18 października 2024 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich[1]. Wyczekany przez wielu i społecznie potrzebny projekt dotyczy związków partnerskich osób tej samej, albo różnej płci. Niektóre z przepisów zawartych w Projekcie odpowiadają regulacjom dotyczącym małżeństwa z KRiO (Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego).
Projekt jest bardzo stonowany, nie przewiduje przysposobienia dziecka partnera czy ceremonii przed urzędnikiem stanu cywilnego, a pomimo to wzbudza kontrowersje u konserwatywnych posłów.
Postanowienia wstępne
Zgodnie z art. 1 Projektu przedmiotowa ustawa określa zasady, na podstawie których dochodzi do zawarcia rejestrowanego związku partnerskiego (zwanego dalej „związkiem partnerskim”), jego rozwiązania lub ustania z innej przyczyny, prawa i obowiązki osób w związku partnerskim, a także stosunki majątkowe między tymi osobami.
Zawarcie związku partnerskiego
Zgodnie z przepisami Rozdziału 2. Projektu, związek partnerski zostaje zawarty, gdy dwie osoby złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zawarciu tego związku. Jednakże osoby tej samej płci, które pozostają w małżeństwie zawartym ze sobą zgodnie z prawem państwa innego niż Rzeczypospolita Polska, zawierają związek partnerski przez złożenie przed kierownikiem polskiego urzędu stanu cywilnego zgodnych oświadczeń, aby to małżeństwo zagraniczne wywierało skutki prawne równoważne z zawarciem związku partnerskiego.
Natomiast z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o zawarciu związku partnerskiego zostało złożone przez pełnomocnika (per procura). Pełnomocnictwo takie, dla swej ważności, powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę, z którą związek partnerski powinien zostać zawarty (drugiego z partnerów).
Nie wszystkie osoby mogą zawrzeć związek partnerski[2]. Wyłączone są, z uwagi na łączące ich relacje m.in.:
- osoby, które w chwili składania oświadczenia o zawarciu związku partnerskiego nie ukończyły 18 lat;
- osoby nieposiadające umiejętności czynności prawnych;
- krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
- osoby pozostające ze sobą w stosunku przysposobienia;
- osoby pozostające w związku małżeńskim lub w związku partnerskim, z wyjątkiem osób, które pozostają w zawartym ze sobą małżeństwie „zagranicznym” (art. 2 ust. 2).
A ponadto z uwagi na stan psychiczny osoby, które w chwili składania oświadczeń o zawarciu związku partnerskiego są:
- w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
- pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, o ile z okoliczności wynika, iż składający oświadczenie może się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Ostatecznie o ww. możliwości orzeka sąd.
Prawa i obowiązki osób w związku partnerskim
Na gruncie Projektu osoby w związku partnerskim mają równe prawa i obowiązki wynikające z zawarcia tego związku. Osoby te są obowiązane do wzajemnego szacunku, lojalności, pomocy oraz współdziałania dla wspólnego dobra.
- Nazwisko
Osoby w związku partnerskim mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednej z nich. Każda z osób w związku partnerskim może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiej z osób w związku partnerskim. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.
- Przyczynianie się do zaspokajania potrzeb
Osoby w związku partnerskim są obowiązane, każda według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania uzasadnionych wzajemnych potrzeb[3].
- Mieszkanie
Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednej osobie w związku partnerskim, druga z osób w związku partnerskim jest uprawniona do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb własnych, a także potrzeb dzieci[4].
Stosunki majątkowe między osobami w związku partnerskim
Każda z osób w związku partnerskim zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem związku partnerskiego, jak i majątek nabyty później (rozdzielność majątkowa) oraz każda z osób w związku partnerskim samodzielnie zarządza swoim majątkiem[5].
Jednakże osoby w związku partnerskim mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego[6] ustanowić:
- wspólność majątkową partnerską[7] albo
- rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków[8].
Przedmiotowa umowa (ust. 1) może być zmieniona albo rozwiązana. Osoba w związku partnerskim może powoływać się względem innych osób na tę umowę tylko, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
W braku odmiennego postanowienia w umowie, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 Projektu, udziały osób w związku partnerskim we wspólności majątkowej partnerskiej są równe.
