Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela

adwokat-sobolewski.pl 5 miesięcy temu

Obowiązki nauczyciela

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela związana jest z obowiązkami zdefiniowanymi w Art. 6. Karty nauczyciela. Nauczyciel obowiązany jest:

rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla wszystkich człowieka;
dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela zachodzi za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w przywołanym art. 6 Karty nauczyciela.

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela – przewinienia

Dr Jerzy Grad – Śląski Kurator Oświaty w latach 2002-2006, (Centrum Rozwoju Edukacji i Doskonalenia Kadr) wymienia, jako niektóre przypadki mogące być podstawą do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego:

przemoc fizyczna i psychiczna;
ograniczenie uczniom prawa do adekwatnej opieki wychowawczej, ochrony przed wszelkimi formami przemocy oraz ochrony i poszanowania ich godności;
zaniedbanie opieki nad uczniami podczas zajęć szkolnych i pozaszkolnych;
narażenie uczniów na utratę zdrowia a choćby życia;
wykorzystywanie stosunku zależności w celu wymuszania pożądanych zachowań i działań;
niska kultura słowa;
palenie papierosów oraz spożywanie alkoholu i środków odurzających z uczniami i w ich obecności;
wykorzystywanie seksualne (obcowanie płciowe i inne czynności seksualne), zachowanie obsceniczne, pedofilia;
upowszechnianie pornografii;
świadczenie pracy pod wpływem alkoholu;
przywłaszczenie rzeczy ruchomych;
wyłudzanie, czerpanie korzyści materialnych;
poświadczenie nieprawdy i fałszowanie dokumentów;
podżeganie, szantaż i groźby bezprawne;
brak reakcji na łamanie prawa przez nauczycieli i uczniów.

Ten ostatni przypadek oznacza, iż nauczyciel może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną nie tylko za bezprawne działanie, ale również za bezprawne zaniechanie.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 13 lutego 2002 r. (III APo 15/01) stwierdził, iż nauczyciel ma obowiązek kształtować zaufanie uczniów zarówno do szkoły, jak i osób w niej wykładających. Kopnięcie dziecka i użycie niestosownych słów, czy szarpanie za włosy nie są elementami wychowawczymi i nie powinny być stosowane nie tylko przez matki, ale i nauczycieli.

Kary dyscyplinarne dla nauczycieli

Kary dyscyplinarne dla nauczycieli wymierza komisja dyscyplinarna. Karami tymi są:

nagana z ostrzeżeniem;
zwolnienie z pracy;
zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania;
wydalenie z zawodu nauczyciela.

Wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia z zawodu nauczyciela jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela. Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej. Odpis prawomocnego orzeczenia o ukaraniu karą dyscyplinarną wraz z uzasadnieniem włącza się do akt osobowych nauczyciela.

Natura przewinień dyscyplinarnych nauczyciela

Kary dyscyplinarne mogą być stosowane wyłącznie za uchybienia godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela, o których mowa w art. 6 Karty Nauczyciela. Ustawa nie zawiera definicji legalnej pojęcia zachowań uchybiających godności zawodu i pod ogólne sformułowanie “uchybienia godności zawodu nauczyciela” można podciągnąć wiele stanów faktycznych. Pojęcie uchybienia godności zawodu nauczyciela stanowi swoistą klauzulę generalną, która na użytek konkretnego stanu faktycznego będzie podlegała dekodowaniu. Rodzące odpowiedzialność dyscyplinarną zachowania lub zaniechania muszą być bezprawne, czyli niezgodne z wzorcem prawidłowego zachowania się w określonej sytuacji oraz zawinione. Między bezprawnym działaniem (zaniechaniem), a skutkiem tego działania musi istnieć związek przyczynowy.

Orzekając o odpowiedzialności dyscyplinarnej i wymierzając kary wymienione w art. 76 Karty Nauczyciela, komisje dyscyplinarne muszą zatem zbadać określony stan fatyczny i ocenić go z punktu widzenia wyżej wskazanych materialnoprawnych przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 grudnia 2016 r. III APo 5/16).

