Prawo autorskie jest obecne w bardzo szerokim przekroju umów. Niezależnie czy zawierasz umowę dotyczącą np. grafiki, projektu architektonicznego czy scenariusza filmu, postanowienia dotyczące prawa autorskiego są ważne dla Twoich interesów. Zapraszamy zatem do lektury!
Kto może przenieść prawa autorskie? Jak zweryfikować uprawnionego kontrahenta
Jeżeli zamierzasz nabyć majątkowe prawa autorskie lub uzyskać licencję, ważne jest zweryfikowanie czy druga strona umowy faktycznie jest uprawniona do jej zawarcia. Jest to istotne zwłaszcza wtedy, gdy umowa nie jest zawierana z twórcą, a np. ze spółką. Zdecydowanie wskazana jest weryfikacja (jak również wskazanie oświadczeń w umowie), czy spółka nabyła majątkowe prawa autorskie w zakresie umożliwiającym skuteczne zawarcie umowy z Tobą.
AI a prawa autorskie – jakie ryzyka należy uwzględnić w umowie?
Czy treść wygenerowana przez AI jest utworem?
W dobie powszechnego korzystania z narzędzi AI, zwłaszcza gdy umowa dotyczy utworu, który dopiero ma powstać, wskazane jest uregulowanie czy i w jakim zakresie twórca może korzystać z narzędzi AI. Wykorzystywanie AI generuje bowiem ryzyko, iż powstałe dzieło w ogóle nie będzie utworem. Dla powstania utworu niezbędny jest twórczy wkład człowieka w jego powstanie. Sam fakt zaangażowania AI w powstanie treści nie wyklucza powstania utworu, ale im mniejszy jest wkład człowieka (np. gdy jego rola ogranicza się tylko do napisania promptu) tym większe prawdopodobieństwo, iż rezultat nie będzie utworem. Wówczas prawa autorskie w ogóle nie powstaną.
Jak uniknąć naruszenia praw autorskich przy korzystaniu z narzędzi AI
Warto pamiętać, iż korzystanie z treści wygenerowanych przez AI może prowadzić do naruszenia praw autorskich do istniejących wcześniej utworów innych osób. o ile wygenerowana przez AI treść będzie taka sama (lub bardzo podobna) jak utwór, który został wykorzystany do trenowania tego narzędzia AI, istnieje ryzyko naruszenia. Dlatego wskazane jest, o ile strony dozwalają na korzystanie z narzędzi AI, zobowiązanie do korzystania z takich narzędzi, które minimalizują ryzyko naruszenia. W celu ustalenia takich narzędzi, warto przeprowadzić, oczywiście w takim zakresie w jakim jest to możliwe, weryfikację narzędzi AI, z których planujemy korzystać, pod kątem treści regulaminu dostawcy takiego narzędzia, źródeł danych wykorzystywanych w treningu AI, jak również stosowania przez to narzędzie np. filtrów outputu.
Dla drugiej strony umowy istotne powinno być również pozyskanie informacji, czy kontrahent używający narzędzi AI posiada politykę korzystania z narzędzi AI oraz przeszkolił w tym zakresie swoich pracowników.
Przeniesienie praw autorskich czy licencja? Skutki wyboru
Najważniejszą kwestią dla stron jest wybór czy umowa ma przenosić majątkowe prawa autorskie (i w jakim zakresie) czy też tylko zezwalać na korzystanie z utworu, bez przeniesienia praw. Wyróżniamy bowiem:
- umowę o przeniesienie majątkowych praw autorskich
- następuje przejście majątkowych praw autorskich na inną osobę. Dotychczasowy uprawniony wyzbywa się praw, jest to więc doniosła decyzja, którą warto podjąć świadomie!
- umowa licencyjna
- prawa autorskie pozostają przy uprawnionym,
- licencjobiorca (druga strona umowy) uzyskuje uprawnienie do korzystania z utworu.
