Obowiązek rodziców poddania dziecka szczepieniu ochronnemu

Stan faktyczny sprawy

Ze znajdującej się w aktach sprawy dokumentacji wynika, iż M.L. (dalej: Matka) matka małoletniego dziecka J.L. (dalej: Dziecko) dwukrotnie, tj. 20.11.2022 r. oraz 9.12.2022 r. zgłaszała się wraz z Dzieckiem do punktu szczepień w Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej (…) Sp. J. w P. (dalej: Przychodnia), żądając zbadania Dziecka w kierunku wszystkich możliwych przeciwwskazań i powikłań, nie wyrażając zgody na podanie szczepionek.

K.L. (dalej: Skarżący) stawił się z Dzieckiem 8.12.2022 r., w Przychodni, w celu przeprowadzenia badania kwalifikacyjnego. Z treści wizyty wynikało, iż Dziecko zostało zakwalifikowane przez lekarza do szczepień. W dniu badania nie stwierdzono przeciwwskazań do wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych, a szczepienie nie zostało wykonane ze względu na brak zgody matki.

Istota sporu

Spór prawny w sprawie dotyczy oceny schematy stanowiska WSA w Gdańsku, który kontrolując zgodność z prawem postanowienia Pomorskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (dalej: Organ) w przedmiocie zarzutów w postępowaniu egzekucyjnym stwierdził, iż Postanowienie nie jest niezgodne z prawem. Uzasadniało to oddalenie skargi na podstawie art. 151 ustawy z 30.8.2022 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935; dalej: PostAdmU). Z uzasadnienia wyroku WSA w Gdańsku z 31.1.2024 r., III SA/Gd 580/23, Legalis, wynika, iż Organ prawidłowo stwierdził, iż zarzuty Skarżącego, dotyczące postępowania egzekucyjnego w przedmiocie uchylania się od obowiązku szczepień ochronnych Dziecka, nie są zasadne.

Stan prawny

Podstawą prawną obowiązku szczepień ochronnych osób przebywających na terenie Polski jest art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b) ustawy z 5.12.2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 924; dalej: ZapobChoróbU). W odniesieniu do osób nieposiadających pełnej umiejętności czynności prawnych (m.in. dzieci), zgodnie z art. 5 ust. 2 ZapobChoróbU odpowiedzialność za wypełnienie tego obowiązku ponosi osoba sprawująca nad tą osobą prawną pieczę albo jej opiekun faktyczny (rodzic). Obowiązek szczepień ochronnych wynika wprost z przepisów prawa i nie wymaga konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Jest on bezpośrednio wykonalny, co w odniesieniu do jego cech dotyczy zarówno podmiotu, na którym obowiązek ten ciąży, zakresu tego obowiązku oraz okoliczności, w których dochodzi do jego aktualizacji. Obowiązek rodziców poddania dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym jest bowiem obowiązkiem prawnym, od którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do szczepienia (wyrok SN z 8.1.2016 r., V KK 306/15, Legalis). Uchybienie przez rodziców obowiązkowi powoduje zaś konieczność wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem będzie poddanie dziecka szczepieniu ochronnemu.

Zgodnie z art. 17 ust. 2 i 4 ZapobChoróbU wykonanie obowiązkowego szczepienia ochronnego jest poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego. Po przeprowadzonym lekarskim badaniu kwalifikacyjnym lekarz wydaje zaświadczenie ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania. Natomiast w sytuacji, gdy badanie daje podstawy do długotrwałego odroczenia ww. obowiązku, lekarz kieruje do konsultacji specjalistycznej.

Sam obowiązek wynika z ustawowych regulacji, a więc z powszechnie obowiązujących przepisów, natomiast jedynie jego realizacja odbywa się według Programu Szczepień Ochronnych (PSO), który rokrocznie jest modyfikowany stosownie do aktualnej sytuacji epidemiologicznej i ogłaszany przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu (dokumentu technicznego), o którym mowa w art. 17 ust. 11 ZapobChoróbU.

Badanie kwalifikacyjne warunkiem aktualizacji obowiązku szczepień

W sprawie zostało wykonane badanie kwalifikacyjne do szczepień, a co za tym idzie wydane zostało stosowne orzeczenie w postaci pozytywnej kwalifikacji do szczepienia. Brak wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 17 ust. 4 ZapobChoróbU, nie mógł stanowić uzasadnionej podstawy podważania wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego, a co za tym podstawy podważania wymagalności tego obowiązku. Zaniechanie wydania ww. zaświadczenia w żadnym stopniu, ani też zakresie nie podważa faktu przeprowadzenia lekarskiego badania kwalifikacyjnego w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego, będącego zasadniczym warunkiem aktualizacji tego obowiązku oraz jego wymagalności.

NSA przywołał wyrok TK z 9.5.2023 r., SK 81/19, Legalis, w którym wskazano, iż art. 17 ust. 11 ZapobChoróbU w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 18.8.2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2172) – aktualnie uchylony ustawą z 17.8.2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw, (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1938) w zakresie, w jakim termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych, jak i liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych, określone są w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego w formie komunikatu, a nie przez ministra adekwatnego do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, jest niezgodny z art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w związku z art. 87 Konstytucji RP. TK określił inny termin (6 miesięcy) utraty mocy obowiązującej ww. niekonstytucyjnych przepisów prawa. Wydanie przez TK wyroku z tzw. klauzulą odroczenia, zakłada obowiązywanie przez określony czas przepisów prawa niezgodnych z Konstytucją RP, tworzy możliwości wyboru przez sądy takiego środka proceduralnego, który najlepiej pozwoli na osiągnięcie efektu najbliższego nakazowi wykładni i stosowania prawa w zgodzie z Konstytucją RP. Sądy, dokonując wyboru odpowiedniego środka procesowego, zobowiązane są – zgodnie z orzecznictwem NSA – brać pod uwagę:

NSA wskazał, iż w stanie faktycznym sprawy, postanowienie Organu zostało podjęte po wydaniu wyroku TK, ale w okresie biegu 6 miesięcznego terminu wskazanego w klauzuli odroczenia utraty mocy obowiązującej. Odroczenie utraty mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów prawa tworzy po stronie organów administracji publicznej podstawy do ich tymczasowego stosowania – determinowanego okresem odroczenia utraty mocy obowiązującej. Postanowienie zaskarżone do WSA w Gdańsku zostało wydane w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a więc w procesie wykonawczym, odnoszącym się do realizacji obowiązku szczepienia, wynikającego wprost z przepisów prawa i wymagalnego (nie tylko w okresie przed wydaniem wyroku TK, ale także w okresie przed wszczęciem samego postępowania egzekucyjnego).

Rozstrzygnięcie NSA

W związku z tym, iż zarzuty skargi kasacyjnej nie podważają zgodności z prawem zaskarżonego wyroku WSA w Gdańsku, NSA – na podstawie art. 184 PostAdmU oraz art. 204 pkt 1 PostAdmU – oddalił skargę kasacyjną.

Komentarz