Zbieg przewinienia dyscyplinarnego i przestępstwa

Jeżeli nauczyciel popełni czyn powodujący odpowiedzialność dyscyplinarną, który jest jednocześnie przestępstwem w świetle przepisów Kodeksu karnego, podlega zarówno karze dyscyplinarnej, jak i karze przewidzianej przez Kodeks karny. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja 2001 r. (sygn. akt III SZ 2/00), w którym stwierdził, iż nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialność karnej.
Wskazać należy, iż stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w razie
prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe. W szkole może być zatrudniony tylko nauczyciel niekarany za przestępstwo. Stąd, przed nawiązaniem stosunku pracy, nauczyciel musi złożyć oświadczenie, iż nie był karany za przestępstwo umyślne oraz potwierdzić to oświadczenie zaświadczeniem z Krajowego Rejestru Karnego (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 stycznia 2017 r., II SA/Wa 817/16).

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela – organy dyscyplinarne

W sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli orzekają komisje dyscyplinarne:

w pierwszej instancji – komisja dyscyplinarna przy wojewodzie adekwatna dla nauczycieli wszystkich szkół funkcjonujących na terenie województwa,
w drugiej instancji – odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze adekwatnym do spraw oświaty i wychowania, (ewentualnie, w pewnych wypadkach, odwoławcza komisja dyscyplinarna przy ministrze adekwatnym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego).

Właściwość miejscową komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji ustala się według miejsca zatrudnienia nauczyciela w chwili popełnienia czynu stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna, powołuje rzecznika dyscyplinarnego i co najmniej dwóch jego zastępców, spośród pracowników urzędu obsługującego ten organ. Rzecznik dyscyplinarny i jego zastępcy są związani poleceniami organu, który ich powołał.
Rzecznik dyscyplinarny powołany przy komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji wszczyna postępowanie wyjaśniające na polecenie organu, który go powołał.

Rzecznik dyscyplinarny w toku postępowania wyjaśniającego dąży do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, badając i uwzględniając wszelkie okoliczności w celu ustalenia, czy został popełniony czyn uchybiający godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela, oraz zbiera, przeprowadza, zabezpiecza i utrwala dowody konieczne do wyjaśnienia sprawy, w tym przesłuchuje świadków i zasięga opinii biegłych. Rzecznik dyscyplinarny ponadto uzyskuje stanowisko nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, wobec stawianych zarzutów i zebranych dowodów oraz odbiera jego wyjaśnienia, chyba iż nauczyciel odmówił złożenia wyjaśnień.

O wszczęciu postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka rzecznik dyscyplinarny zawiadamia także Rzecznika Praw Dziecka.
Jeżeli dowody zebrane w postępowaniu wyjaśniającym uprawdopodabniają, iż nauczyciel, którego dotyczy to postępowanie, popełnił czyn uchybiający godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela, rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, sporządza wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i niezwłocznie kieruje go do komisji pierwszej instancji wraz z aktami sprawy, albo wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego.

Postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego wydane przez rzecznika dyscyplinarnego

Postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego wydaje się, jeżeli:

postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6;
za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy;
nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela;
nauczyciel zmarł;
postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się;
nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego nauczycielowi, którego dotyczy to postępowanie, oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi oraz organowi prowadzącemu szkołę, służy zażalenie do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Na postanowienie o umorzeniu postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka Rzecznikowi Praw Dziecka służy zażalenie do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. Komisja rozpatruje zażalenie na postanowienie rzecznika dyscyplinarnego o umorzeniu postępowania wyjaśniającego w terminie 30 dni od dnia jego otrzymania
Postanowienie komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji jest ostateczne.

Szczegóły postępowania określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela – komisje dyscyplinarne

Komisje dyscyplinarne są niezawisłe w zakresie orzekania. o ile w sprawie będącej przedmiotem postępowania dyscyplinarnego zapadł prawomocny skazujący wyrok sądowy, komisja dyscyplinarna jest związana ustaleniami sądu w zakresie winy.
Komisja dyscyplinarna orzeka na rozprawie lub na posiedzeniu niejawnym. Rozstrzygnięcia komisji dyscyplinarnej zapadają w formie orzeczeń i postanowień. Orzeczenie co do istoty sprawy może być wydane wyłącznie na rozprawie. Orzeczenia i postanowienia zapadają zwykłą większością głosów. Orzeczenia wydane na rozprawie są ogłaszane jawnie.

