Ograniczenie wolności – opis kary

Ograniczenie wolności to jedna z najczęściej stosowanych kar w polskim systemie prawnym, stanowiąca alternatywę dla kary pozbawienia wolności. Jest wymierzana przez sąd w przypadkach mniej poważnych przestępstw i ma na celu resocjalizację sprawcy bez izolowania go od społeczeństwa. Niniejszy wpis wyjaśnia, czym dokładnie jest ograniczenie wolności, jakie ma formy, ile trwa, jakie obowiązki nakłada na skazanego oraz kiedy sąd może ją orzec.

Ograniczenie wolności – czas trwania kary

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, ograniczenie wolności trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 2 lata. Wymierza się ją w miesiącach i latach (art. 34 § 1 kk).

Minimalny wymiar ograniczenia wolności w zależności od zagrożenia karą pozbawienia wolności

W przypadku gdy przepisy przewidują możliwość wyboru między karą ograniczenia wolności a karą pozbawienia wolności, ustawodawca określił minimalny czas trwania tej pierwszej – zależnie od tego, jak poważne jest przestępstwo.

Im wyższe zagrożenie karą więzienia, tym dłuższa musi być kara ograniczenia wolności:

• minimum 2 miesiące – o ile za dane przestępstwo grozi do roku pozbawienia wolności,

• co najmniej 3 miesiące – gdy ustawowe zagrożenie wynosi maksymalnie 2 lata,

• nie mniej niż 4 miesiące – jeżeli przestępstwo podlega karze więzienia powyżej 2 lat.

Takie rozwiązanie ma na celu zachowanie równowagi między wagą popełnionego czynu a dolegliwością kary, szczególnie wtedy, gdy sąd decyduje się na zastosowanie środka wolnościowego zamiast izolacyjnego.

Zasady odbywania kary ograniczenia wolności

Kara ograniczenia wolności polega na:

• obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne;
• potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd (art. 34 § 1a kk).

Obowiązki i potrącenie, o których mowa w powyżej, orzeka się łącznie lub osobno (art. 34 § 1b kk).

W sytuacji, gdy przepisy dopuszczają wybór między różnymi rodzajami kar, a maksymalna kara za dane przestępstwo nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności, sąd powinien sięgnąć po karę więzienia wyłącznie wtedy, gdy żadna inna kara – jak grzywna czy ograniczenie wolności – nie byłaby w stanie osiągnąć celów wychowawczych i zapobiegawczych wobec sprawcy.

Warto też zaznaczyć, iż nie każdy sprawca może zostać skierowany do pracy społecznie użytecznej. o ile z uwagi na jego stan zdrowia, sytuację życiową lub osobiste predyspozycje istnieje uzasadnione ryzyko, iż nie będzie w stanie wykonać takiego obowiązku, sąd nie powinien orzekać tej formy kary ograniczenia wolności (na co wskazuje art. 58 § 2a Kodeksu karnego).

Obowiązki skazanego przy ograniczeniu wolności

W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

• nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu;
• ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary (art. 34 § 2 kk).

Wymierzając ograniczenie wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne (wymienione w art. 39 pkt 7 kk) lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2–7a, a więc obowiązek:

• przeproszenia pokrzywdzonego,
• wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
• wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
• powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
• poddania się terapii uzależnień,
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,
• uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
• powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
• powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób.

Do orzekania świadczenia pieniężnego wymienionego z art. 39 pkt 7 oraz wyżej wymienionych obowiązków, stosuje się odpowiednio przepis art. 74 kk mówiący, iż czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd określa po wysłuchaniu skazanego, a nałożenie obowiązków wymienionych w art. 72 § 1 pkt 6 i 6a, a więc:

• poddania się terapii uzależnień,
• poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji,

wymaga nadto zgody skazanego (art. 74 § 1 kk).

Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd może rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 3–8 albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, jak również oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić (art. 74 § 2 kk). Zwolnienie od dozoru może nastąpić także, o ile sprawowanie dozoru jest niemożliwe albo znacznie utrudnione z przyczyn niezawinionych przez skazanego (art. 74 § 2a kk).

W przypadku gdy skazany został oddany pod dozór lub zobowiązany do wykonywania obowiązków w okresie próby, wniosek o określenie czasu i sposobu wykonania nałożonych obowiązków może złożyć również sądowy kurator zawodowy, a także osoba godna zaufania lub przedstawiciel stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, o której mowa w art. 73 § 1 (art. 74 § 3 kk).

