokie koszty i był nieefektywny. Znowelizowany art. 13 RzeczZnalU upraszcza także biurokrację – zamiast dwóch dokumentów, znalazca otrzyma odpis jednego, wyczerpującego protokołu.

Zmiany dla zarządców i w postępowaniu ze specjalnymi rzeczami

Realizując postulat m.in. portów lotniczych, projekt w nowym art. 7 ust. 1b wydłuża termin, w jakim zarządca budynku publicznego musi przekazać rzecz staroście, z 3 do 30 dni. Umożliwi to pasażerom i innym osobom odzyskanie zguby bezpośrednio w miejscu jej pozostawienia. Równie istotne jest nowe podejście do rzeczy niebezpiecznych – zgodnie ze zmienionym art. 6 RzeczZnalU znalazca nie będzie musiał ich dotykać. Wystarczy, iż powiadomi Policję o ich lokalizacji, a służby zajmą się ich zabezpieczeniem.

Korzyści dla obywateli i administracji

Nowe przepisy przyniosą korzyści wszystkim stronom. Znalazcy zyskają prostsze i jaśniejsze procedury. Osoby, które zgubiły rzecz, będą mogły jej skuteczniej szukać w urzędzie adekwatnym dla miejsca zgubienia. Administratorzy danych osobowych zyskają pewność, iż zagubione nośniki z danymi nie trafią w niepowołane ręce. Z kolei dla administracji publicznej zmiany oznaczają niższe koszty (brak opłat za ogłoszenia prasowe), usprawnienie postępowań i klarowne zasady postępowania z każdym rodzajem znaleziska.

Terminy wejścia w życie

Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, co wskazano w art. 4 projektu. Okres ten ma pozwolić urzędom na przygotowanie się do nowych obowiązków i procedur. Zgodnie z art. 3 projektu, nowe przepisy będą stosowane do rzeczy znalezionych od dnia wejścia w życie ustawy; do spraw wszczętych wcześniej stosuje się przepisy dotychczasowe.