Komisja dyscyplinarna pierwszej instancji wydaje:

postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego albo
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, jeżeli:

postępowanie wyjaśniające nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu,
zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6,
za popełniony czyn nauczyciel został ukarany karą porządkową zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy,
nauczyciel, w chwili popełnienia zarzucanego czynu, nie był zatrudniony na stanowisku nauczyciela,
nauczyciel zmarł,
postępowanie dyscyplinarne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte toczy się,
nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego nauczycielowi, którego dotyczy wniosek o wszczęcie tego postępowania, oraz dyrektorowi szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, a w przypadku nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły – temu nauczycielowi oraz organowi prowadzącemu szkołę, służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka Rzecznikowi Praw Dziecka służy zażalenie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne.

Nauczyciel jako obwiniony

Za obwinionego uważa się nauczyciela, któremu doręczono postanowienie o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Obwinionego nauczyciela nie uważa się za winnego zarzucanego mu czynu, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina stwierdzona prawomocnym orzeczeniem komisji dyscyplinarnej. Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść obwinionego.
W postępowaniu wyjaśniającym nauczyciel, którego dotyczy to postępowanie, a w postępowaniu dyscyplinarnym – obwiniony, mają prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy.

Dowody w postępowaniu wyjaśniającym i dyscyplinarnym

W postępowaniu wyjaśniającym dowody są przeprowadzane przez rzecznika dyscyplinarnego, a w postępowaniu dyscyplinarnym – przez komisję dyscyplinarną. Nie wyłącza to prawa do zgłoszenia wniosku dowodowego przez nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego.
W postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym rzecznik dyscyplinarny lub komisja dyscyplinarna może przesłuchiwać świadków, zbierać i przeprowadzać wszelkie dowody konieczne dla wyjaśnienia sprawy, w tym zasięgać opinii biegłych, oraz przeglądać akta osobowe odpowiednio nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego, a także sporządzać z nich notatki i kopie.
W postępowaniu wyjaśniającym i postępowaniu dyscyplinarnym należy przesłuchać odpowiednio nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub obwinionego oraz umożliwić mu złożenie wyjaśnień mogących mieć znaczenie dla sprawy.

Odmowa złożenia wyjaśnień przez nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, lub niezłożenie wyjaśnień z przyczyn leżących po stronie tego nauczyciela nie stanowi przeszkody w złożeniu przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
W postępowaniu wyjaśniającym świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 18. roku życia, można przesłuchać, o ile jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W postępowaniu dyscyplinarnym odczytuje się natomiast protokół przesłuchania takiego świadka.

Orzeczenia wydawane przez komisje dyscyplinarne

Komisje dyscyplinarne wydają orzeczenia po wysłuchaniu głosów rzecznika dyscyplinarnego i obwinionego lub jego obrońcy. Skład orzekający orzeka według swego przekonania opartego na ocenie wszystkich dowodów ujawnionych w toku rozprawy. Przy wymiarze kary bierze się pod uwagę okoliczności zarzucanego czynu, stopień winy, szkodliwość społeczną czynu, a także zachowanie się obwinionego przed i po popełnieniu czynu. o ile obwiniony dopuścił się kilku czynów, wymierza się jedną karę za wszystkie czyny łącznie.

Komisja dyscyplinarna wydaje orzeczenie o:

ukaraniu, mocą którego uznaje obwinionego winnym w całości lub w części zarzucanego mu czynu i wymierza karę dyscyplinarną, albo
uniewinnieniu, w przypadku gdy:

postępowanie dyscyplinarne nie potwierdziło popełnienia przez nauczyciela zarzucanego mu czynu,
zarzucany czyn nie zawiera znamion uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela, albo

3. umorzeniu postępowania dyscyplinarnego.

Odwołanie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej

Od wydanego przez komisję dyscyplinarną pierwszej instancji orzeczenia rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje prawo wniesienia odwołania, za pośrednictwem komisji dyscyplinarnej, która wydała orzeczenie, do odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie orzeczenia. Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne.