Do wspólności majątkowej partnerskiej wchodzą pobrane po zawarciu tej umowy[9]:
- wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdej z osób w związku partnerskim,
- renta należna poszkodowanej osobie w związku partnerskim z powodu całkowitej lub częściowej utraty umiejętności pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jej potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
- dochody ze wspólnego majątku partnerskiego.
Postanowienia umowy, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 Projektu, sprzeczne z art. 12 są nieważne.
Z chwilą zawarcia małżeństwa przez osoby pozostające ze sobą w związku partnerskim ustanowiona między nimi wspólność majątkowa (partnerska) ulega przekształceniu we wspólność majątkową małżeńską[10].
W zakresie nieuregulowanym w ustawie do wspólności majątkowej partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wspólności majątkowej małżeńskiej. Z ważnych powodów każda z osób w związku partnerskim może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej[11].
Uczestnictwo w sprawowaniu pieczy
Osoba w związku partnerskim jest uprawniona[12] do uczestniczenia w sprawowaniu bieżącej pieczy nad wspólnie z nim przebywającym dzieckiem pozostającym pod władzą rodzicielską drugiej z osób w związku partnerskim i jego wychowaniu, w tym podejmowania decyzji w sprawach życia codziennego, chyba iż sprzeciwi się temu którekolwiek z (biologicznych) rodziców wykonujących władzę rodzicielską nad tym dzieckiem (tzw. „Mała piecza”).
Ustanie związku partnerskiego
Zgodnie z art. 23 Projektu związek partnerski ustaje w przypadku:
- śmierci jednej z osób w związku partnerskim;
- uznania jednej z osób w związku partnerskim za zmarłą;
- unieważnienia związku partnerskiego;
- rozwiązania związku partnerskiego;
- zawarcia małżeństwa przez osoby, które zawarły ze sobą związek partnerski.
Związek partnerski może zostać unieważniony jedynie w szczególnych przypadkach[13]. Zgodnie z art. 30 do rozwiązania związku partnerskiego dochodzi w następstwie:
- osobistego złożenia przez osoby w związku partnerskim przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, jednocześnie lub w odstępie nie dłuższym niż 3 dni, zgodnych oświadczeń o rozwiązaniu związku partnerskiego;
- osobistego złożenia przez jedną z osób w związku partnerskim oświadczenia o rozwiązaniu związku partnerskiego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego[14].
Wejście w życie regulacji
Ustawa wchodzi w życie w terminie i na zasadach określonych w ustawie – Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich. Projektodawcy chcieliby, aby nastąpiło to w IV kwartale 2024 r. Należy się spodziewać, iż termin ten zostanie odroczony, zważywszy na konkurencyjny projekt posłów PSL (mówi się, iż mogą być rozpatrywane łącznie).
Podsumowanie
W każdym razie, bez takiej regulacji Polska nie może się zaliczać w poczet państw cywilizowanych i dbających należycie o prawa człowieka. Warto zatem popierać przedstawiony Projekt.
[1] Projekt z dnia 18 października 2024 r. (dalej jako: „Projekt”); https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12390651; UD 87.
[2] Oceny spełnienia warunków do zawarcia związku partnerskiego dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego na zasadach i w trybie określonych w przepisach ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1378 i 1615). Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 albo 2 Projektu, w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, iż zachodzą okoliczności wyłączające zawarcie związku partnerskiego. W razie wątpliwości co do możliwości przyjęcia oświadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 albo 2 Projektu, kierownik urzędu stanu cywilnego zwraca się do sądu o rozstrzygnięcie, czy związek partnerski może zostać zawarty.
[3] Obowiązek obejmuje przyczynianie się do zaspokajania uzasadnionych potrzeb niezdolnych do samodzielnego utrzymania dzieci wspólnych oraz niezdolnych do samodzielnego utrzymania dzieci drugiej z osób w związku partnerskim, o ile zamieszkują z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym.
[4] Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.
[5] W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednej z osób w związku partnerskim, druga z osób w związku partnerskim może za nią działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba iż sprzeciwia się temu ta z osób, której przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, o ile był im wiadomy.
[6] Umowa taka może poprzedzać zawarcie związku partnerskiego.