Prace społeczne – liczba godzin w miesiącu

Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym

Ograniczenie wolności a potrącenie wynagrodzenia za pracę

Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej; w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy (art. 35 § 2 kk).

Nadzwyczajnie obostrzona kara ograniczenia wolności

Nadzwyczajnie obostrzone ograniczenie wolności nie może przekroczyć 2 lat ograniczenia wolności (art. 38 § 1 kk).

Ograniczenie wolności zamiast kary pozbawienia wolności

Stosownie do art. 37a kk, o ile ustawa przewiduje zagrożenie karą więzienia nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo ograniczenie wolności.

Do czynów, do których ma zastosowanie art. 37a zagrożonych karą więzienia powyżej 5 lat nie stosuje się nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 § 8 kk).

Ograniczenie wolności jak element tzw. kary hybrydowej

W sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę więzienia w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a o ile górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat – 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba iż ustawa stanowi inaczej (art. 37b kk).

W razie orzeczenia wobec skazanego kary więzienia oraz kary ograniczenia wolności na podstawie art. 37b (lub art. 87 § 2 Kodeksu karnego), karę ograniczenia wolności kieruje się do wykonania w pierwszej kolejności tylko wówczas, gdy zachodzą przeszkody prawne do niezwłocznego wykonania kary więzienia (art. 17a § 1 kkw). W wypadku ustania tychże przeszkód, sąd – niezależnie od tego, czy kara ograniczenia wolności została już w całości wykonana – zawiesza postępowanie wykonawcze dotyczące kary ograniczenia wolności i niezwłocznie kieruje do wykonania karę więzienia (§ 2).

Ograniczenie wolności a odstąpienie od wymierzenia kary przez sąd

Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą więzienia nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju (a więc również karą ograniczenia wolności) i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, o ile orzeka jednocześnie środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione (art. 59 kk).

Zaliczenie okresu rzeczywistego więzienia w sprawie na poczet ograniczenia wolności

Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego więzienia w sprawie, zaokrąglając w górę do pełnego dnia, przy czym jeden dzień rzeczywistego więzienia równa się dwóm dniom kary ograniczenia wolności (art. 63 § 1 kk).

Zwolnienie od reszty ograniczenia wolności

Skazany na ograniczenie wolności, która odbył co najmniej połowę zasądzonego okresu i w tym czasie przestrzegał prawa oraz wywiązał się z nałożonych na niego obowiązków, w tym środków karnych, kompensacyjnych czy przepadku, może – decyzją sądu – zostać zwolniony z dalszego odbywania kary. W takim przypadku uznaje się, iż kara została wykonana w całości. (art. 83 kk).

Na postanowienie w przedmiocie zwolnienia skazanego od reszty kary ograniczenia wolności (wydane na podstawie art. 83 Kodeksu karnego) przysługuje zażalenie (art. 64a kkw).

Wniosku skazanego lub jego obrońcy o zwolnienie od reszty ograniczenia wolności złożonego przed upływem 3 miesięcy od wydania poprzedniego postanowienia w tym przedmiocie nie rozpoznaje się aż do upływu tego okresu 66 § 2 kkw).
W wypadku zwolnienia skazanego od odbycia reszty kary ograniczenia wolności sądowy kurator zawodowy zawiadamia o tym zakład pracy, placówkę, instytucję lub organizację, w której skazany odbywał karę (§ 3).

Ograniczenie wolności a zatarcie skazania – kiedy skazanie znika z rejestru karnego?

Skazanie na karę ograniczenia wolności nie zostaje w rejestrze karnym na zawsze. Zgodnie z przepisami, jeżeli kara została wykonana, darowana lub jej wykonanie uległo przedawnieniu, zatarcie skazania następuje automatycznie po 3 latach – bez potrzeby składania wniosku (art. 107 § 4 Kodeksu karnego). To oznacza, iż po tym czasie osoba skazana jest prawnie traktowana jak niekarana.

Postępowanie nakazowe a kara ograniczenia wolności – czy sąd może ją orzec bez rozprawy?

W niektórych sprawach karnych o mniejszym ciężarze gatunkowym, sąd może wydać wyrok bez przeprowadzania pełnej rozprawy. Dzieje się tak, gdy na podstawie zgromadzonych dowodów z dochodzenia uzna, iż nie ma potrzeby prowadzenia rozprawy głównej. W takiej sytuacji możliwe jest zastosowanie postępowania nakazowego – czyli uproszczonej formy zakończenia sprawy.

