Odszkodowanie dla radców prawnych za niekonstytucyjne przepisy podlega VAT

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 361; dalej: VATU), przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. W tym m.in. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Definicja świadczenia usług jest bardzo szeroka. Kluczową jej cechą jest wykonywanie przez jedną stronę (usługodawcę) świadczenia na rzecz drugiej strony (usługobiorcy), z tytułu którego druga strona zyskuje coś w zamian. Musi też istnieć ekwiwalentność świadczenia usługodawcy z wynagrodzeniem, a zarazem korzyści uzyskiwanej przez usługobiorcę z zapłatą wynagrodzenia. Nie każda wypłata świadczenia pieniężnego stanowi wynagrodzenie za wyświadczoną usługę. Klasyczny przykład dotyczy różnego rodzaju kar umownych lub odszkodowań. Naprawienie szkody nie stanowi przysporzenia podlegającego opodatkowaniu VAT, bo w tym wypadku nie sposób mówić o jakiejkolwiek korzyści. Problem w tym, iż klasyfikacja świadczeń do kategorii „usługa” lub „odszkodowanie” bywa trudna. Tym bardziej, iż przepisy podatkowe wcale nie idą tu często w parze z przepisami innych dziedzin prawa (np. prawa cywilnego).

Czego dotyczyła sprawa?

Radca prawny, pełnił swego czasu funkcję obrońcy z urzędu wynagradzanego na podstawie stawek określonych w przepisach wykonawczych. W latach 2017-2023 r. wynagrodzenie za czynności z urzędu ustalane było na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3.10.2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2437). Wynagrodzenie takie wypłaca sąd, przed którym dana sprawa toczyła się w I instancji. Wynagrodzenie to jest zresztą opodatkowane na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 3 VATU jako zapłata za wyświadczone przez podatnika usługi.

Wyrokiem z 20.4.2023 r., SK 53/22, Legalis (Dz.U. z 2023 r. poz. 842) Trybunał Konstytucyjny uznał stawki minimalne określone w ww. rozporządzeniu za niekonstytucyjne, bezprawnie zaniżone, co otwiera drogę do żądania odszkodowania w wysokości utraconego wynagrodzenia od Skarbu Państwa. Bohater niniejszej opowieści jeszcze odszkodowania nie otrzymał, będzie ono dochodzone przed sądem. Zawezwał on więc Ministra Sprawiedliwości do próby ugodowej. o ile próba ugodowa się nie powiedzie – radca wystąpi ze stosownym pozwem. Wysokość kwoty, o jaką ubiega się radca prawny ustalona została jako suma różnic między kwotą otrzymaną w każdej sprawie, w której zastosowano niekonstytucyjne rozporządzenie, a stawką minimalną, która byłaby należna, gdyby zastosowano prawidłową stawkę.

Podatnik postanowił potwierdzić, czy będzie zobowiązany do rozliczenia VAT od kwoty otrzymanej od Ministerstwa Sprawiedliwości. Innymi słowy, czy będzie to odszkodowanie (poza VAT), a może jednak wynagrodzenie za wyświadczoną przez radcę prawnego usługę. Radca prawny sądził rzecz jasna, iż o żadnym VAT nie może być tutaj mowy, skoro mowa jest o odszkodowaniu właśnie. Pytanie tylko, czy podobnego zdania może być Dyrektor KIS? Sprawdźmy.

Stanowisko organu

Dyrektor KIS wydał w sprawie interpretację indywidualną z 24.6.2025 r., 0111-KDIB3-2.4012.222.2025.2.MGO, Legalis. Organ zauważył, iż ustalanie statusu wnioskowanej kwoty jako podlegającej bądź niepodlegającej opodatkowaniu należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem.

Jeżeli podatnik zwróci się z żądaniem wypłacenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją RP, a wysokość żądanej kwoty to suma różnic między kwotą otrzymaną w każdej sprawie, w której zastosowano niekonstytucyjne rozporządzenie a stawką minimalną, która byłaby należna, to otrzymana kwota będzie stanowić de facto uzupełnienie (podwyższenie) wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną z urzędu. Podatnik otrzymywał bowiem od sądu wynagrodzenie za czynności podejmowane w charakterze obrońcy z urzędu. Kwota ta będzie zatem miała ścisły związek z wykonanymi usługami pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

Samo nazwanie wypłaconej kwoty „odszkodowaniem” czy wskazanie, iż płatność ta będzie pochodziła od różnych jednostek Skarbu Państwa i będzie wypłacona w oparciu o różną podstawę prawną, nie zmieniają na gruncie podatku VAT jej charakteru. przez cały czas otrzymana kwota stanowi dodatkowe wynagrodzenie za wykonane usługi pomocy prawnej, pomimo iż radca prawny zamierza ubiegać się o jej wypłatę na podstawie przepisu kodeksu cywilnego o odpowiedzialności odszkodowawczej. Nie można więc przyjąć, iż otrzymana w przyszłości kwota nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT jako niemająca bezpośredniego związku z czynnością opodatkowaną. Podatnik, o ile oczywiście cokolwiek uzyska, powinien z tego tytułu podzielić się podatkiem z fiskusem.

Komentarz