3 godzin temu
- Projekt wprowadza mechanizm milczącej zgody w sprawach dotyczących działań o mniejszym wpływie na zabytki, w tym usuwania zieleni czy zmian przeznaczenia obiektu.
- Ustawodawca przewiduje uproszczoną procedurę zgłoszeniową z możliwością sprzeciwu wojewódzkiego konserwatora zabytków w terminie 30 dni.
- Zmiany wpisują się w postulat deregulacji i mają na celu wsparcie mikro- i małych przedsiębiorców w działalności gospodarczej prowadzonej w obiektach zabytkowych.
Cel i potrzeba ustawy
Celem projektu jest usprawnienie postępowań administracyjnych w zakresie zgód na prace przy zabytkach poprzez wprowadzenie mechanizmu milczącego załatwienia sprawy. Dotychczasowe rozwiązania, wymagające każdorazowego wydania decyzji przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, choćby w sprawach prostych i rutynowych, powodowały istotne opóźnienia inwestycyjne i administracyjne. Szczególnie dotkliwe skutki miały one dla mikro- i małych przedsiębiorców.
Opis projektowanych zmian
Wprowadzenie instytucji milczącego załatwienia sprawy
Nowelizacja ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1292; dalej: OchrZabU) zakłada dodanie art. 36aa OchrZabU, ustanawiającego nowy tryb postępowania – zgłoszenie działań zamiast uzyskiwania pozwolenia. Mechanizm ten obejmie przypadki wymienione w tej chwili w art. 36 ust. 1 pkt 2, 7 i 9–11 OchrZabU. Jeżeli wojewódzki konserwator zabytków nie zgłosi sprzeciwu w terminie 30 dni od doręczenia zgłoszenia, uznaje się, iż zgoda została udzielona.
Zgłoszenia dotyczyć będą kilku kluczowych procedur związanych z zabytkami, m.in.:
- usunięcia drzew lub krzewów z nieruchomości lub jej części będącej wpisanym do rejestru zabytków parkiem, ogrodem lub inną formą zaprojektowanej zieleni, z innego powodu niż prowadzenie prac konserwatorskich i restauratorskich;
- wykonywania robót budowlanych w otoczeniu zabytku;
- trwałego przeniesienia zabytku ruchomego wpisanego do rejestru zabytków, z naruszeniem ustalonego tradycją wystroju wnętrza, w którym zabytek ten się znajduje;
- zmiany przeznaczenia zabytku wpisanego do rejestru zabytków lub sposobu korzystania z tego zabytku;
- umieszczenia na zabytku wpisanym do rejestru zabytków: urządzeń technicznych, tablic reklamowych lub urządzeń reklamowych;
- podejmowania innych działań o mniejszym wpływie na substancję lub zmianę wyglądu zabytku wpisanego do rejestru zabytków.
Dzięki mechanizmowi milczącego załatwienia sprawy, w przypadkach, gdzie nie zachodzi potrzeba szczegółowego badania planowanych działań lub gdy nie wiąże się to z ryzykiem dla wartości zabytku, procedura stanie się bardziej przejrzysta i efektywna.
Co istotne, w projekcie wyraźnie rozróżniono przypadki, w których wymagane jest przez cały czas uzyskanie pozwolenia, oraz te, które można realizować w uproszczonym trybie zgłoszenia. Pozwolenia wymagają m.in. roboty górnicze (wyodrębnione w art. 36 ust. 1 pkt 1a OchrZabU).
Zasady i tryb wniesienia sprzeciwu
Projektowane przepisy przewidują, iż sprzeciw wnosi się w drodze decyzji administracyjnej (art. 36aa ust. 3 OchrZabU).
Zgodnie z projektem, wojewódzki konserwator zabytków wnosi sprzeciw, jeżeli:
- zgłoszenie dotyczy działań objętych obowiązkiem uzyskania pozwolenia;
- zgłoszenie dotyczy działań już rozpoczętych lub wykonanych;
- zgłoszone roboty budowlane naruszają ustalenia ochrony zabytków m.in. w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy;
- zgłoszone działania są niezgodne z przepisami uchwały, o której mowa w art. 37a ust. 1 ustawy z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1130);
- zgłoszone działania naruszają warunki, ograniczenia lub zakazy określone w uchwale o utworzenia parku kulturowego;
- zgłoszone działania spowodują uszczerbek dla wartości zabytku lub uszkodzenie, lub zniszczenie zabytku, lub niewłaściwe korzystanie z zabytku.