Co ważne, w postępowaniu nakazowym sąd może orzec karę ograniczenia wolności lub grzywny – ale tylko wtedy, gdy maksymalna możliwa kara nie przekracza ustawowego progu i charakter sprawy na to pozwala (art. 500 § 1 Kodeksu postępowania karnego).

Tego typu rozwiązanie pozwala na szybsze zakończenie postępowania karnego, a dla oskarżonego może oznaczać łagodniejsze konsekwencje – o ile nie złoży sprzeciwu od wyroku nakazowego.

Cel wykonania kary ograniczenia wolności

Wykonanie kary ograniczenia wolności nie ma charakteru wyłącznie represyjnego. Jej głównym celem jest wpływ wychowawczy na skazanego – tak, aby ukształtować w nim postawy zgodne z zasadami współżycia społecznego. Chodzi przede wszystkim o wzbudzenie poczucia odpowiedzialności, respektowania prawa oraz dostrzegania konsekwencji własnych działań (art. 53 § 1 kkw).

W trakcie odbywania ograniczenia wolności, skazany zobowiązany jest do sumiennego wykonywania nałożonych obowiązków, np. pracy społecznie użytecznej lub potrącenia z wynagrodzenia. Ponadto powinien przestrzegać porządku, dyscypliny i zasad obowiązujących w miejscu pracy lub pobytu (art. 53 § 2 kkw).

Miejsce wykonania ograniczenia wolności – gdzie odbywa się kara?

Co do zasady, kara ograniczenia wolności wykonywana jest w pobliżu miejsca zamieszkania lub zatrudnienia skazanego. Ma to na celu ułatwienie odbycia kary bez konieczności całkowitej dezorganizacji życia codziennego. jeżeli jednak zachodzą ważne powody – na przykład względy bezpieczeństwa lub organizacyjne – możliwe jest skierowanie skazanego do odbywania ograniczenia wolności w innym, bardziej odpowiednim miejscu (art. 54 Kodeksu karnego wykonawczego).

Orzekanie w sprawach dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności

Nadzór nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności oraz orzekanie w sprawach dotyczących wykonania tej kary należą do sądu rejonowego, w którego okręgu kara jest lub ma być wykonywana (Art. 55 § 1 kkw).

Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolności oraz obowiązków nałożonych na skazanego odbywającego tę karę wykonuje sądowy kurator zawodowy. Przepisy o dozorze i kuratorze sądowym stosuje się tu odpowiednio (§ 2).

Nadzór nad wykonaniem ograniczenia wolności

W sprawach dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności, decyzje podejmuje sąd rejonowy adekwatny dla miejsca, w którym kara jest lub ma być realizowana (art. 55 § 1 kkw). To właśnie ten sąd rozstrzyga kwestie związane z przebiegiem kary, jej ewentualną zmianą czy wcześniejszym uznaniem za wykonaną.

Codzienny nadzór nad osobą odbywającą ograniczenie wolności sprawuje natomiast sądowy kurator zawodowy. To on organizuje i kontroluje realizację obowiązków nałożonych na skazanego, monitoruje jego zachowanie i informuje sąd o ewentualnych nieprawidłowościach (§ 2).

Gdzie skazany odbywa prace społeczne w ramach ograniczenia wolności?

W przypadku orzeczenia kary ograniczenia wolności w formie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, organizacją jej wykonania zajmuje się sądowy kurator zawodowy, do którego sąd przesyła odpis wyroku (art. 56 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Miejsca, w których może być wykonywana taka forma ograniczenia wolności, wyznacza właściwy organ gminy – czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Do obowiązków tych organów należy wskazanie instytucji, w których skazany może realizować nałożony obowiązek. Praca może być wykonywana m.in. na rzecz:

• jednostek organizacyjnych, dla których organem założycielskim jest gmina, powiat lub województwo,

• instytucji publicznych i samorządowych,

• spółek prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

Dodatkowo, prace społeczne w ramach kary ograniczenia wolności mogą być realizowane – za zgodą tych podmiotów – również w:

• placówkach edukacyjnych i wychowawczych,

• młodzieżowych ośrodkach socjoterapii i wychowawczych,

• podmiotach leczniczych,

• jednostkach pomocy społecznej,

• fundacjach, stowarzyszeniach i organizacjach charytatywnych,

• a także w innych instytucjach realizujących zadania własne gminy (zgodnie z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym).

Dzięki takiemu rozwiązaniu ograniczenie wolności staje się nie tylko środkiem wychowawczym, ale i realnym wsparciem dla lokalnych społeczności.

W jakie dni można odbywać prace społeczne?