Odwołanie do sądu powszechnego

Od prawomocnego orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej rzecznikowi dyscyplinarnemu i obwinionemu lub jego obrońcy przysługuje odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych adekwatnego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem odwoławczej komisji dyscyplinarnej, w terminie 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela a przedawnienie

Postępowanie dyscyplinarne nie może być wszczęte po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, przy którym działa komisja dyscyplinarna pierwszej instancji (wojewoda), wiadomości o popełnieniu czynu uchybiającego godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela, o których mowa w art. 6, oraz po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu.
W przypadku popełnienia czynu o charakterze seksualnym na szkodę małoletniego przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 24. roku życia.
Jeżeli w przewidzianym okresie wszczęto postępowanie dyscyplinarne, karalność czynu uzasadniającego nałożenie kary dyscyplinarnej ustaje z upływem 5 lat od dnia popełnienia tego czynu.

Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków

Dyrektor szkoły może zawiesić w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne lub złożono wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, o ile ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów celowe jest odsunięcie nauczyciela od wykonywania obowiązków w szkole. W sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciel i nauczyciel pełniący funkcję dyrektora szkoły mogą być zawieszeni przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Dyrektor szkoły zawiesza w pełnieniu obowiązków nauczyciela, a organ prowadzący szkołę – nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, o ile wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy czynu naruszającego prawa i dobro dziecka.

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela w kontekście publiczno-pracowniczym

W odniesieniu do wielu grup zawodowych wyraźnie podwyższony zostaje standard ich zachowań, obowiązujące normy etyczne czy moralne, co bezpośrednio wiąże się z wykonywanymi profesjami. Do takich grup, czasami określanych jako zawody społecznego zaufania, należą niewątpliwie nauczyciele. Podlegają oni, obok ewentualnej odpowiedzialności karnej za czyny stanowiące przestępstwa, odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 Karty Nauczyciela (art. 75 ust. 1 Karty Nauczyciela).

Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna mają swoje wspólne korzenie. W obydwu przypadkach, odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy. Jak zauważa się w doktrynie, odpowiedzialność dyscyplinarna jest w rzeczywistości rodzajem szeroko rozumianej odpowiedzialności karnej (a ta z założenia wykonywana jest przez władze publiczne), dostosowanej do potrzeb danej korporacji, różniącej się od innych standardami zawodowymi i etycznymi.

Można zatem stwierdzić, iż odpowiedzialność dyscyplinarna nauczyciela (postępowanie dyscyplinarne prowadzone przeciwko nauczycielowi) ma mieszany, publiczno-pracowniczy charakter (tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 2 października 2012 r., sygn. akt II SA/Bd 502/12, CBOSA). W sferze publicznej funkcją tej odpowiedzialności jest ochrona powagi i godności danego zawodu lub służby oraz niezbędnego do ich prawidłowego funkcjonowania zaufania społecznego. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego zamierzenia jest dyscyplinowanie i kontrola osób zatrudnionych w tych zawodach w celu wykonywania funkcji publicznych (zawodów zaufania publicznego) z uwagi na specyfikę realizowanych przez nich celów (zadań) publicznych oraz wynikające stąd wymagania w zakresie standardów zawodowych i etycznych. Akt władztwa sprawowanego przez organ władzy dyscyplinarnej, polegający na wymierzeniu sankcji dyscyplinarnej, wyraża ujemną ocenę służbową pracownika, rodzącą negatywne skutki w sferze publicznoprawnej (utrata funkcji publicznej, ograniczenie możliwości ubiegania się o taką funkcję, pozbawienie na czas określony niektórych uprawnień służbowych lub korporacyjnych, pozbawienie prawa ponownego powołania do służby).

W sferze pracowniczej akt wspomnianego władztwa rodzi skutki obligacyjne w postaci zmiany treści, rozwiązania względnie stwierdzenia ustania stosunku pracy bądź pozbawienia albo ograniczenia ekspektatywy uzyskania określonych świadczeń płacowych (tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 5 czerwca 2014 r. IV SAB/Wr 46/14).

Idź do oryginalnego materiału