Nowe uprawnienia pielęgniarek i położnych

Podstawa prawna nowelizacji

Projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18.1.2018 r. w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne (Dz.U. z 2024 r. poz. 876; dalej: SubstCzynR) został przygotowany na podstawie art. 15a ust. 8 pkt. 1 i 2 ustawy z 15.7.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. z 2024 r. poz. 814). Przepis ten upoważnia ministra adekwatnego do spraw zdrowia do określenia w drodze rozporządzenia:
– wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobach medycznych, które mogą być ordynowane przez pielęgniarki i położne;
– wykazu badań diagnostycznych, na które pielęgniarki i położne mają prawo wystawiać skierowania.

Ustawodawca przyznał pielęgniarkom i położnym stopniowo poszerzane kompetencje w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w corocznych aktualizacjach omawianego rozporządzenia. Najnowszy projekt z 2025 r. ma charakter wykonawczy, a jego celem jest dostosowanie obowiązujących przepisów do obecnych potrzeb systemu ochrony zdrowia.

Cel i istota projektowanych zmian

Projektowane rozporządzenie ma na celu zwiększenie zakresu uprawnień zawodowych pielęgniarek i położnych w obszarze diagnostyki laboratoryjnej. Istotą zmiany jest dopisanie nowych badań biochemicznych i immunochemicznych do katalogu świadczeń, na które personel ten będzie mógł wystawiać skierowania. Dotychczasowa praktyka wykazała, iż poszerzenie kompetencji diagnostycznych przekłada się bezpośrednio na odciążenie lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, skrócenie czasu oczekiwania na wizyty oraz przyspieszenie procesu diagnostycznego.

Projekt rozporządzenia jest też elementem szerszego programu poprawy dostępności do podstawowych świadczeń zdrowotnych, w tym realizacji nowych usług, takich jak świadczenie gwarantowane pod nazwą „Moje Zdrowie – Bilans Zdrowia Osoby Dorosłej”, które wymaga przeprowadzania konkretnych badań biochemicznych. Aktualizacja wykazu badań umożliwia pielęgniarkom i położnym samodzielne kierowanie pacjentów na te badania, bez konieczności każdorazowego angażowania lekarza.

Zmiany w załączniku nr 4 – szczegółowy zakres modyfikacji

Projekt nowelizuje załącznik nr 4 do SubstCzynR, dotyczący badań biochemicznych i immunochemicznych.

Do istniejącej pozycji 2 załącznika (tj. „Badania biochemiczne i immunochemiczne w surowicy krwi”) dodaje się sześć nowych parametrów:

1. hormon tyreotropowy (TSH);
2. aminotransferaza alaninowa (ALAT);
3. aminotransferaza asparaginianowa (ASPAT);
4. gammaglutamylotranspeptydaza (GGTP);
5. PSA całkowite (dla mężczyzn);
6. Lipoproteina A.

Co istotne, zmiana obejmuje również usunięcie ograniczenia, iż badania te mają być wykonywane wyłącznie „w surowicy krwi”. Umożliwia to stosowanie alternatywnych materiałów biologicznych, takich jak osocze lub pełna krew, o ile będzie to zgodne z procedurami laboratoryjnymi.

Uzasadnienie legislacyjne i medyczne dla rozszerzenia wykazu badań

Rozszerzenie katalogu badań ma uzasadnienie zarówno praktyczne, jak i systemowe. Pielęgniarki i położne, szczególnie te posiadające odpowiednie uprawnienia (po ukończeniu kursów specjalistycznych lub studiów magisterskich), odgrywają coraz większą rolę w świadczeniu samodzielnych usług zdrowotnych.

Wprowadzenie nowych badań odpowiada na potrzeby diagnostyczne, które do tej pory mogły być realizowane wyłącznie za pośrednictwem lekarza. Zwiększenie dostępności do badań takich jak TSH czy PSA pozwala na wczesne wykrycie i monitorowanie przewlekłych chorób, a tym samym sprzyja prewencji i racjonalizacji kosztów leczenia.

Planowane wejście w życie i skutki dla systemu ochrony zdrowia

Zgodnie z § 2 projektu rozporządzenia, nowe przepisy mają wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Termin ten uznano za wystarczający na dostosowanie się podmiotów wykonujących działalność leczniczą, laboratoriów diagnostycznych oraz pielęgniarek i położnych do nowych obowiązków i możliwości.

Wejście w życie przepisów skutkować będzie:

Etap legislacyjny

Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne został opublikowany w Rządowym Centrum Legislacji 17.4.2025 r. w tej chwili projekt podlega konsultacjom publicznym. Zgodnie z projektem rozporządzenie wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia jego ogłoszenia.