Osoby skazane na karę ograniczenia wolności, zobowiązane do nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, muszą liczyć się z tym, iż praca ta może być wykonywana także poza standardowymi dniami roboczymi.

Zgodnie z przepisami, wykonywanie pracy społecznie użytecznej w ramach ograniczenia wolności może odbywać się również w:

• dni ustawowo wolne od pracy,

• dni wolne od pracy obowiązujące u danego podmiotu, na którego rzecz praca jest realizowana (art. 57a § 3 kkw).

W praktyce oznacza to, iż praca może przypaść także w weekendy czy święta – o ile nie koliduje to z innymi obowiązkami skazanego i jest zgodne z harmonogramem ustalonym przez kuratora.

Prace społeczne a ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków

Osoby skazane na ograniczenie wolności, które wykonują prace społeczne, są objęte ochroną w razie wypadków przy pracy. Koszty ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków ponosi Skarb Państwa (art. 56a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Pouczenia dla skazanego na karę ograniczenia wolności

Po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego karę ograniczenia wolności, do działania przystępuje sądowy kurator zawodowy. Ma on obowiązek, w ciągu 7 dni od otrzymania orzeczenia, wezwać skazanego i udzielić mu szczegółowego pouczenia.

Skazany zostaje poinformowany o:

• swoich prawach i obowiązkach związanych z odbywaniem ograniczenia wolności,

• konsekwencjach uchylania się od kary,

• rodzaju i miejscu wykonywanej pracy społecznej,

• a także terminie jej rozpoczęcia.

Kurator ustala te szczegóły po rozmowie ze skazanym, a następnie niezwłocznie informuje organ gminy oraz podmiot, na którego rzecz praca będzie realizowana (art. 57 § 1 kkw).

Brak zgody skazanego na podjęcie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne

W wypadku gdy skazany nie stawi się na wezwanie sądowego kuratora celem pouczenia lub pouczony o prawach, obowiązkach i konsekwencjach związanych z wykonywaniem nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne oświadczy sądowemu kuratorowi zawodowemu, iż nie wyraża zgody na podjęcie pracy, kurator kieruje do sądu wniosek o orzeczenie kary zastępczej (art. 57 § 2 kkw). Następuje to również, gdy skazany nie podejmie pracy w wyznaczonym terminie lub w inny sposób uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub wykonania ciążących na nim obowiązków.

Brak zgody skazanego na prace społeczne – konsekwencje

Skazany, który został objęty karą ograniczenia wolności w formie nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, ma obowiązek współpracować z sądowym kuratorem zawodowym. jeżeli jednak:

• nie stawi się na wezwanie kuratora,

• mimo pouczenia o obowiązkach i konsekwencjach odmówi podjęcia pracy,

• albo nie rozpocznie pracy w wyznaczonym terminie bądź uchyla się od obowiązków,

kurator ma prawo złożyć do sądu wniosek o orzeczenie kary zastępczej (art. 57 § 2 kkw). Zwykle oznacza to zamianę ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności, czyli faktyczne odbycie kary w zakładzie karnym.

Warto więc pamiętać, iż odmowa współpracy lub ignorowanie obowiązków może prowadzić do znacznie surowszych konsekwencji niż pierwotna kara.

Zmiana miejsca, czasu lub rodzaju pracy w ramach ograniczenia wolności – kiedy to możliwe?

Odbywanie kary ograniczenia wolności wiąże się z obowiązkiem wykonywania pracy społecznej zgodnie z ustaleniami kuratora. Jednak w szczególnie uzasadnionych sytuacjach istnieje możliwość zmiany:

• miejsca,

• terminu rozpoczęcia,

• lub rodzaju pracy.

Taka decyzja może zostać podjęta przez sądowego kuratora zawodowego, jeżeli przemawiają za tym ważne okoliczności – np. względy zdrowotne, rodzinne czy zawodowe skazanego (art. 57 § 4 kkw). W takiej sytuacji stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pierwotnego ustalania pracy.

Dzięki tej elastyczności ograniczenie wolności może być dostosowane do realnych możliwości skazanego.

Kiedy rozpoczyna się odbywanie kary ograniczenia wolności?

Moment rozpoczęcia kary ograniczenia wolności zależy od jej formy – są bowiem dwa główne sposoby jej realizacji.

Jeśli ograniczenie wolności polega na nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, kara rozpoczyna się w dniu, w którym skazany faktycznie podejmie pracę wskazaną przez kuratora (art. 57a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Z kolei w przypadku, gdy kara ograniczenia wolności polega na potrąceniu z wynagrodzenia (od 10% do 25% miesięcznie na cel społeczny wskazany przez sąd), jej odbywanie zaczyna się z dniem pierwszego potrącenia z wypłaty (§ 2).

