Prace nad polskim projektem ustawy implementującej dyrektywę ws. prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (dyrektywa 2019/790)[1] pozostają na wczesnym etapie, pomimo upływu terminu implementacji. Oczekując na uchwalenie ustawy, warto już teraz omówić niektóre aspekty projektowanych przepisów wdrażających regulacje w przedmiocie tzw. obowiązku przejrzystości (art. 19 dyrektywy). Nowe regulacje będą miały istotne znaczenie dla relacji pomiędzy uprawnionymi a korzystającymi z majątkowych praw autorskich. Niewątpliwie wskazane będzie uwzględnienie nowych regulacji w postanowieniach umów licencyjnych bądź przenoszących prawa. Artykuł omawia również sytuacje, w których nowe przepisy będą miały wpływ na relacje umowne zawiązane jeszcze przed wejściem w życie przepisów.
Regulacje dyrektywy 2019/790
Prawodawca unijny w art. 19 dyrektywy 2019/790 nałożył na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby:
twórcy i wykonawcy[2] otrzymywali regularnie, co najmniej raz w roku, a także z uwzględnieniem specyfiki każdego sektora, aktualne, istotne i wyczerpujące informacje na temat eksploatacji swoich utworów i wykonań od stron, którym udzielili licencji lub na które przenieśli swoje prawa lub ich następców prawnych, zwłaszcza w odniesieniu do sposobów eksploatacji, wszystkich uzyskanych przychodów i należnego wynagrodzenia.
Uzasadnieniem wprowadzenia dodatkowych uprawnień jest argument wskazany w motywie nr 72 dyrektywy 2019/790, iż twórcy, którzy udzielają licencji lub przenoszą swoje prawa do celów eksploatacji w zamian za wynagrodzenie, stoją zwykle na słabszej pozycji w ramach umowy, i te osoby fizyczne potrzebują ochrony przewidzianej w dyrektywie, aby mogły w pełni korzystać z praw zharmonizowanych na podstawie prawa Unii.
Należy przy tym podkreślić, iż ww. regulacje dotyczą sytuacji, w których twórca związany jest z kontrahentem umową licencyjną lub przenoszącą majątkowe prawa autorskie. Informacje, o których mowa w art. 19 dyrektywy 2019/790 mają przede wszystkim umożliwić twórcom ocenę wysokości przychodów z eksploatacji ich dzieł. Dane te będą konieczne w szczególności do oceny adekwatności wysokości umówionego wynagrodzenia do faktycznych korzyści kontrahenta z eksploatacji utworu. Jest to związane ściśle z regulacją art. 20 dyrektywy 2019/790, dotyczącą możliwości żądania przez twórców:
dodatkowego, odpowiedniego i godziwego wynagrodzenia od strony, z którą zawarli umowę o eksploatację praw, lub następców prawnych tej strony, o ile pierwotnie uzgodnione wynagrodzenie okazuje się być niewspółmiernie niskie w porównaniu do wszystkich późniejszych odnośnych przychodów uzyskiwanych z eksploatacji utworów lub wykonań.
Projekt implementacji
W procedowanym projekcie implementacji[3] polski projektodawca przewiduje odrębne, dodatkowe uprawnienie twórcy do otrzymywania od licencjobiorcy lub nabywcy praw informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem. Nowe uprawnienia twórców będą zatem znacznie wykraczać poza obecną regulację art. 47 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,[4] która stosowana jest wyłącznie, gdy wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości wpływów z korzystania z utworu. Dotychczasowa treść art. 47 u.p.a.p.p. ma również ulec zmianie, choć w dalszym ciągu przepis będzie obejmował te sytuacje, w których wynagrodzenie twórcy jest zależne od wysokości wpływów z korzystania z utworu.
Zakres zastosowania projektowanego art. 471 u.p.a.p.p.
