Nowelizacja ustawy sankcyjnej – nowe obowiązki i wątpliwości

26 lutego2025 r. weszła w życienowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej[1], która wprowadza nowe obowiązki dla przedsiębiorców prowadzących obrót towarami z zagranicą (tj. eksportujących i importujących określone towary).

Nowelizacja ma pomóc w przeciwdziałaniu potencjalnemu obchodzeniu sankcji UE zakazujących wywozu i przywozu określonych towarów do lub z Federacji Rosyjskiej i Białorusi. Dodatkowo nowe przepisy uszczelniają dotychczasowe regulacje dotyczące kar za naruszenia sankcji.

Kogo dotyczą obowiązki zawarte w polskiej ustawie sankcyjnej?

W zakresie obrotu towarowego z zagranicą ustawa skupia się przede wszystkim na działalności eksportowej. Jej część importowa ogranicza się do konkretnej kategorii towarów sprowadzanych z innych krajów. W obu przypadkach eksporterzy i importerzy będą musieli podejmować dodatkowe czynności, aby upewnić się, iż transakcje nie służą omijaniu sankcji.

Niektóre przepisy są jednak sformułowane na tyle ogólnikowo i nieprecyzyjnie, iż przedsiębiorcy mogą mieć poważne wątpliwości, czy i w jakim zakresie konkretny obowiązek ich dotyczy. Jednocześnie znowelizowana ustawa sankcyjna przyznaje organom celnym kompetencje do przeprowadzania bardziej rygorystycznej kontroli oraz żądania przekonujących dowodów na to, iż dane transakcje nie zostały przeprowadzone z naruszeniem sankcji.

Eksport towarów

Przedsiębiorcy, którzy:

• wywożą towary objęte sankcjami UE, nałożonymi w związku z agresją Rosji na Ukrainę, dopaństw, co do których istnieje ryzyko, iż biorą udział w obchodzeniu sankcji,

lub

• przewożą towary objęte powyższymi sankcjami w procedurze tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi;

są zobowiązani dołączyć do zgłoszenia celnego dodatkowe oświadczenie potwierdzające zgodność wywozu z obowiązującymi regulacjami sankcyjnymi oraz wskazujące użytkownika końcowego towarów. Oświadczenie jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

Import towarów

Dla importerów obowiązek został ograniczony do przywozu towarów klasyfikowanych do działu 44 Nomenklatury Scalonej (CN – drewno i artykuły z drewna, węgiel drzewny). Osoba lub podmiot dokonujący przywozu takich towarów z państw, co do których istnieje ryzyko, iż biorą udział w obchodzeniu środków ograniczających, muszą przedłożyć organowi celnemu dowody potwierdzające państwo pozyskania drewna lub państwo pozyskania drewna wykorzystanego do wytworzenia produktu drewnianego, w tym zawierające informację o regionie pozyskania drewna, dane dostawcy drewna lub dane wytwórcy produktu drewnianego.

Państwa podwyższonego ryzyka obchodzenia sankcji

Podczas webinaru dla eksporterów i importerów[2] Krajowa Administracja Skarbowa i Ministerstwo Finansów wyjaśniły, iż nie ma stale obowiązującej listy państw, co do których istnieje ryzyko obchodzenia sankcji. Taki katalog będzie się zmieniać dynamicznie ze względu na elastyczne podejście do identyfikacji ryzyka. KAS zapewniła jednak, iż będzie informować przedsiębiorców o swoim podejściu i ewentualnej aktualizacji listy państw oraz towarów dotkniętych ryzykiem.

