Planowane zmiany w skardze na przewlekłość postępowania

Polska narusza Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Nowelizacja ustawy z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1725; dalej: PrzewlU) jest podyktowana dostosowaniem regulacji do standardów orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Trybunał stwierdził naruszenie przez Polskę art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4.11.1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 284; dalej: EKPCz). Chodzi tu o problem przewlekłości postępowań, który znacząco zmniejsza skuteczność krajowego środka odwoławczego.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Ministerstwo Sprawiedliwości, największymi problemami, które pojawiają się w związku ze stosowaniem PrzewlU, są: niskie kwoty zadośćuczynienia, fragmentacja postępowania przy ocenie przewlekłości, formalizm proceduralny, zbyt długie rozpatrywanie skarg oraz nieobjęcie niektórych kategorii spraw możliwością złożenia skargi.

Istota proponowanych zmian

Rozwiązania proponowane w nowelizacji mają za zadanie realizację zobowiązań wynikających z EKPCz, których następstwem będzie stworzenie skutecznego środka prawnego przeznaczonego do ochrony prawa strony do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.

Oto najważniejsze zapisy nowelizacji:

1. Projekt zakłada uchylenie art. 2 ust. 1b PrzewlU, który wyłącza możliwość wniesienia skargi na przewlekłość postępowania w sprawach, o których mowa w art. 1 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 706). Dzięki tej zmianie strony będą mogły kierować skargi na przewlekłość postępowania karnego wykonawczego. Jako iż postępowanie wykonawcze jest integralną częścią realizacji wymiaru sprawiedliwości, przewlekłość na tym etapie może poważnie naruszać prawa osób, wobec których następuje wykonywanie kar i środków zabezpieczających.
2. Skarga na przewlekłość postępowania ma być rozszerzona także na postępowania w przedmiocie wniosku o zezwolenie na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego, asesora sądowego, prokuratora albo asesora prokuratury.
3. Aby umożliwić sprawne rozpoznanie skarg, zostanie wprowadzony wymóg ich składania w oddzielnym piśmie.
4. Strona niereprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika będzie musiała być pouczona o prawie do wniesienia skargi oraz o jej wymogach formalnych.
5. W przypadku uwzględnienia skargi strony na przewlekłość postępowania, otrzyma ona wyższe niż przewidywane dotychczas zadośćuczynienie.
6. Uzasadnienia postanowienia w przedmiocie skargi będą sporządzane z urzędu z chwilą wydania postanowienia oraz doręczane stronom, co wpłynie na wzmocnienie gwarancji procesowych i zwiększy transparentność postępowania.
7. Przyspieszeniu postępowania ma służyć wprowadzenie regulacji o rozpoznawaniu skargi na przewlekłość postępowania przez sąd w składzie jednoosobowym, a nie, tak jak do tej pory – trzyosobowym.
8. Ograniczenie formalizmu proceduralnego ma być zrealizowane m.in. poprzez likwidację konieczności przytoczenia przez skarżącego okoliczności uzasadniających żądanie oraz rezygnację z sankcji odrzucenia skargi w przypadku braków formalnych.

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (UD227) planowo ma zostać przyjęty przez Radę Ministrów w II kwartale 2025 r.