Projektowany art. 471 u.p.a.p.p. będzie miał szeroki zakres zastosowania. Twórca będzie uprawniony do skorzystania z uprawnień, o których mowa w tym przepisie, niezależnie od sposobu określenia obliczenia wynagrodzenia w umowie licencyjnej czy też przenoszącej prawa. Przepis znajdzie zatem zastosowanie, gdy w umowie strony określiły wynagrodzenie jako ryczałtowe, uzależnione od wpływów z korzystania, mieszane ryczałtowo – procentowe, czy też uzależnione od innych czynników niż wpływy (przykładowo wynagrodzenie uzależnione od ilości czasu spędzonego przez twórcę przy pracy).
Projektowany, szeroki obowiązek informacyjny będzie dotyczył regularnego informowania o przychodach z korzystania z utworu oraz o wynagrodzeniu należnym w związku z tym korzystaniem, odrębnie dla wszystkich ze sposobów korzystania niezależnie od tego, czy umowa uzależnia rozmiary wynagrodzenia od wysokości wpływów z korzystania z utworu. Zakres informacji będzie oczywiście zależny od konkretnej sytuacji. Na przykładzie umowy wydawniczej mogą być to np. dane o liczbie sprzedanych egzemplarzy, ich cenie itp. Zakres obowiązku informacyjnego, w świetle dyrektywy powinien każdorazowo uwzględniać specyfikę działalności konkretnych sektorów (np. filmowego, wydawniczego). Projekt przewiduje choćby delegację ustawową (której wykonanie będzie zależeć od decyzji adekwatnego ministra) m.in. dla określenia częstotliwości lub zakresu przekazywanej informacji, o której mowa w art. 471 ust. 1 proj. u.p.a.p.p., dla konkretnych sektorów, sposobów korzystania lub rodzajów utworów (art. 472 proj. u.p.a.p.p.).
Jednocześnie projekt przewiduje sytuacje, w których zastosowanie art. 471 będzie wykluczone lub obwarowane dodatkowymi wymaganiami:
- gdy wkład twórcy jest nieznaczny w stosunku do wykorzystanej całości[5] – uprawnienie twórcy z art. 471 proj. u.p.a.p.p. będzie przysługiwało wyłącznie wtedy, gdy twórca wykaże, iż informacje, których żąda, są niezbędne do wykonania prawa, o którym mowa w art. 44 u.p.a.p.p. (tj. żądania podwyższenia wynagrodzenia),
- umowy o korzystanie z utworów zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym w rozumieniu ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi,
- nieodpłatnej licencji udzielonej przez twórcę ogółowi społeczeństwa,
- nabycia praw, o którym mowa w art. 12 u.p.a.p.p. (chodzi o utwory pracownicze).
Zakres informacji, których twórca może żądać od kontrahenta, będzie mógł podlegać ograniczeniu, zgodnie z projektowanym art. 471 ust. 5 proj. u.p.a.p.p. w uzasadnionych przypadkach, o ile koszty lub obciążenie administracyjne związane z realizacją obowiązku okazałyby się niewspółmiernie uciążliwe w stosunku do przychodów z korzystania z utworu. W takich przypadkach wykonanie obowiązku może zostać ograniczone do form i zakresu informacji, których można racjonalnie oczekiwać przy uwzględnieniu specyfiki danego sektora, sposobu korzystania i rodzaju utworu. Treść art. 471 ust. 5 proj. u.p.a.p.p. oraz art. 19 ust. 3 dyrektywy 2019/790 prowadzi do wniosku, iż o ile ww. wyjątkowe, uzasadnione przypadki nie wystąpią, zakres żądanych informacji może wykraczać poza formę i zakres informacji zwyczajowo występującej w danym sektorze. Może to stanowić istotną uciążliwość dla kontrahentów twórcy, zobowiązanych do przedstawienia takiej informacji. Jej wytworzenie może bowiem wymagać zaangażowania dodatkowych środków.
Porównanie projektowanych regulacji art. 47 oraz 471 u.p.a.p.p.
