Odpowiedzialność karna a wiek sprawcy

Opis stanu faktycznego

Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 27.2.2020 r., II K 577/19, uznał D.G. za winnego tego, iż w nocy z 12 na 13.8.2017 r. w B., na terenie ośrodka wczasowego, działając wspólnie i w porozumieniu z I.A. i D.D., włamał się do baru, skąd dokonał zaboru w celu przywłaszczenia pieniędzy i innych przedmiotów łącznej wartości 1700 zł, tj. czynu z art. 279 § 1 KK, za który wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności, przy czym wykonanie kary – w oparciu o przepis art. 69 § 1 i 2 KK, art. 70 § 2 KK i art. 73 § 2 KK – warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 5 lat, oddając w tym okresie oskarżonego D.G. pod dozór kuratora sądowego.

Powyższy wyrok uprawomocnił się 6.3.2020 r. i nie był przez strony zaskarżony.

Kasację od tego wyroku wniósł na korzyść skazanego Prokurator Generalny, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów art. 10 § 1 i 2 KK w zw. z art. 1 § 1 pkt 2 i art. 5 ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969; dalej: NielU) oraz art. 13 NielU w zw. z art. 18 § 1 pkt 2 NielU, a ponadto art. 4 ust. 1 ustawy z 30.8.2013 r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz innych ustaw (Dz.U. z 2013 r. poz. 1165), przez skazanie oskarżonego D.G. za czyn z art. 279 § 1 KK i wymierzenie mu, bez nadzwyczajnego złagodzenia, kary roku więzienia z zastosowaniem dobrodziejstwa warunkowego zawieszenia wykonania tej kary na okres próby wynoszący 5 lat oraz orzeczenie środków probacyjnych i środka kompensacyjnego mimo to, iż oskarżony w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu nie ukończył 17. roku życia.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 537 § 2 KPK w zw. z art.17 § 1 pkt 2 KPK umorzył postępowanie.

Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna i jako taka podlega uwzględnieniu w trybie art. 535 § 5 KPK.

Stosownie do treści art. 10 § 1 KK – na zasadach określonych w Kodeksie karnym odpowiada ten, kto popełnił czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Bezspornie oznacza to, iż odpowiedzialność karną określoną w Kodeksie karnym ponosi sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego miał ukończone 17 lat. W odniesieniu do tej zasady ustawodawca wprowadził dwie modyfikacje. Pierwsza polega na tym, iż wyjątkowo sprawca, który nie ukończył 17 lat, a ukończył lat 15 i popełnił czyn wyczerpujący znamiona jednego z enumeratywnie wskazanych przestępstw (tj. czyn z art. 134 KK, art. 148 § 1, 2 lub 3 KK, art. 156 § 1 lub 3 KK, art. 163 § 1 lub 3 KK, art. 166 KK, art. 173 § 1 lub 3 KK, art. 197 § 3 lub 4 KK, art. 223 § 2 KK, art. 252 § 1 lub 2 KK oraz art. 280 KK), może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie karnym, o ile okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego adekwatności i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, o ile poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne (art. 10 § 2 KK). Druga modyfikacja związana z ponoszeniem odpowiedzialności na zasadach przewidzianych w Kodeksie karnym została określona w art. 10 § 4 KK, gdzie ustawodawca dopuścił – przy spełnieniu określonych warunków – możliwość odpowiadania sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, ale przed ukończeniem przez niego 18. roku życia, na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Nie ulega wątpliwości, iż D.G. urodził się 4.2.2001 r. Czyn przypisany zaskarżonym kasacją wyrokiem popełnił on w nocy z 12 na 13.8.2017 r. Zestawienie tych dat czyni uprawnionym wniosek, iż w chwili popełnienia zarzuconego, a następnie przypisanego D.G. przestępstwa wyczerpującego ustawowe znamiona występku z art. 279 § 1 KK miał on ukończone 16 lat, 6 miesięcy i 8 dni.

Mając zatem na względzie przywołaną już treść art. 10 § 1 KK a contrario, stwierdzić należało, iż D.G. z uwagi na to, iż w czasie popełnienia owego czynu nie ukończył lat 17, nie mógł odpowiadać w przedmiotowym postępowaniu na zasadach określonych w Kodeksie karnym. Równocześnie nie mógł wobec niego mieć zastosowanie tryb przewidziany w art. 10 § 2 KK, gdyż czyn mu przypisany nie należał do kategorii przestępstw wymienionych w tym przepisie.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy w S. miał obowiązek rozważyć, czy wobec D.G. należało zastosować obowiązujące wówczas przepisy NielU. Zgodnie z normą wyrażoną w art. 1 § 1 pkt 2 NielU przepisy tej ustawy stosuje się w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale nie ukończyły lat 17.

Równocześnie poza sporem pozostaje, iż postępowanie karne przeciwko D.G. zostało wszczęte już po ukończeniu przez niego 18. roku życia. Dopiero bowiem 8.8.2019 r. został mu przedstawiony i ogłoszony zarzut popełnienia czynu z art. 279 § 1 KK. Tym samym w chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego miał ukończone 18 lat i 6 miesięcy. Zgodnie natomiast z treścią art. 18 § 1 pkt 2 NielU wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 NielU, tj. przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, i postępowanie przeciwko niemu wszczęto po ukończeniu przez niego 18 lat, sądem adekwatnym do rozpoznania sprawy jest sąd adekwatny według przepisów Kodeksu postępowania karnego. Przepis ten, jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy w wydanych orzeczeniach, miał jednak charakter jedynie normy procesowej, wskazującej na adekwatność sądu rozstrzygającego sprawę, natomiast podstawę prawną rozstrzygnięć o możliwej do orzeczenia wobec takiego sprawcy karze przewidzianej w Kodeksie karnym stanowił przepis art. 13 NielU.

Sąd Najwyższy w wyroku z 21.9.2011 r., III KK 234/11, Legalis, zasadnie zauważył, że: „Jedynie procesowy charakter art. 18 NielU sprawia, iż przewidziane w tym przepisie prawo do rozpoznania sprawy przez sąd adekwatny miejscowo i rzeczowo w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania karnego nie zwalnia tego sądu od obowiązku stosowania reguł materialnoprawnych. Jedną z nich określa norma art. 13 NielU”. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zaprezentował w wyroku z 3.9.2015 r., V KK 249/15, Legalis, podkreślając przy tym, że: „Przepis art. 18 § 1 pkt 2 NielU ma charakter procesowy i przez to nie zwalnia w żaden sposób sądu adekwatnego według przepisów Kodeksu postępowania karnego od obowiązku stosowania reguł materialnoprawnych określonych w tej ustawie. Nie pozbawia zatem osoby – sprawcy czynu zabronionego statusu nieletniego w postępowaniu, które – po spełnieniu określonych w tym przepisie warunków – będzie się toczyło przed sądem adekwatnym według przepisów KPK (…)”. Przepis art. 13 NielU zakładał, iż w sytuacji gdy wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a NielU, ale w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym – sąd rodzinny mógł wymierzyć karę, gdy uznał, iż stosowanie środków poprawczych nie byłoby już celowe. Wówczas, wydając wyrok skazujący, sąd zobowiązany był również do zastosowania wobec oskarżonego nadzwyczajnego złagodzenia kary. Przepis ten pozwalał więc na wydanie wobec nieletniego sprawcy czynu karalnego, który w dacie orzekania przez sąd adekwatny według przepisów Kodeksu postępowania karnego miał już ukończone 18 lat, wyroku skazującego i wymierzenie kary (według reguł określonych w Kodeksie karnym), ale z obligatoryjnym zastosowaniem instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Komentarz