[7] Zgodnie z art. 21, rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa w razie utraty umiejętności czynności prawnych lub ogłoszenia upadłości jednej z osób w związku partnerskim.
[8] Stosownie do art. 16 Projektu, umowa, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, polega na tym, iż po ustaniu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków osoba w związku partnerskim, której dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiej osoby w związku partnerskim, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. O tym, co stanowi dorobek, określa art. 17 Projektu, zgodnie z którym „dorobkiem każdej z osób w związku partnerskim jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2.”. W razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga sąd.
[9] Natomiast wspólność majątkowa partnerska nie może obejmować:
1) przedmiotów majątkowych, które przypadną osobie w związku partnerskim z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny, z wyjątkiem przedmiotów urządzenia domowego służących do użytku obojga osób w związku partnerskim, chyba iż spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej;
2) praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
5) niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdej z osób w związku partnerskim.
W razie wątpliwości uważa się, iż przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednej z osób w związku partnerskim nie zostały włączone do wspólności majątkowej partnerskiej.
[10] O której mowa w art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (Dz. U. z 2023 r. poz. 2809), na zasadach określonych w art. 31 ust. 3 tej ustawy.
[11] Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednej z osób w związku partnerskim, o ile uprawdopodobni, iż zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego osób w związku partnerskim.
[12] Korzystając z uprawnienia do „małej pieczy”, osoba w związku partnerskim kieruje się dobrem dziecka oraz poszanowaniem jego godności i praw, a przed podjęciem w jego sprawach decyzji lub działań powinna je wysłuchać, o ile rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
[13] M.in. w razie:
1) zawarcia związku partnerskiego przez:
a) osobę, która w chwili składania oświadczenia o zawarciu związku partnerskiego nie ukończyła 18 lat, chyba iż osoba ta przed wytoczeniem powództwa osiągnęła ten wiek,
b) osobę nieposiadającą umiejętności czynności prawnych, chyba iż zdolność do czynności prawnych zostanie tej osobie przywrócona,
c)krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo,
d) osoby pozostające ze sobą w stosunku przysposobienia, chyba iż stosunek ten ustał,
e) osobę pozostającą w związku partnerskim lub małżeńskim, z wyjątkiem osób, które pozostają w zawartym ze sobą małżeństwie, o którym mowa w art. 2 ust. 2, chyba iż poprzedni związek partnerski lub małżeński ustał lub został unieważniony, z wyłączeniem sytuacji, w której ustanie tego związku partnerskiego lub małżeńskiego nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła związek partnerski pozostając w poprzednio zawartym związku partnerskim lub małżeńskim;
2) zawarcia związku partnerskiego przez pełnomocnika bez zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o zawarciu związku partnerskiego albo oświadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2, przez pełnomocnika albo o ile pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane;
3) złożenia oświadczenia o zawarciu związku partnerskiego lub oświadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 1 albo 2:
a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
b) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,
c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, o ile z okoliczności wynika, iż składający oświadczenie mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Z żądaniem unieważnienia związku partnerskiego może wstąpić:
1) każda z osób w związku partnerskim – w przypadku wystąpienia okoliczności, o której mowa w art. 25 pkt 1 lit. a, b i d;
2) każdy, kto ma w tym interes prawny – w przypadku wystąpienia okoliczności, o której mowa w art. 25 pkt 1 lit. c i e;
3) mocodawca w przypadku wystąpienia okoliczności, o której mowa w art. 25 pkt 2;
4) osoba w związku partnerskim, która złożyła oświadczenie dotknięte wadą – w przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 25 pkt 3.
Powództwo o unieważnienie związku partnerskiego może wytoczyć także prokurator. Nie można żądać unieważnienia związku partnerskiego po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia związku partnerskiego.
[14] Osoba w związku partnerskim, która złożyła oświadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, może je wycofać w terminie 30 dni od dnia złożenia. Po upływie terminu, o którym mowa w ust. 3, kierownik urzędu stanu cywilnego doręcza oświadczenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, drugiej osobie w związku partnerskim. Rozwiązanie związku partnerskiego następuje z upływem terminu 30 dni od dnia, w którym dokonano doręczenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, drugiej osobie w związku partnerskim.
