Projekt zmian zasad wpisu do Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym

Dotychczasowy stan prawny i jego konsekwencje

W obecnym stanie prawnym wpis do Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym ma charakter obligatoryjny. Każdy wyrok skazujący lub orzekający środki wobec nieletniego sprawcy czynu karalnego przeciwko wolności seksualnej i obyczajności skutkuje automatycznym odnotowaniem w Rejestrze – art. 9 ust. 1 ustawy z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1802; dalej: PrzestSekU).

Brakuje przy tym odrębnego rozstrzygnięcia sądu – w sentencji wyroku nie zamieszcza się decyzji w tej kwestii. Obwiniony nie jest informowany o dodatkowych, długofalowych konsekwencjach wyroku. Jedynym wyjątkiem jest wydanie przez sąd postanowienia o odstąpieniu od wpisu, co może nastąpić jedynie przy spełnieniu szczególnych przesłanek wskazanych w art. 9 ust. 2-4 PrzestSekU.

Skutkiem tej konstrukcji jest nadmierna dolegliwość wobec nieletnich. Wpis do Rejestru ma wpływ nie tylko na życie prywatne i społeczne, ale również na przyszłe perspektywy edukacyjne i zawodowe, często w sposób nieodwracalny. Krytyka tego rozwiązania była wielokrotnie podnoszona przez doktrynę, organizacje pozarządowe oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.

Zakres zmian przewidzianych w projekcie

1. Wyłączenie nieletnich z obowiązkowego wpisu.

Projekt nowelizacji przewiduje, iż do Rejestru z dostępem ograniczonym nie będą wpisywani nieletni, którzy dopuścili się czynu karalnego określonego w art. 200 § 1, 3 i 4 oraz art. 200a § 2 KK, jeżeli popełnili go po ukończeniu 13, a przed ukończeniem 17 roku życia.

W uzasadnieniu podkreśla się, iż celem jest ochrona młodzieży, której osobowość nie pozostało ukształtowana, a czyn ma często charakter incydentalny, wynikający z niedojrzałości. Ustawodawca zakłada, iż w takim wieku ryzyko utrwalenia zaburzeń preferencji seksualnych jest niewielkie, a wpisanie do Rejestru byłoby nieproporcjonalne.

2. Obowiązek rozstrzygania o wpisie w wyroku.

Kluczową zmianą jest odejście od mechanizmu automatycznego wpisu. Zgodnie z projektem, sąd będzie musiał wprost orzec w wyroku o wpisie do Rejestru bądź o jego braku. Rozstrzygnięcie to będzie elementem sentencji, co ma zwiększyć przejrzystość i zapewnić, iż obwiniony zna pełne skutki wyroku już w chwili jego ogłoszenia.

W przypadku pominięcia tego elementu projekt przewiduje możliwość uzupełnienia wyroku poprzez postanowienie. Takie rozwiązanie ma charakter techniczny, ale w praktyce będzie miało poważne znaczenie procesowe, ponieważ wpis do Rejestru jest sankcją dotkliwą i długotrwałą.

3. Zmiany w Krajowym Rejestrze Karnym.

Nowelizacja obejmuje również ustawę o z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 276; dalej: KrRejKarU). Jej celem jest dostosowanie systemu ujawniania danych i ich przetwarzania do nowych zasad wpisu. Zmiany mają zapewnić spójność pomiędzy Rejestrem Sprawców a Krajowym Rejestrem Karnym, w tym w zakresie wymiany informacji i obowiązków organów sądowych.

4. Vacatio legis – aż 3 lata oczekiwania

Projektodawca przewidział 36-miesięczne vacatio legis, uzasadniając to koniecznością dostosowania systemów teleinformatycznych oraz przeanalizowania wszystkich dotychczasowych wpisów. Chodzi o sprawdzenie, które z nich – wobec nowych regulacji – powinny zostać usunięte.