Dokładne określenie daty rozpoczęcia kary jest istotne nie tylko dla jej przebiegu, ale również np. przy późniejszym obliczaniu terminu zatarcia skazania.

Jak przebiega kontrola pracy skazanego w ramach kary ograniczenia wolności?

Realizacja kary ograniczenia wolności w formie pracy społecznej odbywa się pod stałym nadzorem, a cały proces musi być dokładnie dokumentowany.

Właściwy organ gminy (np. urząd miasta lub gminy) informuje sądowego kuratora zawodowego o szczegółach organizacyjnych: wskazuje miejsce pracy, rodzaj wykonywanych zadań oraz osoby odpowiedzialne za organizację i nadzór (art. 58 § 1 kkw).

Osoby te mają ustawowy obowiązek niezwłocznie informować kuratora o wszelkich istotnych zdarzeniach związanych z odbywaniem kary ograniczenia wolności, w tym m.in. o:

• dacie rozpoczęcia i zakończenia pracy,

• liczbie przepracowanych godzin,

• charakterze wykonywanej pracy,

• nieobecności lub odmowie podjęcia pracy,

• sytuacjach uniemożliwiających wykonanie obowiązków,

• samowolnym opuszczeniu miejsca pracy,

• niesumiennym podejściu do obowiązków,

• uporczywym łamaniu zasad porządku i dyscypliny.

Dzięki temu system nadzoru nad ograniczeniem wolności pozwala nie tylko kontrolować wykonanie kary, ale też gwałtownie reagować na wszelkie uchybienia ze strony skazanego (art. 58 § 2 kkw).

Potrącenie z wynagrodzenia w ramach kary ograniczenia wolności – jak to działa?

W przypadku gdy kara ograniczenia wolności przybiera formę potrącenia części wynagrodzenia za pracę, obowiązki organizacyjne spoczywają na sądzie oraz zakładzie pracy zatrudniającym skazanego.

Zamiast wykonywania pracy społecznej, sąd może orzec potrącanie określonego procentu wynagrodzenia – od 10% do 25% miesięcznie – na wskazany cel społeczny. W takiej sytuacji:

• sąd przesyła odpis wyroku do zakładu pracy,

• określa, na czyją rzecz mają być kierowane środki i gdzie powinny być wpłacane,

• precyzuje, z jakich składników wynagrodzenia należy dokonywać potrąceń i w jakim trybie (art. 59 § 1 kkw).

Pracodawca, wypłacając pensję, jest zobowiązany do potrącenia wskazanej kwoty i niezwłocznego jej przekazania zgodnie z wytycznymi sądu. O dokonanym potrąceniu musi również poinformować sąd. Koszty techniczne związane z przekazywaniem tych środków mogą być odliczone od potrącanej kwoty (§ 2).

Dzięki tej formie ograniczenia wolności, kara może być skutecznie realizowana bez konieczności fizycznego wykonywania pracy przez skazanego – co bywa pomocne np. w przypadku osób stale zatrudnionych.

Obowiązek wyjaśnień przez skazanego na ograniczenie wolności

W trakcie odbywania kary ograniczenia wolności, skazany pozostaje pod bieżącym nadzorem sądu oraz kuratora. Zarówno sąd, jak i sądowy kurator zawodowy mają prawo w dowolnym momencie:

• żądać od skazanego wyjaśnień na temat przebiegu wykonywania kary,

• wezwać go do osobistego stawiennictwa, by ocenić, czy obowiązki wynikające z orzeczenia są adekwatnie realizowane (art. 60 Kodeksu karnego wykonawczego).

To oznacza, iż osoba odbywająca ograniczenie wolności musi być gotowa do udzielania informacji o swoim zachowaniu, wykonywanej pracy czy stopniu zaangażowania. Unikanie kontaktu z kuratorem lub odmowa współpracy może skutkować dalszymi konsekwencjami prawnymi, w tym zamianą kary na surowszą.

Zmniejszenie liczby godzin prac społecznych lub zmiana obowiązków przy karze ograniczenia wolności

Podczas odbywania kary ograniczenia wolności, sąd ma możliwość modyfikowania nałożonych na skazanego obowiązków – zarówno w zakresie ich zakresu, jak i intensywności. jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, sąd może:

• ustanowić nowe obowiązki,

• zmienić istniejące (np. formę pracy czy termin jej realizacji),

• rozszerzyć je lub całkowicie z nich zwolnić (art. 61 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Z tych samych powodów możliwe jest także zmniejszenie liczby godzin pracy społecznej w miesiącu albo obniżenie wysokości potrąceń z wynagrodzenia – z zastrzeżeniem, iż nie może to przekraczać ustawowego minimum.

