Nowe zasady sporządzania testamentów ustnych

Nowe zasady sporządzania testamentów ustnych

Jedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym jest testament ustny (art. 952 KC). Ten rodzaj oświadczenia woli spadkodawcy powoduje jednak problemy dowodowe w praktyce sądowej. Doktryna zwraca również uwagę na częste przypadki fałszowania testamentów ustnych.

Przedstawiony projekt przewiduje zmianę treści art. 952 § 1 KC w zakresie przesłanek umożliwiających sporządzenie testamentu ustnego. Na gruncie nowych przepisów spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, o ile wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Tym samym przesłanki sporządzenia tego szczególnego testamentu sprowadzono w istocie do jednej. Proponowana zmiana ma przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób fałszowania testamentów ustnych.

Projektowane zmiany obejmą także art. 952 § 2 i 3 KC. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego. Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Co istotne, jeżeli treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projekcie przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku wyłącznie przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.

Na gruncie nowych przepisów rozszerzeniu ma ulec krąg osób wyłączonych z możliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 957 KC, świadkami nie będą mogły być także osoby pozostające we wspólnym pożyciu z osobą, dla której w testamencie przewidziana została korzyść. Powody wyłączenia będą trwały także pomimo ustania małżeństwa, orzeczenia separacji lub rozwiązania przysposobienia.

Wprowadzenie testamentów audiowizualnych

Testatorzy często decydują się na sporządzenie testamentu w ostatnich chwilach życia, kiedy sporządzenie go w tradycyjnej formie ustnej może być niemożliwe do zrealizowania z powodu braku świadków. Ze względu na nagłość zdarzenia powodującego zagrożenie życia, utrudnione może być również sporządzenie testamentu w formie pisemnej lub notarialnej. Postęp technologiczny umożliwia sporządzanie testamentów ustnych dzięki urządzeń audiowizualnych. Obecny stan prawny jednak na to nie pozwala.

Projekt zakłada dodanie art. 952 § 11 KC regulującego nowy sposób sporządzenia testamentu ustnego – testament ustny audiowizualny. Będzie on utrwalony dzięki urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie.

Testament ustny audiowizualny będzie zaliczany do formy szczególnej, podobnie jak testament ustny sporządzany z udziałem świadków. Sąd zbada stan świadomości i swobody testatora w chwili testowania.

Likwidacja instytucji testamentu podróżnego

Jak wynika z projektu, instytucja testamentu podróżnego (art. 953 KC) ma zostać usunięta z systemu prawnego. Jako powód wskazuje się brak zainteresowania sporządzaniem testamentów podróżnych oraz ich marginalne znaczenie. Wskazuje się, iż ta forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci ma małe zastosowanie w praktyce oraz – ze względu na wątpliwości interpretacyjne – jest niebezpieczna dla potencjalnych testatorów.

Zmiany dotyczące testamentów wojskowych

Mimo licznych wątpliwości, które wzbudza instytucja testamentu wojskowego (art. 954 KC), opowiedziano się za utrzymaniem tej formy testamentu jako jednego z testamentów szczególnych.

Przedstawiony projekt rozszerza możliwość sporządzenia testamentu wojskowego na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim. Obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach sił NATO, działania operacyjne pod flagą ONZ, UE, OBWE czy koalicji państw, a także międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji.

Skrócenie terminu skuteczności testamentu szczególnego

Projekt zakłada również skrócenie terminu mocy testamentu szczególnego z sześciu do trzech miesięcy (art. 955 KC). Proponowana zmiana ma na celu zabezpieczenie precyzyjnego powołania rzeczywistej woli spadkodawcy. Z kolei testament ustny audiowizualny straci moc z upływem miesiąca od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba iż spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie KC oraz KPC został wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów. Planowany termin przyjęcia jej przez rząd to IV kwartał 2024 r.