1 rok temu
Opis stanu faktycznego
SR w P. wyrokiem z 15.9.2021 r. uznał oskarżonego D.O. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 193 KK polegającego na tym, iż 5.7.2021 r. w P., wyważając drzwi, wdarł się do mieszkania M.A. – Sąd wymierzył mu za to karę 4 miesięcy ograniczenia wolności; oraz przestępstwa z art. 245 KK polegającego na trym, iż w 5.7.2021 roku w P. w celu wywarcia wpływu na świadków W.A. i M.A. przez zmianę zeznań na swoją korzyść, uderzył otwartą dłonią w twarz małoletnią W.A. (lat 13). Naruszył w ten sposób jej nietykalność cielesną oraz groził małoletniej W.A. i jej matce M.A. pozbawianiem życia, które to groźby wzbudziły w nich uzasadnioną obawę spełnienia, i wymierzył mu za to karę 6 miesięcy ograniczenia wolności. Na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK za zbiegające się przestępstwa w miejsce wymierzonych kar ograniczenia wolności SR w P. wymierzył oskarżonemu D.O. karę łączną 7 miesięcy ograniczenia wolności. Dodatkowo zobowiązał oskarżonego do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się zgodnie z zarządzeniem wykonania orzeczenia 22.9.2021 r.
Kasację na niekorzyść skazanego od wyroku SR w P. wniósł Prokurator Generalny, zarzucając rozstrzygnięciu rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 37a § 1 KK, przez nieorzeczenie środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku, to jest rozstrzygnięć obligatoryjnych w przypadku zastosowania przez Sąd regulacji zawartej w tym przepisie i wymierzenia na jej podstawie, zamiast kary pozbawienia wolności, kary ograniczenia wolności nie niższej od 3 miesięcy albo grzywny nie niższej od 100 stawek dziennych. Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy SR w P. do ponownego rozpoznania.
Pismem z 9.2.2023 r. do sprawy zgłosił się obrońca skazanego, S.G., wnosząc o dopuszczenie dowodu z wyroku SN z 31.1.2023 r. na fakt ustalenia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, tj. skazania oskarżonego bez udziału obrońcy w warunkach obrony obligatoryjnej. Obrońca skazanego wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu kasacyjnym według norm ustawowych.
Po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 31.3.2023 r. kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść, SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w P. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Niezależnie od podniesionego w kasacji zarzutu naruszenia przepisów prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 37a § 1 KK, koniecznym stało się uchylenie w całości wyroku SR w P. i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania.
W przedmiotowej sprawie wystąpiła bezwzględna podstawa uchylenia orzeczenia z art. 439 § 1 pkt. 10 KPK. Jak wynika z akt sprawy, mimo istniejących wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, SR nie dostrzegł konieczności ich wyjaśnienia przez powołanie biegłych psychiatrów, a w konsekwencji ustanowienia dla oskarżonego obrońcy z urzędu. Stwierdzenie zaistnienia powyższego uchybienia musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego orzeczenia.
Zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, w toku prowadzonego przesłuchania, jak i na rozprawie przed SR w P. 15.9.2021 r., w czasie składnia wyjaśnień D.O. oświadczył, iż nie leczył się psychiatrycznie. Jednak z analizy treści danych o karalności D.O., którymi Sąd dysponował na etapie wyrokowania, wynika, iż został on uprzednio skazany za popełnienie czynu w warunkach ograniczenia poczytalności. Fakt uprzedniego skazania w warunkach art. 31 § 2 KK spowodował wystąpienie w przedmiotowej sprawie uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub co do jego stanu zdrowia psychicznego w toku postępowania, a więc okoliczności uzasadniających obronę obligatoryjną. Co istotne, zgodnie z orzecznictwem SN przepis art. 79 § 1 KPK nie uzależnia obowiązkowej obrony od stanu wiedzy sądu o okolicznościach wymienionych w tym przepisie. Zaistnienie którejś z nich rodzi konieczność reprezentowania oskarżonego przez obrońcę i jego udziału w rozprawie, chociażby przed sądem okoliczność ta się nie ujawniła, z przyczyn również od niego niezależnych (tak: wyrok SN z 14.1.2014 r, V KK 219/13). Z orzecznictwa SN wynika również, iż o przyjęciu, iż zachodzi uzasadniona wątpliwość, o której mowa w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 KPK, nie jest konieczne, by owa wątpliwość miała charakter ewidentny – wystarczy uprawdopodobnienie wystąpienia tych okoliczności. Z drugiej jednak strony nie chodzi tu o jakiekolwiek wątpliwości, ale o wątpliwości wynikające z obiektywnych przesłanek. Powzięte przez uprawniony organ procesowy uzasadnione wątpliwości muszą mieć oparcie w konkretnych okolicznościach ustalonych w sprawie. Ustawa wymaga, aby wątpliwości były uzasadnione, a więc poparte takimi okolicznościami natury faktycznej, które w odbiorze zewnętrznym przemawiają za realną możliwością wystąpienia u oskarżonego zakłóceń w stanie zdrowia psychicznego w chwili czynu lub w toku procesu, (tak postanowienie SN z 7.11.2018 r., II KK 79/18, Legalis). Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, nie ulega wątpliwości, iż uprzednie skazanie w warunkach ograniczonej poczytalności uzasadnia stwierdzenie zaistnienia uzasadnionych wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, którego to skazanie dotyczyło. Implikowało to konieczność rozważenia aktualnego stanu zdrowia psychicznego oskarżonego i możliwości brania udziału w postępowaniu, a więc na płaszczyźnie procesowej powodowało po stronie oskarżonego wystąpienie stanu obrony obligatoryjnej.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy i wyznaczeniu D.O. obrońcy z urzędu SR powinien dopuścić dowód z opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, a następnie dokonać oceny zasadności tej opinii i ewentualnie wydać postanowienie o braku obligatoryjności obrony. Dopiero wydanie takiego postanowienia dezaktualizuje istnienie stanu obrony obligatoryjnej związanej z wątpliwościami co do stanu zdrowia psychicznego oskarżanego.
Mając na względzie powyższe okoliczności, należało uchylić zaskarżony wyrok SR w P. i przekazać sprawę temuż Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Komentarz
Nie może budzić najmniejszej wątpliwości, iż zarzut podniesiony w kasacji Prokuratora Generalnego jawi się jako oczywiście zasadny i zasługuje na uwzględnienie. Przy ponownym rozpoznaniu, gdy Sąd dojdzie do przekonania, iż niezbędne jest wymierzenie kary w oparciu o przepis art. 37a §1 KK, powinien mieć w polu widzenia treść tego przepisu w brzmieniu obowiązującym od 24.6.2020 r., który stanowi, iż: „Jeżeli przestępstwo zagrożone jest tylko karą więzienia nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara więzienia nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, o ile równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek”. Oznacza to – jak słusznie zauważył Prokurator Generalny w złożonej kasacji – iż warunkiem koniecznym wymierzenia, przy zastosowaniu art. 37a § 1 KK, zamiast kary pozbawienia wolności, kary ograniczenia wolności lub grzywny w wymiarach nie niższych niż określone przez ustawodawcę, jest równoczesne orzeczenie wskazanego w tym przepisie środka penalnego (Alicja Grześkowiak, Krzysztof Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz, 2021, Legalis).