Rozliczenie przez sąd godzin nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w innych okresach niż miesięczny

Z ważnych względów, w szczególności uzasadnionych wykonywaną przez skazanego pracą zarobkową lub stanem zdrowia, sąd, na wniosek skazanego, może ustalić rozliczenie godzin nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w innych okresach niż miesięczny, nie przekraczając okresu orzeczonej kary ani orzeczonej łącznej liczby godzin wykonywanej pracy w tym okresie (art. 63b § 1 kkw). Sąd powinien rozpoznać wniosek w tym przedmiocie w terminie 14 dni od dnia jego złożenia. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Zmiana formy obowiązku pracy przy ograniczeniu wolności – kiedy jest możliwa?

W trakcie odbywania kary ograniczenia wolności, mogą pojawić się sytuacje, w których skazany nie jest w stanie realizować orzeczonej formy pracy – np. ze względów zdrowotnych, rodzinnych lub zawodowych. W takich przypadkach, jeżeli wystąpią szczególnie uzasadnione okoliczności, sąd może zmienić formę obowiązku wykonywania pracy (art. 63a § 1 kkw).

Zmiana polega na przeliczeniu:

• 20 godzin pracy społecznej = 10% potrącenia z wynagrodzenia miesięcznego.

Niezależnie od przelicznika, orzeczona praca nie może przekroczyć 40 godzin miesięcznie, choćby po zmianie formy odbywania ograniczenia wolności.

W przypadku wydania takiego postanowienia, skazany ma prawo złożyć zażalenie na decyzję sądu (§ 2).

Odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności – kiedy jest możliwe i na jak długo?

W szczególnych sytuacjach życiowych skazany może ubiegać się o odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności. Sąd może przychylić się do takiego wniosku, jeżeli natychmiastowe rozpoczęcie odbywania kary spowodowałoby nadmierne trudności dla skazanego lub jego rodziny – np. z powodów zdrowotnych, zawodowych czy opiekuńczych (art. 62 § 1 kkw).

W takiej sytuacji sąd może odroczyć wykonanie ograniczenia wolności maksymalnie na okres do 6 miesięcy.

Kiedy sąd może cofnąć odroczenie wykonania kary ograniczenia wolności?

Odroczenie może zostać odwołane przez sąd, jeżeli:

• ustanie przyczyna, która je uzasadniała,

• skazany niewłaściwie korzysta z udzielonego odroczenia,

• lub rażąco narusza porządek prawny (art. 62 § 3 kkw).

Zarówno na decyzję o odroczeniu, jak i o jego odwołaniu, skazanemu przysługuje prawo złożenia zażalenia (§ 4).

Kara ograniczenia wolności a powołanie do czynnej służby wojskowej

W przypadku gdy osoba skazana na karę ograniczenia wolności zostanie powołana do czynnej służby wojskowej, sąd jest zobowiązany do odroczenia wykonania kary do czasu zakończenia służby wojskowej (art. 62 § 2 kkw).

Po jej zakończeniu, sąd może – po zapoznaniu się z opinią dowódcy jednostki – zastosować szczególne przepisy dotyczące zwolnienia z kary, w tym:

• art. 336 § 3 Kodeksu karnego – pozwala sądowi zwolnić skazanego z odbycia kary więzienia do 6 miesięcy, jeśli:

  • odroczenie trwało co najmniej 6 miesięcy,

  • skazany-żołnierz wyróżnił się w służbie lub wykazał się odwagą;

• art. 336 § 4 Kodeksu karnego – daje możliwość zwolnienia z kary również wtedy, gdy odroczenie trwało krócej, o ile przemawiają za tym szczególnie ważne względy (np. nagła choroba, sytuacja rodzinna, wyjątkowe zasługi w służbie).

Dzięki tym przepisom ograniczenie wolności może być dostosowane do szczególnych okoliczności związanych ze służbą wojskową, przy jednoczesnym zachowaniu celu wychowawczego i sprawiedliwości karnej.

Choroba a ograniczenie wolności – przerwa w odbywaniu kary

W sytuacji, gdy stan zdrowia skazanego uniemożliwia odbycie kary ograniczenia wolności, sąd może udzielić przerwy w wykonaniu kary – do czasu, aż przeszkoda zdrowotna ustanie (art. 63 § 1 kkw).