Zgodnie z intencją projektodawcy, treść art. 47 u.p.a.p.p. zostanie zmieniona w celu uwzględnienia wprowadzenia nowej regulacji projektowanego art. 471. Przepis art. 47 u.p.a.p.p. wciąż ma znajdować zastosowanie do sytuacji, w których wynagrodzenie twórcy zależy od wysokości wpływów z korzystania z utworu. Ponieważ także projektowany art. 471 będzie mógł znaleźć zastosowanie w powyższych stanach faktycznych, projekt ustawy wprowadza normę kolizyjną, zgodnie z którą art. 47 pkt 1 proj. u.p.a.p.p. znajdzie zastosowanie wyłącznie wówczas, gdy nie będzie możliwe zastosowanie art. 471 proj. u.p.a.p.p. (przypadki wyłączenia stosowania art. 471 proj. u.p.a.p.p. zostały opisane powyżej). Porównanie regulacji art. 47 u.p.a.p.p. oraz art. 471 proj. u.p.a.p.p. dla jasności przedstawia poniższa tabela:
Uprawnienie twórcy na podstawie art. 471 proj. u.p.a.p.p., podobnie jak w przypadku art. 47 u.p.a.p.p., podczas sporu będzie mogło być realizowane na drodze sądowej. Porównanie powyższych regulacji pokazuje, iż twórca będzie dysponował roszczeniem informacyjnym oraz o wgląd do dokumentów wyłącznie wówczas, gdy wynagrodzenie określone w umowie będzie zależało od wysokości wpływów z korzystania z utworu. W przypadku wynagrodzenia określonego ryczałtowo lub zależnego od innych czynników niż wpływy (przykładowo wynagrodzenie uzależnione od ilości czasu spędzonego przez twórcę przy pracy), twórca będzie mógł skorzystać wyłącznie z roszczenia informacyjnego, gdyż tylko takie przewiduje art. 471 proj. u.p.a.p.p. Pomimo zatem wprowadzenia szerszego obowiązku informacyjnego w projektowanym art. 47,1 projektodawca nie zdecydował się na analogiczne rozszerzenie prawa do wglądu do dokumentacji. Co jednak istotne, nie prowadzi to do niezgodności z dyrektywą 2019/790, ponieważ art. 19 dyrektywy reguluje wyłącznie prawo do informacji.
Postanowienia umowne
Niewątpliwie w celu uniknięcia długotrwałych sporów sądowych, uprawnieni oraz korzystający powinni rozważyć kompleksowe uregulowanie problematyki udzielania informacji na temat eksploatacji utworów w umowach licencyjnych bądź przenoszących prawa. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na projektowane przepisy przejściowe. Art. 4 ust. 3 projektu przewiduje, że:
Do umów obowiązujących w dniu wejścia w życie przepisu art. 471, określony w nim obowiązek informacyjny stosuje się w zakresie korzystania z utworu lub artystycznego wykonania mającego miejsce od dnia wejścia w życie tego przepisu.
Omawiane obowiązki, o których mowa w art. 471 proj. u.p.a.p.p. będą stosowane nie tylko do licencji i umów przenoszących prawa zawieranych po wejściu w życie implementacji, ale będą miały zastosowanie również wówczas, gdy umowa została zawarta przed wejściem w życie projektowanych zmian, choć wówczas zastosowanie nowych przepisów ograniczy się do sytuacji korzystania z utworu mającego miejsce po dniu wejścia w życie projektowanych norm. Wskazany zatem będzie również przegląd dotychczas obowiązujących umów, pod kątem np. zasadności próby ich ewentualnej renegocjacji.
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.
[2] W dalszej części artykułu wskazuje się łącznie na „twórców”.
[3] Ostatnia wersja projektu opublikowana dnia 23 marca 2023 r. na stronie [dostęp: 08.08.2023].
[4] T.j. Dz. U. z 2022, poz. 2509, dalej jako: „u.p.a.p.p.”, w przypadku odnoszenia się do projektowanych zmian w przepisach: „proj. u.p.a.p.p.”.
[5] Projekt przewiduje domniemanie, iż w przypadku utworu zbiorowego, zbioru utworów oraz utworu współautorskiego wkład twórczy nie jest znaczący w stosunku do wykorzystywanej całości. Ponadto projekt precyzuje, iż w przypadku utworu audiowizualnego domniemanie to nie ma zastosowania do reżysera, operatora obrazu, twórcy adaptacji utworu literackiego, twórcy stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórcy scenariusza.
