2 miesięcy temu
Stan faktyczny
W 2014 r. doszło do wypadku drogowego, w którym zmarła córka obywateli bułgarskich (dalej: skarżący). Do wypadku doszło na terenie Niemiec. Sprawca wypadku był ubezpieczony przez niemieckie towarzystwo ubezpieczeń (dalej: HUK). Zarówno ofiara, jak i sprawca tego wypadku byli obywatelami bułgarskimi zamieszkałymi w Niemczech.
W 2017 r. skarżący wnieśli powództwo przeciwko HUK do bułgarskiego sądu żądając zapłaty na rzecz każdego z nich 250 tys. BGN (ok. 125 tys. EUR) tytułem zadośćuczynienia za szkodę niemajątkową spowodowaną śmiercią ich córki. W toku postępowania bułgarski sąd oddalił powództwo skarżących w całości, uznawszy, iż nie wykazali oni, iż doznane ból i cierpienia emocjonalne wywołały szkodę patologiczną, co zgodnie z niemieckim prawem, adekwatnym na podstawie art. 4 ust. 1 rozporządzenia (WE) Nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r. dotyczącego prawa adekwatnego dla zobowiązań pozaumownych (Dz.Urz. UE L z 2007 r. Nr 199, s. 40; dalej: RzymII), stanowi warunek wstępny naprawienia szkody niemajątkowej. Sąd ten oddalił ich argumentację, zgodnie z którą, na podstawie art. 16 RzymII zastosowanie ma nie niemieckie prawo, ale prawo państwa sądu orzekającego. Skarżący zaskarżyli ten wyrok.
Stanowisko TS
Zgodnie z art. 4 ust. 1 RzymII, o ile to rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem adekwatnym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Na podstawie art. 16 RzymII przepisy tego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne. Trybunał stwierdził, iż przewidziane w art. 16 odstępstwo od prawa adekwatnego dla zobowiązania pozaumownego wskazanego zgodnie z normami kolizyjnymi ustanowionymi w tym rozporządzeniu, należy interpretować w sposób ścisły (wyrok TS z 31.1.2019 r., Da Silva Martins, C-149/18, EU:C:2019:84, pkt 29, Legalis).
Z treści art. 16 wynika, iż przewidziane w nim odstępstwo ma zastosowanie, gdy przepisy prawa państwa sądu orzekającego „znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego”. Niemniej, aby takie przepisy mogły znaleźć zastosowanie i uzasadnić odwołanie się do art. 16, stan prawny poddany ocenie krajowego sądu powinien wykazywać wystarczająco ścisły związek z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego.
Odnośnie zakwalifikowania przepisu krajowego jako „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 RzymII, TS wskazał, iż to pojęcie jest identyczne z „przepisem wymuszającym swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 9 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z 17.6.2008 r. w sprawie prawa adekwatnego dla zobowiązań umownych (RzymI) (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 177, s. 6; dalej: RzymI). W związku z tym dokonana przez Trybunał wykładnia tego ostatniego pojęcia odnosi się również do pierwszego pojęcia, biorąc pod uwagę wymóg spójności w stosowaniu rozporządzeń RzymI i RzymII (wyrok Da Silva Martins, pkt 28).
W art. 9 RzymI zdefiniowano „przepisy wymuszające swoje zastosowanie” jako przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, iż znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest adekwatne dla umowy zgodnie z tym rozporządzeniem. W drodze analogii, aby zidentyfikować istnienie „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 RzymII, TS wyjaśnił, iż sąd krajowy musi stwierdzić, w oparciu o szczegółową analizę treści przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został on przyjęty, iż ma on w ramach krajowego porządku prawnego takie znaczenie, iż uzasadnia on odstąpienie od stosowania prawa wyznaczonego na podstawie art. 4 RzymII. Użycie przepisu wymuszającego swoje zastosowanie wymaga bowiem, aby sąd ten zidentyfikował szczególnie ważne względy uzasadniające jego uwzględnienie. Stosowanie takiego przepisu wymaga zatem, aby sąd krajowy zbadał, po pierwsze, oprócz brzmienia i ogólnej systematyki przepisu krajowego, co do którego podniesiono, iż jest on przepisem wymuszającym swoje zastosowanie, również przyczyny i cele jego przyjęcia, w celu ustalenia, czy ustawodawca krajowy miał zamiar nadać temu przepisowi charakter bezwzględnie wiążący. Sąd ten powinien zatem zbadać, czy ten przepis został przyjęty w celu ochrony jednego lub większej liczby interesów, które to państwo członkowskie siedziby sądu uważa za istotne, i czy przestrzeganie tego przepisu jest przez to państwo uważane za istotny element ochrony tych interesów. Po drugie, z oceny sytuacji prawnej przedłożonej do zbadania przez ten sąd powinno wynikać, iż zastosowanie tego przepisu jest absolutnie niezbędne dla ochrony zasadniczego interesu w kontekście danego przypadku. W ocenie TS sąd krajowy nie może skorzystać z odstępstwa określonego w art. 16 RzymII, o ile cel związany z ochroną interesu realizowanego przez dany przepis prawa państwa sądu orzekającego może również zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na podstawie norm kolizyjnych tego rozporządzenia.
