Projekt nowelizacji KPK oraz ustawy o doręczeniach elektronicznych

Celem projektowanych zmian jest usprawnienie postępowań karnych, zwiększenie bezpieczeństwa danych oraz ujednolicenie przepisów z praktyką i współczesnymi standardami technologicznymi. Projekt stanowi element szerszego procesu modernizacji procedur sądowych, którego efektem ma być większa przejrzystość i sprawność wymiaru sprawiedliwości.

Rozszerzenie zakresu danych świadków

Jednym z najbardziej znaczących elementów nowelizacji jest rozszerzenie katalogu danych, które będą zbierane od świadków w trakcie przesłuchania. Obok imienia, nazwiska i adresu, organ procesowy będzie zobowiązany uzyskać również: numer PESEL, nazwę i numer dokumentu tożsamości wraz z organem wydającym, numer telefonu oraz adres e-mail. Dane te będą dołączane do protokołu przesłuchania i stanowić część akt sprawy.

Stan dotychczasowy

Obecnie ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 46; dalej: KPK) przewiduje obowiązek podania podstawowych danych personalnych świadka, przy czym dodatkowe dane kontaktowe są zbierane fakultatywnie i w praktyce często w sposób niejednolity. Brakuje w tej chwili przepisu szczegółowo regulującego włączenie takich danych do akt sprawy i ich ochronę, co niejednokrotnie powoduje trudności w doręczaniu korespondencji procesowej oraz wydłuża postępowania.

Stan po nowelizacji

Nowelizacja zakłada, iż dane identyfikacyjne i kontaktowe świadka będą gromadzone obligatoryjnie. Ustawodawca akcentuje, iż rozwiązanie to zwiększy pewność komunikacji między organami a uczestnikami postępowania, a jednocześnie ułatwi prowadzenie czynności procesowych, takich jak wezwania czy doręczenia. Projekt przewiduje, iż dane te będą podlegały szczególnej ochronie – dostęp do nich zostanie ograniczony do organów procesowych oraz stron w niezbędnym zakresie. W praktyce oznacza to stworzenie bardziej jednolitego standardu dokumentowania danych uczestników postępowania, co ma znaczenie także z perspektywy ochrony danych osobowych i bezpieczeństwa procedury.

Likwidacja faksów w procedurze karnej

Drugą kluczową zmianą jest całkowite wyeliminowanie instytucji faksu jako środka komunikacji procesowej.

Stan dotychczasowy

Przepisy KPK dopuszczają w tej chwili przesyłanie niektórych pism i dokumentów faksem, co stanowi relikt praktyki z lat 90. i wczesnych 2000. W praktyce instytucja ta była coraz rzadziej stosowana, a równocześnie rodziła wątpliwości co do bezpieczeństwa transmisji danych, autentyczności dokumentów oraz integralności przekazu. W dobie powszechnej cyfryzacji i elektronicznych kanałów komunikacji utrzymywanie tej formy łączności w przepisach budziło zastrzeżenia natury praktycznej i systemowej.

Stan po nowelizacji

Projekt przewiduje usunięcie odniesień do faksu z wielu przepisów, m.in. art. 81a § 3 pkt 1, art. 119 § 1 pkt 2, art. 132 § 3, art. 299a § 2, art. 332 § 1 pkt 1, art. 333 § 3, art. 589y § 1 i art. 607c § 1 pkt 1 KPK. Zgodnie z uzasadnieniem, komunikacja faksem nie spełnia obecnych standardów bezpieczeństwa i poufności, a jej utrzymywanie w systemie prawnym byłoby anachronizmem. Po zmianie jedynymi dopuszczalnymi środkami komunikacji będą formy tradycyjne (doręczenia pocztowe) oraz elektroniczne, zgodnie z ustawą o doręczeniach elektronicznych. Zmiana ta wpisuje się w proces pełnej digitalizacji wymiaru sprawiedliwości.

Doprecyzowanie podmiotu uprawnionego do regresu

Kolejną nowością jest uregulowanie kwestii roszczeń regresowych Skarbu Państwa w związku z odszkodowaniami lub zadośćuczynieniami za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie czy zatrzymanie.

Stan dotychczasowy

Obowiązujące przepisy nie precyzowały wprost, który organ Skarbu Państwa jest legitymowany do występowania z roszczeniem regresowym wobec osoby, której zawinione działania doprowadziły do powstania szkody. W praktyce prowadziło to do rozbieżności interpretacyjnych i utrudniało dochodzenie zwrotu wypłaconych świadczeń, co nierzadko osłabiało efektywność mechanizmu odpowiedzialności regresowej.