Nie tylko choroba może uzasadniać wstrzymanie odbywania kary. Sąd może również przyznać przerwę w karze ograniczenia wolności na okres do 12 miesięcy, jeżeli jej natychmiastowe wykonanie spowodowałoby zbyt poważne konsekwencje dla skazanego lub jego rodziny – np. z powodu trudnej sytuacji materialnej, rodzinnej lub zawodowej (art. 63 § 2 w zw. z art. 62 § 1 kkw).

Udzielenie przerwy w wykonaniu kary ograniczenia wolności ma zastosowanie tylko wtedy, gdy skazany przystąpił i rozpoczął już odbywanie tej kary (tak: K. Maksymowicz, Przerwa w wykonywaniu kary ograniczenia wolności: Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. IV, red. L. Bogunia, Wrocław 1999, s. 263).

Art. 63. § 3 kkw przewiduje, iż przepisy art. 62 § 2 i 3 stosuje się odpowiednio. Oznacza to, że:

• Sąd może odwołać przerwę w wykonaniu kary ograniczenia wolności w razie ustania przyczyny, dla której została udzielona, lub w wypadku, gdy skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim została udzielona, albo rażąco narusza porządek prawny,
• Sąd może zwolnić od kary więzienia nie przekraczającej 6 miesięcy, o ile okres przerwy trwał co najmniej 6 miesięcy, a skazany w tym okresie wyróżnił się poprawnym zachowaniem,
• Sąd może zwolnić od kary, choćby gdy okres odroczenia trwał krócej, o ile przemawiają za tym szczególnie ważne powody.

Sąd w postanowieniu powinien określić czas, na jaki udziela przerwy

W sytuacji gdy nie jest możliwe ustalenie prawdopodobnego czasu trwania przeszkody, sąd powinien rozważyć zawieszenie postępowania wykonawczego na podstawie art. 15 § 1 kkw. albo zwolnienia skazanego od reszty kary na mocy art. 83 kk (skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, sąd może zwolnić z odbycia reszty kary, uznając ją za wykonaną) (tak: S. Lelental, Komentarz 2010, s. 295).

Niewykonanie pełnego wymiaru pracy albo niedokonanie całości potrąceń z wynagrodzenia za pracę przy ograniczeniu wolności

W razie niewykonania pełnego wymiaru pracy albo niedokonania całości potrąceń z wynagrodzenia za pracę lub niewykonania innych obowiązków sąd orzeka o tym, czy i w jakim zakresie karę tę uznać za wykonaną ze względu na osiągnięte cele kary (art. 64 § 1 kkw).

Jeżeli natomiast ustawa przewiduje zaliczenie dotychczas wykonanej kary ograniczenia wolności na poczet innej kary, sąd orzeka o tym, jaki okres kary ograniczenia wolności podlega zaliczeniu, biorąc pod uwagę zakres wykonania obowiązków i potrąceń oraz czas, który upłynął od rozpoczęcia odbywania kary ograniczenia wolności w określonej formie (§ 2).

Na postanowienie w przedmiocie okresu dotychczas wykonanej kary ograniczenia wolności podlegającej zaliczeniu na poczet innej kary, przysługuje zażalenie (Art. 64a kkw).

Zastępcza kara więzienia za uchylanie się od odbywania kary ograniczenia wolności

Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza, a o ile uchyla się on od świadczenia pieniężnego lub obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 Kodeksu karnego, sąd może zarządzić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.

W razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary więzienia w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, iż jeden dzień zastępczej kary więzienia jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności (art. 65 § 1 kkw).

Jeśli skazany odbył część kary ograniczenia wolności, sąd ustala wymiar zastępczej kary więzienia proporcjonalnie do pozostałej części, stosując zasadę:

• 1 dzień więzienia = 2 dni ograniczenia wolności
  (art. 65 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego).

Dodatkowo, o ile za dane przestępstwo ustawa nie przewiduje kary pozbawienia wolności, maksymalny czas trwania zastępczej kary nie może przekroczyć 6 miesięcy (§ 2).

Wstrzymanie wykonania zastępczej kary więzienia – szansa na powrót do ograniczenia wolności

Jeśli skazany nie wykonał orzeczonej kary ograniczenia wolności, sąd może zarządzić jej zamianę na zastępczą karę pozbawienia wolności. Istnieje jednak możliwość uniknięcia osadzenia w zakładzie karnym.