Nowe oświadczenia na kierunku eksportowym

Zgodnie z treścią polskiej ustawy sankcyjnej eksporterzy towarów sankcyjnych są zobowiązani dołączyć do zgłoszenia celnego dodatkowe oświadczenie.Muszą w nim oświadczyć, że:

1. tranzyt przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi stanowi jedynie część trasy przewozu towarów, a jej początek i koniec znajdują się poza terytorium tych krajów,
2. w trakcie tranzytu towarów przez terytorium Federacji Rosyjskiej lub Białorusi towary nie będą podlegały odsprzedaży, przetwarzaniu, składowaniu i usługom świadczonym przez podmioty objęte sankcjami,
3. miejscem końcowego przeznaczenia towarów jest państwo trzecie inne niż Federacja Rosyjska lub Białoruś.

Muszą również podać w nim dane użytkownika końcowego towarów.

Wątpliwości dotyczące pojęcia użytkownika końcowego

W ustawie sankcyjnej nie ma definicji użytkownika końcowego ani odesłania do konkretnej definicji. Nie jest więc jasne, czy jako użytkownika końcowego należy traktować kontrahenta nabywającego towar od eksportera (podmiot na fakturze), czy finalnego nabywcę towarów (który będzie z nich korzystać).

Biorąc pod uwagę cel nowelizacji polskiej ustawy sankcyjnej – zapobieganie obchodzeniu sankcji – przyjęcie interpretacji, iż użytkownikiem końcowym jest każdorazowo kontrahent eksportera, może okazać się zbyt wąskie.

Z uzasadnienia do projektu nowelizacji ustawy sankcyjnej wynika że, aby sprostać nowym obowiązkom z zakresu identyfikacji i oceny ryzyka związanego z międzynarodowym handlem, przedsiębiorca powinien odebrać od kontrahenta zagranicznego oświadczenie o jego dalszych kontrahentach.

To jednak nie zawsze może być takie proste – szczególnie, jeżeli na etapie odprawy towaru w Polsce kontrahent eksportera nie wie jeszcze, komu faktycznie go sprzeda.

Wskazanie użytkownika końcowego może być problematyczne

W dotychczasowych wyjaśnieniach KAS wskazuje, iż w wielu przypadkach jako użytkownika końcowego będzie się kwalifikować kontrahenta eksportera. Jednak w sytuacji, gdy ten kontrahent będzie spełniał raczej funkcję „pośrednika” (towary będą podlegać sprzedaży do kolejnych podmiotów zajmujących się ich obrotem), to ograniczenie się przez eksportera do wskazania w oświadczeniu jego kontrahenta jako użytkownika końcowego może nie wystarczyć.

Intencją ustawodawcy jest więc „przyłączenie” przedsiębiorców do analizy ryzyka obchodzenia sankcji, a więc zobligowanie ich do podjęcia dodatkowych działań i weryfikacji, czy dostawa towaru do końcowego odbiorcy nie spowoduje naruszenia sankcji.

W praktyce eksporterzy mogą mieć jednak problem ze wskazaniem użytkownika końcowego. Co jest o tyle skomplikowane, iż równocześnie obowiązuje ich surowy wymóg do podania jego danych pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Oświadczenie producenta oraz potwierdzenie odprawy celnej z państwa przeznaczenia

Na podstawie przedstawianych przez eksporterów informacji KAS może dojść do wniosku, iż konkretna transakcja rodzi wysokie ryzyko obejścia sankcji. Nowelizacja polskiej ustawy sankcyjnej upoważnia w takim przypadku KAS do zażądania od eksportera dodatkowego oświadczenia, tzw. oświadczenia producenta. Producent towarów oświadcza w nim, że:

• podjął działania dla określenia, czy towary będą używane przez użytkowników końcowych w sposób zgodny z warunkami przewidzianymi w przepisach Unii Europejskiej oraz
• może te działania udokumentować.

Według aktualnych wyjaśnień KAS, w razie zobligowania eksportera do przedłożenia oświadczenia producenta, aktualizuje się również obowiązek dostarczenia przez niego dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów z państwa przeznaczenia. Termin na wywiązanie się z tego to 45 dni, które są liczoneod wyprowadzenia towarów poza obszar celny Unii Europejskiej.