Stan po nowelizacji

Projekt jednoznacznie wskazuje, iż z roszczeniem regresowym w myśl art. 557 § 2 KPK występować będzie ten podmiot, który faktycznie wypłacił odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Ma to zapewnić przejrzystość procedury, usunąć dotychczasowe wątpliwości i zwiększyć realne możliwości dochodzenia regresu przez Skarb Państwa. Zmiana ta wzmacnia także zasadę racjonalności wydatkowania środków publicznych i przyczynia się do większej odpowiedzialności osób, które przyczyniły się do niesłusznego zastosowania represji karnej.

Zmiana terminologii: odciski linii papilarnych

W projekcie przewidziano także nowelizację o charakterze terminologicznym.

Stan dotychczasowy

KPK posługiwał się pojęciem „odcisków daktyloskopijnych”. Choć poprawne, w nowszej literaturze i praktyce kryminalistycznej coraz częściej stosuje się określenie „odciski linii papilarnych”, które lepiej oddaje istotę badań kryminalistycznych i jest stosowane w międzynarodowej terminologii policyjnej.

Stan po nowelizacji

Projekt wprowadza nową terminologię w art. 192a § 1 KPK. Celem jest dostosowanie języka ustawowego do współczesnych standardów naukowych oraz praktyki stosowanej w policji, laboratoriach kryminalistycznych i orzecznictwie. Jest to zmiana techniczna, ale istotna z punktu widzenia spójności pojęciowej i standaryzacji procedur w ramach wymiaru sprawiedliwości.

Zmiany w ustawie o doręczeniach elektronicznych

Projekt obejmuje również przepisy ustawy z 18.11.2020 r. o doręczeniach elektronicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1045; dalej: DorElektrU).

Stan dotychczasowy

Część nowelizacji doręczeń elektronicznych ma odroczone wejście w życie aż do 1.10.2029 r. Ustawodawca nie ujednolicił terminologii ani nie skoordynował nowych rozwiązań z równolegle uchwalanymi zmianami w KPK, co w przyszłości mogłoby powodować niespójności w systemie prawnym.

Stan po nowelizacji

Projektowane zmiany mają objąć także przepisy, które wejdą w życie dopiero w 2029 r., tak aby uniknąć rozbieżności i zapewnić jednolite stosowanie prawa. Dodatkowo projekt zawiera przepisy przejściowe, zgodnie z którymi nowe regulacje będą stosowane również do postępowań wszczętych przed dniem wejścia ustawy w życie. Rozwiązanie to ma na celu zagwarantowanie ciągłości stosowania prawa i zapobieżenie powstawaniu „dualizmu normatywnego” w obrocie prawnym.

Wejście w życie i dalszy proces legislacyjny

Projekt ustawy został przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to IV kwartał 2025 r. Następnie projekt trafi do Sejmu i zostanie skierowany do dalszych prac legislacyjnych.

Vacatio legis projektu nie zostało jeszcze szczegółowo wskazane, jednak z treści uzasadnienia wynika, iż większość przepisów wejdzie w życie w stosunkowo krótkim terminie, natomiast zmiany dotyczące ustawy o doręczeniach elektronicznych będą zsynchronizowane z terminem 1.10.2029 r. Tym samym ustawodawca stara się skoordynować moment wejścia w życie poszczególnych regulacji z kalendarzem wdrażania rozwiązań cyfrowych w wymiarze sprawiedliwości.

Podsumowanie

Projektowana nowelizacja KPK oraz DorElektrU ma charakter zarówno praktyczny, jak i porządkujący. Z jednej strony wprowadza rozwiązania odpowiadające na potrzeby współczesnego postępowania karnego – jak poszerzenie danych świadków czy wyeliminowanie faksów – z drugiej ujednolica terminologię i usuwa wątpliwości co do legitymacji procesowej organów Skarbu Państwa.

W efekcie proponowane zmiany można traktować jako krok w kierunku modernizacji i uproszczenia procedur, a także zwiększenia przejrzystości i bezpieczeństwa procesowego. Nowelizacja ma również znaczenie systemowe – potwierdza konsekwentny kierunek cyfryzacji i standaryzacji procedur, który od kilku lat stanowi jedno z priorytetowych działań ustawodawcy w obszarze wymiaru sprawiedliwości.