Sąd może w każdej chwili wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany złoży pisemne oświadczenie, iż podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i zobowiąże się do przestrzegania związanych z nią obowiązków (art. 65a § 1 kkw).

W takim przypadku wykonanie kary więzienia zostaje wstrzymane do czasu zakończenia odbywania ograniczenia wolności.

Co w razie dalszego uchylania się od kary?

Jeśli mimo wcześniejszego zobowiązania skazany nie wywiązuje się z obowiązków wynikających z ograniczenia wolności, sąd:

• zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności (§ 2),

• określa wymiar pozostałej do odbycia kary, zgodnie z zasadą:
  1 dzień kary więzienia = 2 dni kary ograniczenia wolności (art. 65 § 1 i 2 kkw).

Jeśli kara ograniczenia wolności była częściowo wykonana, sąd uwzględnia to przy ustalaniu pozostałego wymiaru. o ile przestępstwo nie jest zagrożone karą pozbawienia wolności, maksymalna długość kary zastępczej nie może przekroczyć 6 miesięcy (§ 3).

W posiedzeniu dotyczącym zarządzenia wykonania zastępczej kary mogą wziąć udział:

• prokurator,

• sądowy kurator zawodowy,

• skazany,

• oraz obrońca skazanego.

Na każde postanowienie dotyczące wstrzymania lub zarządzenia wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności, a także na decyzję o ustaleniu wymiaru pozostałej kary, przysługuje zażalenie (§ 5).

Ponowne wstrzymanie tej samej kary zastępczej na podstawie pisemnego oświadczenia nie jest dopuszczalne (§ 6).

Wstrzymanie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności

Sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary więzienia w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, iż podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym; wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności (Art. 65a § 1 kkw). o ile skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary więzienia (§ 2). Niedopuszczalne jest ponowne wstrzymanie wykonania tej samej zastępczej kary więzienia na tejże podstawie (§ 6).

W powyższych wypadkach sąd określa wymiar pozostałej do odbycia kary ograniczenia wolności lub zastępczej kary pozbawienia wolności, kierując się zasadami określonymi w art. 65 § 1 i 2, a więc w razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary więzienia w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, iż jeden dzień zastępczej kary więzienia jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności, a o ile ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary więzienia nie może przekroczyć 6 miesięcy (§ 3).

W posiedzeniu mającym za przedmiot zarządzenie wykonania zastępczej kary więzienia (§ 2), ma prawo wziąć udział prokurator, sądowy kurator zawodowy, skazany oraz jego obrońca. Na postanowienie w przedmiocie wstrzymania i zarządzenia wykonania zastępczej kary więzienia oraz określenia wymiaru pozostałej do odbycia kary przysługuje zażalenie (§ 5).

Uprawnienia kuratora sądowego przy ograniczeniu wolności

Sądowy kurator zawodowy odgrywa kluczową rolę w nadzorze nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności – nie tylko monitoruje jej przebieg, ale może również aktywnie wpływać na decyzje sądu.

Zgodnie z art. 66 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego, kurator może złożyć wniosek o:

• zmianę formy odbywania kary ograniczenia wolności – np. zamianę pracy społecznej na potrącenie z wynagrodzenia lub odwrotnie,

• zastosowanie kary zastępczej, gdy skazany uchyla się od obowiązków,

• zwolnienie skazanego z dalszego odbywania kary, jeżeli spełnione są odpowiednie przesłanki, np. pozytywna postawa skazanego.

Dzięki tym uprawnieniom kurator pełni nie tylko funkcję kontrolną, ale i interwencyjną, mając realny wpływ na dalszy los osoby odbywającej karę ograniczenia wolności.

Dlaczego warto skorzystać z pomocy adwokata z Krakowa specjalizującego się w prawie karnym?

Sprawy karne, w tym te związane z karą ograniczenia wolności, wymagają nie tylko dobrej znajomości przepisów, ale również doświadczenia procesowego i strategicznego podejścia.

Adwokat z Krakowa, specjalizujący się w prawie karnym, oceni, czy w Twoim przypadku istnieje możliwość złożenia wniosku o zmianę formy kary, odroczenie jej wykonania, lub wcześniejsze zakończenie odbywania ograniczenia wolności. Profesjonalnie przygotowana dokumentacja i adekwatnie obrana taktyka procesowa mogą znacząco wpłynąć na korzystny przebieg sprawy. Warto skorzystać z pomocy prawnika, który nie tylko zna przepisy, ale również praktykę krakowskich sądów i realia postępowań wykonawczych.