Swoboda kontraktowa a ograniczenia wynikające z prawa autorskiego
Strony dysponują dosyć dużym zakresem swobody przy ustalaniu warunków umów prawnoautorskich. Niemniej jednak praw autorskie przewiduje ważne zasady, których poznanie jest konieczne do skutecznego tworzenia umów.
Pamiętaj, iż za słabszą stronę umowy uznaje się twórcę, dlatego w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawarto mechanizmy ochronne, które zabezpieczają twórcę przed ew. nadużywaniem swojej pozycji przez drugą stronę umowy.
Prawo przewiduje też rozwiązania na wypadek, gdyby strony pominęły niektóre elementy umowy.
Forma umowy a skuteczność przeniesienia praw autorskich – wymagania prawne
Jeżeli intencją stron umowy jest przeniesienie prawa, należy wyraźnie wskazać postanowienie przewidujące ten skutek w umowie. Trzeba też pamiętać, iż przeniesienie własności egzemplarza (np. zamówionego obrazu) nie skutkuje automatycznym przeniesieniem majątkowych praw autorskich do niego. Kwestia praw autorskich wymaga zatem odrębnego uregulowania.
Jeżeli umowa przewiduje przeniesienie majątkowych praw autorskich to musi być zawarta w formie pisemnej. Równoważny skutek ma zastosowanie formy elektronicznej – wymagany jest wówczas tzw. kwalifikowany podpis elektroniczny (nie każdy podpis elektroniczny taki jest – przykładowo podpisanie umowy dzięki profilu zaufanego ePUAP nie stanowi podpisu kwalifikowanego).
Licencja wyłączna vs. niewyłączna – najważniejsze różnice
Jeżeli strony decydują się na zawarcie licencji, warto pamiętać, iż istnieją dwa rodzaje umowy licencji. Wybór jednej z nich zależy od celu, który strony chcą osiągnąć:
- Licencja wyłączna – zakłada przyznanie licencjobiorcy wyłączności na korzystanie. Oznacza to, iż uprawniony nie będzie mógł udzielić zgody na korzystanie z jego utworu przez inne osoby. Korzystający uzyskuje tym samym pewność, iż inne osoby nie będą korzystały z utworu.
- Licencja niewyłączna – udzielenie takiej licencji jednej osobie nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji. Oznacza to, iż licencjobiorca musi się liczyć z tym, iż twórca może udzielić licencji o tożsamym zakresie wielu innym podmiotom.
Charakter wyłączny licencji trzeba koniecznie wyraźnie zastrzec w umowie. jeżeli strony nie poczyniły tego zastrzeżenia, domniemywa się udzielenie licencji niewyłącznej.
Forma zawarcia licencji – jakie opcje masz do wyboru?
Licencja wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. Licencja niewyłączna może być zawarta w dowolnej formie, zarówno w formie pisemnej, jak i dokumentowej, ustnie czy w sposób dorozumiany. Wystarczająca będzie zatem np. wymiana maili, SMS-ów lub wiadomości w innych komunikatorach, uzgodnienia telefoniczne.
Warto jednak pamiętać, iż zawarcie umowy w „słabszej” formie (np. ustnej) może powodować trudności dowodowe w wykazaniu zawarcia umowy i jej treści na etapie ewentualnego postępowania sądowego, zatem rekomendujemy zawarcie umowy licencji co najmniej w formie dokumentowej (np. poprzez wymianę maili). Ułatwi to także sprawną weryfikację wzajemnych uprawnień i obowiązków w toku współpracy stron.
Pola eksploatacji w umowie o prawa autorskie
Każda umowa musi wskazywać pola eksploatacji, na których następuje przeniesienie praw majątkowych lub udzielenie licencji. Zatem wskazanie, iż przeniesieniu podlegają po prostu „majątkowe prawa autorskie” nie będzie skuteczne. Zwięźle ujmując, pola eksploatacji to wyodrębniony technicznie i ekonomicznie sposób korzystania z utworu, przykładowo:
- kopiowanie tekstu stanowi zwielokrotnianie;
- sprzedaż koszulek z nadrukowaną grafiką stanowi wprowadzanie do obrotu;
- udostępnianie utworu na stronach internetowych stanowi publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Dla jasności i precyzji wskazane jest posługiwanie się terminami określonymi w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Nie stanowi dobrej praktyki wymienianiu wszystkich możliwych pól eksploatacji w każdej umowie. Wskazane jest objęcie umową tylko tych pól, które rzeczywiście potrzebne są z punktu widzenia korzystającego. Dodatkowo – im więcej pól eksploatacji wymieniono w umowie, tym wyższe, co do zasady, powinno być wynagrodzenie.
