Nowe przepisy dotyczące ochrony sygnalistów w Polsce

Zakres przedmiotowy ustawy

W OchrSygnalU uregulowano:

1. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
2. środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
3. zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
4. zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
5. zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
6. zadania Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej: RPO) związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
7. zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

Definicja sygnalisty

Zgodnie z art. 4 OchrSygnalU, sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Przepis wskazuje m.in. na pracownika, pracownika tymczasowego, osobę świadczącą pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, przedsiębiorcę, prokurenta, akcjonariusza lub wspólnika.

Co istotne, OchrSygnalU stosuje się również do opisanej wyżej osoby fizycznej w przypadku zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacji o naruszeniu prawa uzyskanej w kontekście związanym z pracą przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym lub już po ich ustaniu.

Naruszenie prawa

OchrSygnalU definiuje naruszenie prawa jako działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, które dotyczy m.in. korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów (art. 3 ust. 1 OchrSygnalU).

Zgodnie z art. 5 ust. 1 OchrSygnalU, nie znajduje ona zastosowania do informacji objętych:

1. przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
2. tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
3. tajemnicą narady sędziowskiej;
4. postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Zgłoszenie lub ujawnienie informacji o naruszeniu prawa

Po powzięciu informacji o naruszeniu prawa w zakresie objętym OchrSygnalU, sygnalista będzie mógł dokonać:

Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu o naruszeniu prawa podmiotu, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach zawodowych. Szczegółowe zasady dokonywania zgłoszeń wewnętrznych określają art. 23 i n. OchrSygnalU.

Zgodnie z przepisami, podmiot prawny, na rzecz którego według stanu na 1.1. lub 1.7. danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób, ustala wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych.

Powinna ona określać m.in.:

Jak wynika z art. 30 ust. 1 OchrSygnalU, sygnalista może dokonać zgłoszenia zewnętrznego bez uprzedniego dokonania zgłoszenia wewnętrznego. Zgłoszenie zewnętrzne ma formę skierowania informacji do organu publicznego lub RPO.

Zgodnie z przepisami, procedura zgłoszeń zewnętrznych zostanie ustalona przez RPO oraz przez organ publiczny. Ma ona określić w szczególności tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo.

Ujawnienie publiczne stanowi przekazanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego sygnalistę z pominięciem pozostałych możliwości zgłoszeń.

Zakaz działań odwetowych i środki ochrony

Art. 11 OchrSygnalU wskazuje wprost, iż wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.

Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające m.in. na:

Jak wynika z art. 14 OchrSygnalU, sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” przez Prezesa GUS, lub prawo do zadośćuczynienia.

Uniemożliwianie lub utrudnianie dokonania zgłoszenia

Przepisy OchrSygnalU wskazują, iż czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym:

Przestępstwami zagrożonymi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo więzienia są również działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, a także świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

OchrSygnalU przewiduje również karę grzywny dla podmiotu odpowiedzialnego za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych w przypadku jej nie ustanowienia lub ustanowienia jej z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów.

Etap legislacyjny

OchrSygnalU została opublikowana 24.6.2024 r. Nowe przepisy wejdą w życie 25.9.2024 r., z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać 3 miesiące później.