2 miesięcy temu
Dotychczasowy stan prawny
Dotychczas obowiązujący model ochrony konsumentów przed naruszeniem ich zbiorowych interesów kształtowany był w oparciu o rozwiązania przewidziane w ustawie z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 594; dalej: OchrKonkurU), którą implementowano dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z 23.4.2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 110, s. 30).
Ustawodawca unijny uznał jednak, iż dotychczasowe rozwiązania w niewystarczającym stopniu uwzględniają wyzwania w zakresie egzekwowania prawa ochrony konsumentów. Wskazał, iż konieczna jest optymalizacja mechanizmów proceduralnych służących ochronie zbiorowych interesów konsumentów, tak, aby objął on środki nakazujące zaprzestanie szkodliwych praktyk oraz środki naprawcze. Rozwiązaniem, które winny wprowadzić państwa członkowskie, jest powództwo przedstawicielskie.
Postępowanie w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem
Państwom członkowskim pozostawiono decyzję, czy powództwo przedstawicielskie można wytoczyć w drodze postępowania sądowego, administracyjnego, czy też obu. Polski ustawodawca pozostawił dotychczasowe rozwiązanie przewidziane w OchrKonkurU, jednocześnie decydując się na rozszerzenie katalogu spraw z zakresu ochrony konsumentów, w których ma zastosowanie ustawa z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1212; dalej: RoszczGrupU), o sprawy o stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów i sprawy o roszczenia związane z ich stosowaniem.
Wskutek nowelizacji w postępowaniu grupowym możliwe jest nie tylko dochodzenie stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, ale również roszczeń o charakterze odszkodowawczym.
Jedną z kwestii odróżniających powództwo przedstawicielskie od klasycznego postępowania grupowego jest możliwość oparcia dochodzonych roszczeń na tej samej podstawie prawnej. W przypadku postępowań grupowych roszczenia te muszą być natomiast oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej.
Kolejne odstępstwo obejmuje wyłączenie wymogu utworzenia grupy i złożenia oświadczeń o przystąpieniu do grupy w przypadku powództw wytaczanych w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów. Co istotne, wyłączenie to nie dotyczy spraw o roszczenia związane ze stosowaniem ww. praktyk, obejmujących np. roszczenia odszkodowawcze.
Ponadto, w sprawach o roszczenia konsumentów wyłączono wymóg ujednolicenia poprzez zrównanie wysokości roszczeń dochodzonych przez członków grupy.
Do ustawy wprowadzono także definicję ogólnych interesów konsumentów. W uzasadnieniu projektu ustawy wyjaśniono, iż pojęcie „zbiorowych interesów konsumentów” użyte w OchrKonkurU ma inny zakres, aniżeli to wykorzystane w implementowanej dyrektywie, które obejmuje obok ogólnego interesu konsumentów również interesy grupy konsumentów.
Doprecyzowano, iż żądanie pozwu w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów obejmuje uznanie praktyki za naruszającą ogólne interesy konsumentów i nakazanie zaniechania jej stosowania, a w przypadku gdy pozwany zaprzestał stosowania tej praktyki po wytoczeniu powództwa – stwierdzenie zaniechania jej stosowania. Może również obejmować żądanie złożenia jednokrotnego albo wielokrotnego oświadczenia w odpowiedniej formie i o odpowiedniej treści o stosowaniu przez pozwanego praktyki naruszającej ogólne interesy konsumentów. Wskazano, iż roszczenia, które mogą być dochodzone w związku ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, określają odrębne przepisy oraz iż wszystkie ww. roszczenia mogą być dochodzone jednym pozwem. W uzasadnieniu projektu ustawy wyjaśniono, iż konsumenci będą mogli np. dochodzić roszczeń przysługujących im z tytułu niezgodności towaru z umową, czy też roszczeń wynikających z zamieszczenia klauzul niedozwolonych w umowach zawartych np. z bankiem, ubezpieczycielem, biurem podróży, czy deweloperem.
Legitymację procesową w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem przyznano wyłącznie podmiotom upoważnionym, tj. wpisanym do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Szczegółowa regulacja dotycząca przedmiotowych podmiotów została wprowadzona do OchrKonkurU. Podmiot upoważniony prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy.
Podmiot upoważniony został uwzględniony w katalogu podmiotów zwolnionych od kosztów sądowych – art. 96 ust. 1 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 959). Jedynym kosztem ponoszonym przez konsumenta jest opłata za przystąpienie do grupy, która nie może przekraczać 5 % wartości dochodzonego przez członka grupy roszczenia pieniężnego, jednak nie może być wyższa niż 2000 zł, a w przypadku roszczenia niepieniężnego wyższa niż 1000 zł.
Podmiot upoważniony przed wytoczeniem powództwa wzywa przedsiębiorcę do zaniechania stosowania praktyk, w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Wezwanie to nie może obejmować innych żądań lub roszczeń. W przypadku gdy przedsiębiorca nie zaprzestał w ww. terminie stosowania praktyk, podmiot upoważniony może wytoczyć powództwo.
Nowelizacja przewiduje również szereg udogodnień procesowych w omawianym postępowaniu, które obejmują m.in. brak obowiązku udowodnienia przez podmiot upoważniony szkody poniesionej przez konsumentów oraz winy pozwanego, czy też nakazanie pozwanemu lub osobie trzeciej wyjawienia lub wydania środka dowodowego znajdującego się w ich posiadaniu i służącego stwierdzeniu faktu istotnego dla rozstrzygnięcia, pod rygorem uznania za ustalone fakty, które miały zostać ustalone za jego pomocą, obciążenia tej strony obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania niezależnie od wyniku sprawy oraz grzywny w wysokości do 50 000 zł.
W przypadku opóźnienia w wykonaniu prawomocnego wyroku wydanego w sprawie o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów sąd może nałożyć na pozwanego grzywnę w wysokości do 5 000 000 zł.
Komentarz
Omawiane zmiany mające na celu wzmocnienie pozycji konsumentów ocenić należy jako kierunkowo celowe. Wątpliwości budzi natomiast sposób ich wprowadzenia. Przed nowelizacją regulacje przewidziane RoszczGrupU budziły szereg wątpliwości, niejednokrotnie prowadząc do zwrotów czy odrzuceń pozwów, nie wspominając choćby o daleko idącej przewlekłości tych postępowań. Dokonane zmiany, w negatywny sposób wpływające na klarowność regulacji, najpewniej tylko pogorszą tę sytuację.
