Nowe zasady ujawniania dziedziczenia w księgach wieczystych

Szybsze i prostsze postępowanie

Celem projektowanej ustawy jest wprowadzenie rozwiązań, które odciążą sądy wieczystoksięgowe i przyspieszą postępowania dotyczące wpisów w księgach wieczystych. Ustawodawca wychodzi z założenia, iż znaczna część czynności wykonywanych w tej chwili przez sądy może zostać przejęta przez notariuszy, którzy już dziś korzystają z systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe – art. 626⁴ § 1 KPC w zw. z art. 92 § 4 ustawy z 14.1.1991 r. – Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1001; dalej: PrNot).

Zmiany mają służyć przede wszystkim obywatelom – skrócić czas oczekiwania na ujawnienie praw w księdze wieczystej, zwiększyć pewność obrotu nieruchomościami oraz ograniczyć liczbę formalności i kosztów.

Obowiązek zawiadomienia sądu sprzed nowelizacji

Na gruncie obowiązujących przepisów art. 36 ust. 1 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 341; dalej: KWU) nakłada m.in. na notariuszy sporządzających akty poświadczenia dziedziczenia obowiązek zawiadomienia sądu adekwatnego do prowadzenia księgi wieczystej o każdej zmianie właściciela nieruchomości. Przepis ten ma jednak ograniczony zakres – służy jedynie aktualizacji wpisów, nie zaś realnemu upowszechnieniu systemu ksiąg wieczystych.

W praktyce zawiadomienie sądu uruchamia często wieloetapową procedurę: wpis ostrzeżenia, następnie wpis prawa własności, a wreszcie wykreślenie ostrzeżenia. Każdy z tych etapów wymaga odrębnych czynności sądu, angażuje orzeczników i urzędników oraz generuje korespondencję i koszty.

Wniosek składany przez notariusza

Projektowana nowelizacja PrNot wprowadza zmianę, na podstawie której po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz, na wniosek spadkobiercy albo zapisobiercy windykacyjnego, będzie mógł złożyć za pośrednictwem systemu teleinformatycznego wniosek o wpis do księgi wieczystej.

Podstawą prawną tego rozwiązania ma być nowy art. 95ga PrNot oraz dodane § 2 i 3 w art. 95j PrNot. Notariusz sporządzi protokół obejmujący m.in. wniosek o wpis oraz oświadczenie o znanych spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnemu nieruchomościach, użytkowaniu wieczystym lub spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu wchodzących w skład spadku.

Nowe uprawnienie obejmie m.in. przypadki dziedziczenia własności nieruchomości, użytkowania wieczystego, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, zapisy windykacyjne, a także szczególne sytuacje związane z dziedziczeniem gospodarstw rolnych (spadki otwarte przed 14.2.2001 r.).

Wybór po stronie spadkobiercy

Założeniem nowelizacji jest pozostawienie spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnemu decyzji co do momentu ujawnienia prawa w księdze wieczystej. Nowe przepisy nie wprowadzają obowiązku niezwłocznego składania wniosku o wpis po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia.

Dzięki temu możliwe będzie najpierw dokonanie działu spadku lub zniesienia współwłasności, a dopiero później ujawnienie prawa do konkretnej nieruchomości. Rozwiązanie to koresponduje z art. 34 KWU, który dopuszcza wykazanie nieprzerwanego następstwa prawnego odpowiednimi dokumentami, co potwierdza również orzecznictwo Sądu Najwyższego (postanowienie SN z 30.3.2017 r., V CSK 472/16, Legalis).

Koniec z podwójnymi czynnościami i zbędnymi kosztami

Projekt przewiduje zmianę art. 36 ust. 1 KWU. Notariusz nie będzie już zobowiązany do zawiadamiania sądu o zmianie właściciela, o ile na żądanie uprawnionego złoży wniosek o wpis do księgi wieczystej. Oznacza to rezygnację z dublowania czynności i uproszczenie procedury.

Zmiana ta ograniczy również koszty po stronie obywateli. Fakultatywny charakter wniosku pozwoli uniknąć sytuacji, w których spadkobierca musiałby ponosić koszty taksy notarialnej oraz opłaty sądowej.

Nowelizacja wzmacnia rolę notariusza jako pośrednika między obywatelem a sądem i wpisuje się w cyfryzację oraz upraszczanie procedur. Jej efektem ma być większa transparentność, aktualność ksiąg wieczystych oraz realne odciążenie sądów.

Wejście w życie nowelizacji

Projektowana ustawa ma wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. W tym czasie planowana jest nowelizacja rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 6.10.2015 r. w sprawie pobierania przez notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis w księdze wieczystej i ich przekazywania sądom oraz prowadzenia ewidencji pobranych opłat sądowych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1397), tak aby nowe rozwiązania mogły funkcjonować spójnie od pierwszego dnia obowiązywania.