Planowane zmiany w orzekaniu przepadku pojazdów mechanicznych

Cel nowelizacji

Celem nowelizacji jest dostosowanie przepisów do standardów konstytucyjnych oraz zagwarantowanie swobody uznania sędziowskiego oraz zapewnienie zindywidualizowania sankcji do czynu, poprzez przyjęcie fakultatywności orzekania przepadku pojazdów bądź orzeczenie nawiązki.

Proponowane zmiany są odpowiedzią na liczne uwagi krytyczne zgłoszone m.in. przez Sąd Najwyższy, Rzecznika Praw Obywatelskich, wobec przepisów wprowadzonych ustawą z 7.7.2022 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600), przewidujących obligatoryjne orzeczenie przepadku pojazdów (z datą wejścia w życie 14.3.2024 r.). Uwagi dotyczyły przede wszystkim zasadności obligatoryjności orzekania przepadku pojazdów, zgodności z konstytucyjną zasadą proporcjonalności reakcji prawnokarnej oraz konstytucyjnym standardem równości wobec prawa. Zdaniem projektodawcy aktualne przepisy naruszają zasady konstytucyjne oraz postępowania karnego. Okoliczności, w których kwestie właścicielskie, a nie okoliczności popełnienia czynu, mają decydować o orzeczeniu przepadku, stanowią przejaw nierównego traktowania co do podmiotów znajdujących się w tożsamej sytuacji prawnej. Rzeczywista dolegliwość wynikająca z orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego bądź jego równowartości, biorąc pod uwagę okoliczności popełnienia przestępstwa oraz adekwatności sprawcy, w niektórych przypadkach jest nieproporcjonalnie wysoka, a w innych nieproporcjonalnie niska.

Zniesienie obligatoryjnego przepadku pojazdu

Obligatoryjność orzekania przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę zostanie zniesiona na rzecz jego fakultatywności. W następstwie nowelizacji na podstawie art. 44b KK, w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd będzie miał możliwość, a nie obowiązek orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez nietrzeźwego kierowcę, a więc w razie popełnienia przestępstwa z art.178a§ 1 i 4 KK. Sąd będzie mógł orzec przepadek pojazdu mechanicznego, także wobec sprawcy, który spowoduje katastrofę (art. 173 § 1-3 KK), sprowadzi bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy (art. 174 KK) lub spowoduje wypadek drogowy (art. 177 §1-2 KK). W proponowanych zmianach zrezygnowano również ze wskazywania progu nietrzeźwości, od którego możliwe jest fakultatywne orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego.

Nawiązka zamiast konfiskaty auta

Procedowany projekt wprowadza wyłączenie możliwości przepadku pojazdu mechanicznego, o ile w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo gdy orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego nie jest możliwe lub celowe. Wówczas sąd będzie mógł orzec nawiązkę na rzecz Skarbu Państwa. Orzeczenie nawiązki w takiej sytuacji sprawi, iż sąd będzie miał możliwości miarkowania wymiaru tego środka, jako reakcji karnoprawnej. Zmiany te mają na celu wprowadzenie sankcji karnych adekwatnych do okoliczności danego czynu, stopnia winy sprawcy, jak i jego możliwości finansowych.

Wyeliminowanie z Kodeksu karnego § 1a art. 295 KPK

Nowela zakłada wyeliminowanie obligatoryjności orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego. Wobec tego norma ujęta w art. 295 § 1a KPK nakładająca na organy ścigania obowiązek dokonania tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w czasie popełnienia przestępstwa, za które orzeczony miał być obligatoryjnie przepadek pojazdu mechanicznego jest zbędna. Zdaniem projektodawcy art. 291 § 1 pkt 3 KPK. umożliwia dokonanie zabezpieczenia na mieniu oskarżonego wykonania orzeczenia m.in. w przedmiocie przepadku. Z kolei przepis art. 295 § 1 KPK pozwala dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, o ile zachodzi obawa usunięcia tego mienia. Zgodnie z projektem z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy tymczasowe zajęcie pojazdu mechanicznego dokonane na podstawie art. 295 § 1a KPK upada. Zatrzymany pojazd będzie podlegał zwrotowi osobie uprawnionej, chyba iż Policja dokona tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego na podstawie art. 295 § 1 KPK. Ponadto łączny czas stosowania tymczasowego zajęcia pojazdu mechanicznego na podstawie art. 295 § 1 KPK i art. 295 § 1a KPK nie będzie mógł przekroczyć 7 dni.

Przepadek pojazdów za prowadzenie w stanie nietrzeźwości w innych państwach UE

Procedowane zmiany zostały opracowane, także w oparciu o uprzednią analizę przepisów prawa dotyczących przepadków pojazdów mechanicznych obowiązujących w innych krajach europejskich. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji nadmieniono, iż instytucja przepadku pojazdów występuje w systemach niektórych państw UE (m.in. Estonii, Finlandii, Luksemburga, Słowenii, Danii oraz Słowacji). Jednakże w większości wymienionych państw środek ten jest orzekany fakultatywnie, zazwyczaj, gdy dochodzi do skazania z uwagi na popełnienie przestępstwa wypadku drogowego w stanie nietrzeźwości bądź doszło do ponownego popełnienia przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości.

Etap legislacyjny

Zgodnie z informacjami Rządowego Centrum Legislacji, projekt jest w tej chwili rozpatrywany przez Radę Ministrów. Ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.