Nowelizacja ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym

Proponowane zmiany w przepisach

Celem projektu nowelizacji jest nadanie statusu języka regionalnego etnolektowi śląskiemu, który miałby zostać dopisany, obok języka kaszubskiego w art. 19 ust. 2 ustawa z 6.1.2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 823; dalej: MniejNarodU).

Modyfikacji miałby ulec również skład Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W art. 24 ust. 1 pkt 3 MniejNarodU zostałoby dodanych dwóch przedstawicieli społeczności posługującej się regionalnym językiem śląskim.

Zgodnie z uzasadnieniem, pozostałe zmiany w projektowanej nowelizacji ustawy MniejNarodU polegają na zastąpieniu formy pojedynczej „język regionalny” formą mnogą „języki regionalne” w odpowiednich miejscach ustawy MniejNarodU, a także w innych ustawach, które posługują się tym określeniem.

Proces legislacyjny

Projekt nowelizacji ustawy MniejNarodU wpłynął do Sejmu 25.1.2024 r.

Następnie został skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu 5.3.2024 r. Podczas posiedzenia złożono wniosek o odrzucenie projektu, za którym głosowało 179 posłów, 252 było przeciw, a jeden wstrzymał się od głosu. Wniosek został więc odrzucony, a projekt skierowano do dalszych prac w komisjach ds. mniejszości narodowych i etnicznych.

II czytanie projektu nowelizacji ustawy MniejNarodU odbyło się 24.4.2024 r. Nie zgłoszono w nim żadnych poprawek, nie został również skierowany do komisji.

Do III czytania przystąpiono na posiedzeniu Sejmu 26.4.2024 r., podczas którego nowelizacja została uchwalona. Za przyjęciem całości projektu nowelizacji ustawy MniejNarodU głosowało 236 posłów, 186 było przeciw, a pięciu wstrzymało się od głosu.

Procedowanie nowelizacji w Senacie miało miejsce 9.5.2024 r. Senackie komisje Edukacji, Kultury i Środków Przekazu oraz Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej przyjęły ją bez poprawek.

Następnie 10.5.2024 r. ustawę przekazano Prezydentowi RP do podpisu.

List otwarty

W międzyczasie publicyści, historycy i dziennikarze wystosowali do Prezydenta RP list otwarty, w którym zaapelowali, by zawetował on nowelizację ustawy, przyjętą przez Sejm.

W treści listu wskazano, iż „Ewentualne podpisanie przez Prezydenta RP ustawy honorującej tzw. język śląski, jako język regionalny, rodzić będzie niepokojące następstwa”.

Zwrócono również uwagę, iż problem nie dotyczy samego języka śląskiego. „Już dzisiaj, w tej części Polski istnieje tradycja wielu konkursów, pojedynków recytatorskich czy imprez regionalnych, które pielęgnują używanie tej gwary języka polskiego. Nasz niepokój budzi jednak sztuczne tworzenie jednego nowego języka z wielu gwar śląskich, gdyż widzimy w tym proces o charakterze politycznym, zmierzający do wykreowania nowej mniejszości etnicznej czy choćby narodowej w Polsce. Uważamy, iż proces przybliżania rdzennych mieszkańców Śląska do Polski może być zakłócony przez taką swoistą inżynierię społeczno-polityczną, której kreatorami są organizacje dążące do autonomii Śląska i promujące uznawanie Ślązaków za osobny naród” – podkreślili sygnatariusze listu.

Weto prezydenta

Prezydent RP 28.5.2024 r. odmówił podpisania nowelizacji MniejNarodU i przekazał Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Skorzystał więc z uprawnienia, które przyznaje mu art. 122 ust. 5 Konstytucji RP.

We wniosku Prezydent RP podkreślił, iż ocena, czy doszło do powstania określonego języka regionalnego, czy też do wyodrębnienia określonej mniejszości etnicznej musi przede wszystkim opierać się na badaniu, czy spełnione zostały kryteria określone w MniejNarodU. Ocena taka powinna być dokonana przez specjalistów zajmujących się badaniem języka, kultury i tradycji, a w szczególności językoznawców.

Prezydent podzielił obawy, iż uznanie etnolektu śląskiego za język regionalny, a tym samym objęcie go ochroną wynikającą z tego tytułu, może spowodować podobne oczekiwania u przedstawicieli innych grup regionalnych, chcących pielęgnować swoje lokalne języki. Wskazał również, iż jego zdaniem brak jest możliwości zaaprobowania żądań o objęcie określonych dialektów językowych przepisami MniejNarodU, przy braku do tego jednoznacznych podstaw merytorycznych i prawnych, zwłaszcza w bieżącej sytuacji społecznej i geopolitycznej. Niedające się wykluczyć działania hybrydowe, jakie mogą być podjęte w stosunku do RP, związane z prowadzoną wojną za wschodnią granicą, nakazują szczególną dbałość o zachowanie tożsamości narodowej. Ochronie zachowania tożsamości narodowej służy w szczególności pielęgnowanie języka ojczystego.

Etap legislacyjny

Prezydent RP 28.5.2024 r., na podstawie art. 122 ust. 5 Konstytucji RP, odmówił podpisania ustawy z 26.4.2024 r. o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym oraz niektórych innych ustaw i przekazał ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia.