Ochrona praw dziecka w systemie prawa kanonicznego

Tak, jak w porządku państwowym, również w porządku prawa kościelnego dziecko jest podmiotem praw, a ze względu na szczególny charakter ochrona tych praw powinna być obiektem szczególnej troski ustawodawcy. Dziecko nie jest w stanie samodzielnie wyegzekwować tych praw ani ich ochronić, dlatego potrzebne jest dokładne określenie tej ochrony.

Kodeks Prawa Kanonicznego stanowi, iż małoletni przed ukończeniem siódmego roku życia nazywa się dzieckiem i uważany jest za nie posiadającego używania rozumu. Po skończonym siódmym roku życia domniemywa się, iż posiada używanie rozumu. Nie jest określona dolna granica wieku, co stało się obiektem licznych analiz i wyłonienia się dwóch poglądów:

• pierwszego, iż dolną granicę stanowi chwila urodzenia i
• drugiego, iż dolną granicę stanowi moment poczęcia.

Ochrona życia poczętego

Przepisy i dyscyplina kanoniczna Kościoła katolickiego jednoznacznie bronią życia każdego poczętego dziecka oraz realizacji prawa do życia od momentu poczęcia do naturalnej śmierci. Życie ludzkie jest bowiem darem pierwotnym i fundamentalnym, nienaruszalnym i świętym, dlatego od samego początku domaga się od każdej osoby należnej mu ochrony. Samo prawo do życia jest więc nie tylko kwestią światopoglądu, ani prawem religijnym, ale jest zasadniczym i podstawowy prawem każdego poczętego człowieka.

Wśród wszystkich podstawowych praw człowieka papież Jan Paweł II stawia na pierwszym miejscu prawo człowieka do życia. Skoro więc każdy człowiek posiada podstawowe i niezbywalne prawo do życia, „medyczna służba człowiekowi”, jak to określa Jan Paweł II, wyraża się przede wszystkim w obronie życia. Ojciec Święty podkreśla, iż to prawo broni człowieka przed wszelką ingerencją w jego życie już od poczęcia.

W Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. natomiast ochrona poczętego życia ludzkiego określona jest przez przyznanie przez prawodawcę kościelnego „żyjącym płodom poronionym” umiejętności przyjęcia chrztu, jak każdemu innemu człowiekowi, który nie został jeszcze ochrzczony. Kodeks chroni również poczęte życie ludzkie przez przyznanie matce prawa do separacji, czyli odejścia od męża w wypadku poważnego niebezpieczeństwa z jego strony dla jej duszy lub ciała albo wprost dla jej dziecka.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. podaje zasady określenia miejsca pochodzenia dziecka, jego zamieszkania i przynależności do Kościoła, a także reguluje kwestię skutków kanonicznych przysposobienia potomstwa. Adoptujący są bowiem zrównani w prawach i obowiązkach z rodzicami naturalnymi, a adoptowani z ich dziećmi.

Po ukończeniu odpowiednio czternastu (kobieta) i szesnastu (mężczyzna) lat dziecko wchodzi w etap dojrzałości kanonicznej, ale przez cały czas pozostaje małoletnim. Od tego czasu dziecko zostaje uważane za dojrzałe psychicznie i fizycznie, ponieważ istnieje domniemanie do posiadania potomstwa. Spośród kanonów odnoszących się do małoletniego i jego uprawnień należy mieć na uwadze, iż w określonych sprawach dotyczących prawa Bożego lub kanonicznego, są oni wyjęci spod władzy rodziców.

Prawa gwarantowane dzieciom według prawa kanonicznego

Prawo dziecka do wychowania zabezpieczają instytucje, których zadaniem jest wspieranie rodziców w wykonywaniu ich obowiązków wychowawczych.

Prawo do wychowania w małżeństwach mieszanych

Jednym z praw zagwarantowanych dziecku jest prawo do wychowania w małżeństwach mieszanych, czyli takich, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub po chrzcie została do niego przyjęta i nie odłączyła się formalnym aktem, druga osoba należy zaś do Kościoła lub wspólnoty kościelnej nie mającej pełnej łączności z Kościołem katolickim. Duży wpływ na wychowanie dziecka ma w tym przypadku strona katolicka, a samo dziecko ma stanowić dla takiego małżeństwa szczególną spójność. Szczególną troską Kościoła należy objąć dzieci wychowywane w małżeństwach mieszanych, poprzez zwrócenie szczególnej uwagi nupturientów na zobowiązania w zakresie wychowania potomstwa. Niewątpliwie religijność samych rodziców przekłada się na późniejsze życie ich dzieci.