Takie podejście budzi wątpliwości, ponieważ przepisy ustawy nie ograniczają obowiązku przedstawienia dokumentu potwierdzającego odprawę w państwie przeznaczenia jedynie do przypadku, gdy eksporter został zobligowany do przedłożenia oświadczenia producenta.

Z treści ustawy sankcyjnej wynika generalny obowiązek przedstawienia takiego dokumentu w terminie 45 od wyprowadzenia towarów poza obszar UE. Nie ma przy tym znaczenia, czy KAS ocenił transakcję jako rodzącą wysokie ryzyko obejścia sankcji, czy nie. Ta rozbieżność może mieć istotne konsekwencje dla przedsiębiorców z uwagi na przewidzianą w ustawie karę pieniężną za niedochowanie terminu przedstawienia powyższego dokumentu potwierdzającego.

Ponadto, z praktycznego punktu widzenia, polska ustawa sankcyjna nie przewiduje dodatkowych mechanizmów pozwalających eksporterowi wyegzekwować oświadczenia o określonej treści od producenta towarów. Niewykluczone, iż znowelizowane przepisy zapoczątkują prewencyjne odbieranie przez eksporterów stosownych oświadczeń na etapie składania zamówienia towarów.

Sankcje za niewywiązanie się z nowych obowiązków przez eksportera

Nowelizacja ustawy sankcyjnej wprowadziła możliwość wystąpienia o orzeczenie i zajęcia towarów przez KAS. To jednak tylkow przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów Unii Europejskiej ustanawiających sankcje w związku z agresją Rosji na Ukrainę (zarówno przy eksporcie, jak i imporcie towarów).

Dodatkowo na eksportera, który nie przedstawi dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej towarów z państwa przeznaczenia w terminie 45 dni od wyprowadzenia ich poza obszar celny Unii Europejskiej, naczelnik urzędu celno-skarbowego może nałożyć karę w wysokości do 500 tys. złotych.

Wnioski dla przedsiębiorców z nowelizacji ustawy sankcyjnej

Zmiany w polskiej ustawie sankcyjnej podnoszą oczekiwany od przedsiębiorcy poziom należytej staranności przy badaniu i analizie ryzyka obchodzenia sankcji w transakcjach międzynarodowych. Przyznają też organom KAS dodatkowe kompetencje. Równocześnie luki i nieprecyzyjne sformułowania nowelizacji utrudniają dokładne określenie, gdzie przebiega granica wyznaczająca obowiązki przedsiębiorców.

Z uwagi na dużą swobodę KAS w określaniu katalogu towarów i państw, co do których występuje ryzyko obchodzenia sankcji, na znaczeniu będą rosnąć przede wszystkim wewnętrzne procedury sankcyjne.Będzie to dotyczyć również mechanizmów weryfikacji kontrahentów, które mają zabezpieczyć przedsiębiorców przez ryzykiem udziału w niedozwolonych transakcjach.

Chętnie wesprzemy w procesie oceny czy i w jakim zakresie dany podmiot powinien podjąć dodatkowe działania w związku z wejściem w życie nowelizacji ustawy sankcyjnej. Dysponujemy doświadczonym zespołem Trade Compliance, który na co dzień wspiera przedsiębiorców w podejmowaniu działań związanych z przestrzeganiem obowiązujących sankcji i wykazywaniu należytej staranności w tym zakresie. W przypadku pytań zachęcamy do kontaktu.

[1] Ustawa z dnia 9 stycznia 2025 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego, ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej oraz ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U.2025.172 z dnia 2025.02.11)

[2] Dostępne tutaj: https://puesc.gov.pl/aktualnosci?p_p_id=seaplfptlnewspublisher_WAR_seaplfptlnewspublisher&p_p_lifecycle=0&_seaplfptlnewspublisher_WAR_seaplfptlnewspublisher_action=showArticle&_seaplfptlnewspublisher_WAR_seaplfptlnewspublisher_articleId=726971932