Prawa zależne w prawie autorskim – kiedy potrzebna jest zgoda twórcy
W prawie autorskim występuje kategoria „praw zależnych”. Korzystanie z opracowania, np. filmu stworzonego na podstawie książki, wymaga zezwolenia twórcy tej książki. Z tego powodu już w umowie ważne jest zatroszczenie się o prawa zależne, o ile korzystający przewiduje, iż będzie ich potrzebował. W umowie konieczne jest odrębne uregulowanie tej kwestii.
Kiedy następuje przeniesienie praw autorskich? Znaczenie momentu przejścia
Kolejną istotną rzeczą w przypadku umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie jest określenie, kiedy dochodzi do przeniesienia praw majątkowych. Korzystnym dla twórcy postanowieniem będzie uzależnienie przejścia praw od zapłaty całości wynagrodzenia. Z kolei nabywcy może zależeć na ustaleniu, iż skutek następuje już z chwilą wydania dzieła. o ile strony nie wypowiedzą się w tej kwestii, zgodnie z prawem skutek nastąpi z chwilą przyjęcia utworu.
Jeżeli umowa dotyczy stworzenia utworu (a nie już istniejącego dzieła), szczególnego znaczenia nabiera dokładne określenie m.in. terminu dostarczenia utworu oraz procedury jego odbioru.
Jeżeli twórcy zależy, aby druga strona umowy o przeniesienie praw (lub umowy licencji wyłącznej) w określonym czasie rozpoczęła korzystanie z utworu (np. stworzyła grę komputerową na podstawie książki i wprowadziła ją na rynek), ważne jest ustalenie terminu, do którego powinno dojść do rozpoczęcia takiego korzystania. W przypadku niedotrzymania terminu twórca, po wyznaczeniu i upływie dodatkowego terminu, będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
Terytorialny zakres umowy – gdzie można korzystać z utworu?
Strony umowy przenoszącej prawa lub umowy licencji powinny też wskazać, jakiego terytorium dotyczy umowa – może to być np. cały świat, kilka państw lub jedno państwo.
Licencja na czas określony i nieokreślony – jakie są różnice?
Strony umowy licencji decydują o tym, na jaki czas zostaje ona zawarta. Należy pamiętać jednak o pewnych konsekwencjach decyzji oraz ograniczeniach wprowadzanych przez prawo.
Umowa licencji może być zawarta:
- na czas nieoznaczony – wówczas obowiązuje aż do momentu jej wypowiedzenia. W takiej umowie strony mogą określić termin wypowiedzenia. o ile tego nie zrobią, umowa będzie mogła zostać wypowiedziana przez twórcę na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego (zatem jej wypowiedzenie 5 grudnia 2025 r. wywarłoby skutek prawny 31 grudnia 2026 r.),
- na czas oznaczony, przy czym pr. aut. przewiduje, iż umowa zawarta na czas oznaczony powyżej 5 lat jest uznawana, po upływie tych 5 lat, za umowę zawartą na czas nieoznaczony.
Autorskie prawa osobiste – co trzeba uregulować w umowie?
Zarówno w umowie przenoszącej prawa jak i licencyjnej trzeba zwrócić uwagę na autorskie prawa osobiste, które zawsze pozostają przy twórcy (nawet w sytuacji szerokiego przeniesienia praw majątkowych). Prawa osobiste zapewniają zachowanie tzw. „więzi” twórcy z utworem. Są to prawa do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu danymi twórcy lub udostępniania anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Warto określić zasady dotyczące praw osobistych (np. w jaki sposób będzie oznaczane autorstwo; jakie zmiany w utworze są dopuszczalne itp.). Twórca może upoważnić drugą stronę umowy do wykonywania praw osobistych (wskazane jest dokładne określenie których praw, np. prawa do integralności utworu czy też nadzoru) lub zobowiązać się do ich niewykonywania.