Sprzeciw jest więc obligatoryjny w sytuacjach oczywistego zagrożenia dla substancji zabytku lub w razie naruszenia przepisów prawa miejscowego. Jednocześnie ustawodawca wskazuje, iż zgłoszenie musi poprzedzać rozpoczęcie prac – działania podjęte wcześniej będą traktowane jako nielegalne.
Terminy i skutki proceduralne
W projektowanym art. 36aa ust. 6 OchrZabU określono, iż w przypadku nierozpoczęcia działań objętych zgłoszeniem przed upływem 2 lat od określonego w zgłoszeniu terminu ich rozpoczęcia, rozpoczęcie tych działań wymaga dokonania ponownego zgłoszenia.
Jak wskazano w projektowanym art. 36aa ust. 9 OchrZabU, za dzień wniesienia sprzeciwu uznaje się dzień określony w art. 122b KPA. Z kolei ust. 11 OchrZabU przewiduje możliwość uzyskania zaświadczenia o niewniesieniu sprzeciwu – przydatnego np. w kontaktach z innymi organami.
Relacja do przepisów Prawa budowlanego
Na gruncie projektowanego art. 36aa ust. 15 OchrZabU, zgłoszenie do wojewódzkiego konserwatora zabytków nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowlanego, o ile tego wymagają przepisy ustawy z 7.7.1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 418). Zmiany w tym akcie mają charakter dostosowawczy – uwzględniają nową formę działania konserwatorskiego (brak sprzeciwu wobec zgłoszenia) jako równoważną zgodzie.
Zmiany doprecyzowujące w przepisach o ochronie zabytków
Projekt zawiera również zmiany w art. 37, 43–45 i 47 OchrZabU:
- art. 37 OchrZabU – doprecyzowanie danych wymaganych we wnioskach i zgłoszeniach;
- art. 43 OchrZabU – rozróżnienie trybu pozwoleń i zgłoszeń, dodanie robót górniczych jako wymagających pozwolenia;
- art. 44 OchrZabU – umożliwienie legalizacji działań prowadzonych bez zgłoszenia lub pomimo sprzeciwu;
- art. 45 OchrZabU – umożliwienie kontynuacji postępowania w razie naruszenia obowiązków wynikających ze zgłoszenia;
- art. 47 OchrZabU – możliwość cofnięcia lub zmiany zgody na zgłoszenie, wstrzymania działań oraz odstąpienia od procedury wznowieniowej KPA.
Wpływ na działalność przedsiębiorców
Projekt ustawy przewiduje znaczące ułatwienia dla przedsiębiorców, zwłaszcza z sektora mikro- i małych firm. Umożliwienie rozpoczęcia działań przy braku sprzeciwu konserwatora, bez konieczności oczekiwania na formalne rozstrzygnięcie, ograniczy ryzyko inwestycyjne i przyspieszy realizację planów gospodarczych. Efektem będzie poprawa płynności działań inwestycyjnych oraz lepsze wykorzystanie zabytków jako elementu przestrzeni użytkowej.
Przepisy przejściowe i vacatio legis
Zgodnie z projektem, ustawa wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Dłuższe vacatio legis ma zapewnić odpowiednie dostosowanie organów oraz opracowanie rozporządzeń wykonawczych (w tym wzorów zgłoszeń i wniosków). Do postępowań wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy będą stosowane przepisy dotychczasowe, co ma zabezpieczyć ciągłość działań administracyjnych.
Etap legislacyjny
Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy – Prawo budowlane 18.6.2025 r. został skierowany do Stałego Komitetu Rady Ministrów. Wejście w życie nowych regulacji planowane jest po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Projektowana nowelizacja stanowi odpowiedź na potrzebę uproszczenia postępowań w obszarze ochrony zabytków i zwiększenia efektywności działania organów konserwatorskich, przy jednoczesnym zachowaniu standardów ochrony dziedzictwa kulturowego.
