Odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o. a roszczenie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych względem spółki

Odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki

Zgodnie z art. 299 § 1 kodeksu spółek handlowych, o ile egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Członek zarządu może się uwolnić od powyższej odpowiedzialności o ile wykaże, iż we adekwatnym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo iż niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo iż pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody (§ 2).

Odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o. a roszczenie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych względem spółki

Art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych stanowi (podobnie jak w art. 10 ust. 1 uprzednio obowiązującej ustawy z 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie upadłości pracodawcy), iż w razie niewypłacalności pracodawcy przekazanie środków finansowych Funduszu na wypłatę świadczeń, a także wypłata świadczeń ze środków Funduszu powoduje z mocy prawa przejście na marszałka województwa, działającego w imieniu dysponenta Funduszu, roszczenia wobec pracodawcy albo innej osoby zarządzającej majątkiem pracodawcy, w szczególności likwidatora albo członka zarządu, albo roszczenia do masy upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń.

Zgodnie, zatem z literalnym brzmieniem cytowanego przepisu dochodzi do ustawowego przelewu na Fundusz wierzytelności, jakie przysługiwały pracownikom wobec pracodawcy, zapłaconych przez ten Fundusz. Do takiej cesji dochodzi wobec tego, iż Fundusz, jako osoba trzecia, spłaca wierzyciela.

Wstąpienie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w prawa wierzyciela

Stosownie do art. 518 § 1 pkt 4 kc, osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, o ile to przewidują przepisy szczególne.

Przepis ten, przewidujący instytucję podstawienia, stanowi podstawę roszczenia Funduszu. Instytucja ta polega na zmianie podmiotowej, która dokonuje się z mocy ustawy, przez sam fakt zapłaty cudzego długu, w wyniku, czego dochodzi do wstąpienia osoby trzeciej w prawa wierzyciela.

Z takim rozwiązaniem legislacyjnym koresponduje zaś uregulowanie zawarte w art. 23 ust. 2 u.o.r.p., zgodnie z którym przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń roszczenia na rzecz Funduszu korzystają z takiej samej ochrony prawnej, jaką odrębne przepisy przewidują dla należności za pracę.

Przepis art. 23 ust. 1 u.o.r.p. zawiera ściśle określony przedmiotowy i podmiotowy zasięg takiej subrogacji, na co zwraca się baczną uwagę w orzecznictwie (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 109/09).

W omawianej regulacji zostały wskazane wierzytelności objęte subrogacją (wypłacone świadczenia pracownicze) oraz uregulowano, wobec kogo następuje nabycie ex lege roszczenia surogacyjnego (w zasadzie wobec niewypłacalnego pracodawcy lub masy upadłości tego pracodawcy).

Wypłacając świadczenia pracownicze pracownikom (wierzycielom pracodawcy), Fundusz wstępuje wobec pracodawcy w prawa tych zaspokojonych wierzycieli (art. 518 § 1 pkt 4 k.c.).

Natura odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. względem Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Roszczenie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wobec członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dochodzone na podstawie art. 299 k.s.h. jest zupełnie odmienne jurydycznie względem roszczenia opisanego w 23 ust. 1 u.o.r.p. i nie można uznawać, iż wierzytelność odszkodowawcza wynikająca z tego przepisu jest objęta wymienioną subrogacją (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CSK 102/08 i z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 506/09 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2009 r., III CZP 109/09).

W judykaturze ugruntowane jest zapatrywanie co do odszkodowawczego, deliktowego charakteru tej odpowiedzialności, która ma charakter samoistny, autonomiczny (tak: m.in. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 410/11 i z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 390/11).

Przyjęta w art. 299 k.s.h. odpowiedzialność członka zarządu może służyć również ochronie wierzytelności subrogacyjnej z art. 23 ust. 1 u.o.r.p., ale nie można przyjąć, iż wspomnianą subrogacją jest objęta także sama wierzytelność Funduszu z art. 299 k.s.h.

Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych przysługuje własne roszczenie w razie zaistnienia objętych przepisem art. 299 k.s.h. przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu niewypłacalnej spółki i dopiero z dniem wypłaty środków przez ten Fundusz powstaje roszczenie o ich zwrot.

W odniesieniu do członków zarządu spółki z o.o. nie można się powoływać na to, iż chodzi przez cały czas o to samo roszczenie o zapłatę, które mieli sami pracownicy względem pracodawcy – spółki, powstałe w terminach niewypłaconych świadczeń pracowniczych. Tak daleko subrogacja z art. 23 ust. 1 u.o.r.p. bowiem nie sięga. Na gruncie art. 299 k.s.h. należy ujmować zobowiązanie spółki z o.o., jako odpowiednik wierzytelności Funduszu o zwrot wypłaconych środków pieniężnych, a te powstało wobec tego w dacie ich faktycznej zapłaty. Oba omawiane roszczenia mają, zatem odmienny jurydycznie charakter, a roszczenie oparte na art. 299 k.s.h. nie stanowi, jako takie roszczenia ze stosunku pracy i ta wierzytelność Funduszu nie jest już tą samą wierzytelnością, co objęta subrogacją na podstawie art. 23 ust. 1 u.o.r.p.

Odpowiedzialność członka zarządu a moment powstania wierzytelności Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Na gruncie odpowiedzialności członka zarządu z art. 299 k.s.h., powstanie wierzytelności (powodowego) Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych należy utożsamiać z dniem faktycznego wypłacenia środków pieniężnych pracownikom, z którymi zalegała dłużna spółka, jako pracodawca (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2011 r., sygn. akt II CSK 571/10).

Granica czasowa odpowiedzialności członka zarządu spółki z o. o.

Na podstawie przepisu art. 299 § 1 ksh, członek zarządu ponosi odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki ograniczoną do tych jej zobowiązań, które powstały w okresie pełnienia takiej funkcji, nie odpowiada natomiast za zobowiązania późniejsze, powstałe po jego ustąpieniu, ewentualnie odwołaniu z zajmowanego stanowiska.

Odwołanie z funkcji członka zarządu a wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym

W judykaturze ugruntowany jest pogląd, iż jeżeli zobowiązanie spółki z o.o. powstało już po odwołaniu określonej osoby z funkcji członka zarządu tej spółki, to nie ponosi ona odpowiedzialności za to zobowiązanie, na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. nawet, o ile jest wpisana nadal, jako członek zarządu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Istnienie takiego wpisu nie rozstrzyga, bowiem o ponoszeniu przez tę osobę odpowiedzialności na podstawie art. 299 § 1 k.s.h., gdyż ma charakter jedynie deklaratywny.