Wynagrodzenie za korzystanie z utworu – jakie modele stosować?
Jedną z najważniejszych kwestii jest zagadnienie wynagrodzenia. Zarówno przeniesienie majątkowych praw autorskich, jak i licencja może być nieodpłatne lub odpłatne.
W razie braku zastrzeżenia nieodpłatności przyjmuje się, iż twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Strony mają dużą dowolność w ustaleniu wynagrodzenia. Niemniej jednak prawo ogólnie wymaga, aby wynagrodzenie było godziwe i odpowiednie do zakresu udzielonego prawa, charakteru i zakresu korzystania oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. W praktyce spotykamy wynagrodzenie:
- ryczałtowe (określona, płatna jednorazowo kwota niezależna od zysku drugiej strony umowy z korzystania z utworu),
- proporcjonalne (najczęściej kwota stanowiąca określony procent od wpływów z korzystania z utworu),
- hybrydowe (będące kombinacją powyższych metod).
Twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. W umowie można wskazać jedną kwotę za „całość korzystania”, ale musi ona odpowiadać wszystkim polom eksploatacji objętym umową.
Raportowanie przychodów
Wynagrodzenie ryczałtowe nie budzi większych wątpliwości praktycznych. Należy jednak pamiętać, iż aktualnie twórca ma prawo do regularnego otrzymywania od kontrahenta, aktualnej informacji o przychodach z korzystania ze swojego utworu. Z tego względu wskazane jest określenie w umowie jakiego rodzaju informacje podlegają przekazaniu, w jakiej formie oraz w jakich terminach.
Wynagrodzenie proporcjonalne – jak je prawidłowo ustalić?
Wprowadzając do umowy wynagrodzenie proporcjonalne, należy wskazać stawkę – procent wpływów z korzystania należny uprawnionemu. Ponadto, trzeba pamiętać o:
- dokładnym opisaniu podstawy, do której zostanie zastosowana stawka – np. wpływy korzystającego ze sprzedaży egzemplarzy utworu pomniejszone o podatek VAT (wszelkie inne wyłączenia, o ile strony się na takie zdecydują, powinny być wymienione),
- wskazaniu częstotliwości płatności wynagrodzenia – np. miesięcznie czy kwartalnie.
- uregulowaniu zasad udzielania informacji o wysokości wpływów korzystającego, jak również kontroli umożliwiającej uprawnionemu weryfikację poprawności rozliczeń.
Klauzula bestsellerowa – kiedy twórca może żądać podwyższenia wynagrodzenia?
Nawet w przypadku, gdy zawarto istotną i skuteczną umowę z prawidłowo określonym wynagrodzeniem, to w pewnych sytuacjach twórca może domagać się podwyższenia ustalonego wynagrodzenia przez sąd na podstawie tzw. klauzuli bestsellerowej.
Przepis znajdzie zastosowanie w razie, gdy wynagrodzenie twórcy jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy lub licencjobiorcy np. gdy dzieło niespodziewanie odniesie komercyjny sukces, a twórca otrzymał jedynie niskie wynagrodzenie ryczałtowe.
Mechanizm ten jest przewidziany jedynie na korzyść twórcy. Gdyby to twórca otrzymał wysokie wynagrodzenie, a utwór nie przyniósłby zysków nabywcy (lub licencjobiorcy), to nabywca/ licencjobiorca nie mógłby domagać się od twórcy obniżenia ustalonego w umowie wynagrodzenia.
Należy pamiętać, iż doprowadzenie do podwyższenia wynagrodzenia na podstawie „klauzuli bestsellerowej” wymaga wszczęcia postępowania sądowego i wykazania zaistnienia określonych przesłanek. W praktyce może okazać się to trudne.