Prawo do sakramentów

Wśród przysługujących dziecku praw uregulowanych w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983r. oprócz wskazanego wyżej prawa do życia, jest również prawo do sakramentów, przede wszystkim prawo do chrztu. Dziecko poczęte, mimo iż jeszcze nienarodzone i nieochrzczone, posiada podmiotowość prawną, na równi z każdym człowiekiem narodzonym i nieochrzczonym. Tutaj pojawia się również obowiązek rodziców zatroszczenia się o chrzest dziecka. Dziecko poprzez chrzest staje się podmiotem prawa kościelnego. To właśnie przez chrzest uzyskuje się kościelną osobowość prawną, a także nabywa uprawnienia i zaciąga zobowiązania adekwatne chrześcijanom. Dziecko ma prawo być dopuszczone również do Komunii świętej, jeżeli posiada „wystarczające rozeznanie” i jest dokładnie przygotowane. W tym momencie obowiązek realizacji tego spoczywa na proboszczu. Dzieci mają prawo otrzymać odpowiednie przygotowanie do sakramentów.

Prawo do wychowania

Kolejnym prawem przysługującym dzieciom jest prawo do wychowania. Obowiązek sprostania temu prawu spoczywa na rodzicach. Dziecko ma prawo, aby od poczęcia rozwijać się prawidłowo pod każdym względem: psychicznym, fizycznym, religijnym, intelektualnym, społecznym itd.

Prawo do wychowania chrześcijańskiego

W nawiązaniu do powyższego prawa, kolejnym prawem zagwarantowanym dla wszystkich dziecka, jest prawo do wychowania chrześcijańskiego. Należy to rozumieć poprzez wychowanie prowadzone w duchu religii chrześcijańskiej, dokonujące się w wymiarze strukturalnym w ramach trzech zasadniczych wyznań chrześcijańskich:

• katolickiego,
• prawosławnego i
• protestanckiego.

Dziecko powinno otrzymać chrześcijańskie wychowanie zgodnie z nauką przekazywaną przez Kościół w pierwszej kolejności od rodziców. Z tego prawa naturalnie wynika prawo do wychowania katolickiego, które ma podstawę w duchu wartości chrześcijańskich i Magisterium Kościoła. Rodzice mają prawo do otrzymania pomocy ze strony państwa w zakresie wychowania katolickiego. Zadanie państwa powinno polegać na odpowiedniej trosce o taki podział „subsydiów” państwowych, aby rodzice mogli wybrać szkołę dla swych dzieci w sposób naprawdę wolny i zgodny z sumieniem.

Liczba kanonów dotyczących dzieci w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r. wskazuje na to, iż problem ten nie pozostał ustawodawcy obcy. Najlepsze zabezpieczenie prawa dziecka do wychowania powinno być przedmiotem największej troski rodziców, co stanowi wystarczającą ochronę jego interesów.

Bibliografia

1. Chomik W.S., Odpowiedzialność za miłość i życie w kontekście Veritatis splendor Jana Pawła II, w: Janiak E., W prawdzie ku wolności (w kręgu encykliki Veritatis splendor), 1994.
2. Góralski W., Z problematyki teologiczno-prawnej ochrony życia nienarodzonych, Studia Płockie 5, s. 300-309.
3. Kornecki T., Prawa i obowiązki wiernych ze szczególnym uwzględnieniem praw i obowiązków rodziny, Annales Canonici 10 (2014), s. 151-162.
4. Sitarz M., Prawa dziecka w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 roku. Wybrane zagadnienia, Kościół i Prawo 2019 8 (21) nr 1, s. 85-99.
5. Wenz W., Ochrona życia poczętego w prawie kanonicznym, Kościół i Prawo 2016 5 (18) nr 2, s. 127-165.