Reasumując TS orzekł, iż art. 16 RzymII należy interpretować w ten sposób, iż przepis krajowy przewidujący, iż zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez członków bliskiej rodziny osoby zmarłej w wypadku drogowym jest określane przez sąd na zasadzie słuszności, nie może zostać uznany za „przepis wymuszający swoje zastosowanie” w rozumieniu tego art. 16, chyba iż – gdy rozpatrywana sytuacja prawna pozostaje w wystarczająco ścisłym związku z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego – sąd orzekający stwierdzi, na podstawie szczegółowej analizy brzmienia, ogólnej systematyki, celów oraz kontekstu, w jakim został przyjęty ten przepis krajowy, iż jego poszanowanie uznaje się za istotny element w porządku prawnym tego państwa członkowskiego, ponieważ ów przepis krajowy zmierza do realizacji celu polegającego na ochronie istotnego interesu publicznego, który nie może zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na mocy art. 4 tego rozporządzenia.
Komentarz
W niniejszym wyroku TS sprecyzował zakresu pojęcia „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 RzymII.
Z wyroku wynika, iż kwalifikacja danego przepisu jako „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” nie może być czynnością automatyczną, ale wymaga oceny okoliczności konkretnego przypadku, która prowadzi do uznania, iż zastosowanie prawa siedziby sądu jest niezbędne dla ochrony interesów publicznych danego państwa. Tym samym nie można a priori kwalifikować niektórych przepisów jako „przepisów wymuszających swoje zastosowanie”, ponieważ może zależeć ona w niektórych przypadkach od okoliczności faktycznych, z których wynika wystarczająco ścisły związek z państwem siedziby sądu. Ponadto, należy zauważyć, iż wymaganie owego ścisłego związku pozwala zwalczać forum shopping na obszarze UE.
W prezentowanym wyroku Trybunał szczegółowo wyjaśnił kryteria pozwalające zakwalifikować normy chroniące prawa jednostek jako „przepisy wymuszające swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 RzymII w związku z motywem 32 tego rozporządzenia. Warto zauważyć, iż ta kwestia jest w tej chwili przedmiotem intensywnej unijnej debaty doktrynalnej.
Powołując się na wyrok w sprawie HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung, C-577/21, Legalis, Trybunał konsekwentnie rozgranicza obowiązek objęcia ochroną ubezpieczeniową odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone osobom trzecim w związku z ruchem pojazdów mechanicznych od zakresu odszkodowania za te szkody z tytułu odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonego. Pierwsza kwestia jest zdefiniowana i zagwarantowana w prawie UE, natomiast druga jest co do zasady regulowana przez prawo krajowe państw członkowskich. Tym samym z orzecznictwa TS wynika, iż na obecnym etapie rozwoju prawa UE państwa członkowskie zachowają zasadniczo swobodę w określaniu w szczególności, jakie szkody wyrządzone przez pojazdy mechaniczne muszą obowiązkowo być przedmiotem odszkodowania, zakresu prawa do odszkodowania oraz uprawnionych do niego osób.
Powyższa wykładnia art. 16 RzymII, ze względu na charakter prawny tego przepisu, powinna być stosowana w również przez polskie sądy.
Wyrok TS z 5.9.2024 r., HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung II, C-86/23, Legalis.