Uwagi Rzecznika Praw Obywatelskich

1. Rozszerzenie ochrony na 17-latków.

Uwagi do projektu wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z 8.9.2025 r (DL-I.407.1.2025). Zdaniem Rzecznika, ograniczenie wyłączenia jedynie do osób poniżej 17 roku życia jest niewystarczające. Osoby w wieku 17–18 lat znajdują się w bardzo podobnej sytuacji życiowej, społecznej i psychologicznej. Mogą przez cały czas uczęszczać do szkoły średniej, utrzymywać relacje rówieśnicze i nie dysponują pełną dojrzałością emocjonalną.

RPO postuluje, aby w ich przypadku wprowadzić zasadę generalną braku wpisu, z możliwością fakultatywnego orzeczenia go przez sąd, gdy okoliczności sprawy i adekwatności osobiste sprawcy tego wymagają. Taki mechanizm byłby bardziej elastyczny i adekwatny do celów ustawy.

2. Problem kolizji z innymi przepisami.

Rzecznik wskazuje na ryzyko niespójności wynikającej z relacji art. 200 § 1 KK do art. 197 § 4 KK. W praktyce sądy mogą stosować kwalifikację prawną skutkującą przez cały czas obowiązkowym wpisem do Rejestru, co ograniczyłoby skuteczność projektowanych zmian.

3. Krytyka procedury uzupełniania wyroku.

Zdaniem RPO, możliwość uzupełnienia wyroku o rozstrzygnięcie dotyczące wpisu w drodze postanowienia nie daje wystarczających gwarancji procesowych. Wpis do Rejestru ma istotne konsekwencje dla życia jednostki i nie może być traktowany jako sprawa techniczna.

Rzecznik proponuje, by decyzja w tym zakresie zapadała w trybie zbliżonym do orzekania wyrokiem, z pełnym udziałem stron i możliwością przeprowadzenia postępowania dowodowego.

4. Nadmiernie długie vacatio legis.

Najdalej idąca krytyka dotyczy trzyletniego okresu vacatio legis. Według RPO analiza około 6000 wpisów w Rejestrze z ograniczonym dostępem nie wymaga aż tak długiego czasu. Długotrwałe odroczenie wejścia w życie zmian powoduje, iż część nieletnich szybciej zostanie wykreślona na podstawie obecnych reguł (np. po 10 latach) niż w oparciu o korzystniejsze przepisy nowelizacji.

Porównanie ze stanem prawnym sprzed nowelizacji

Z perspektywy RODO przetwarzanie danych w rejestrze sprawców mieści się w art. 10 RODO (dane dotyczące wyroków i czynów zabronionych). Zgodnie z opinią Rzecznika Generalnego w sprawie C-474/24, przetwarzanie takich danych podlega wzmożonym gwarancjom – może następować wyłącznie pod kontrolą władzy publicznej albo na podstawie przepisu prawa przewidującego odpowiednie zabezpieczenia. Publiczne ujawnianie danych wymaga rygorystycznej oceny adekwatności, konieczności i proporcjonalności (art. 5 i 6 RODO) oraz podlega skutecznej kontroli sądowej na podstawie art. 79 ust. 1 RODO.

W świetle standardów RODO publiczna część rejestru stanowi środek o najwyższej dolegliwości i powinna być stosowana wyłącznie, gdy jest to rzeczywiście konieczne i adekwatne do celu ustawy. Część z dostępem ograniczonym, przy zachowaniu odpowiednich zabezpieczeń, lepiej realizuje zasadę minimalizacji danych i równowagi pomiędzy interesem społecznym a ochroną praw jednostki.

Skutki praktyczne i znaczenie dla ochrony małoletnich

Nowelizacja ma duże znaczenie zarówno dla praktyki sądowej, jak i dla sytuacji tysięcy młodych osób, które zostały wpisane do Rejestru. Według szacunków, w Rejestrze publicznym znajduje się w tej chwili ponad 1600 osób, a w Rejestrze z ograniczonym dostępem – około 6000. To właśnie ta grupa mogłaby bezpośrednio skorzystać z nowych regulacji.

Zmiana stanowi także krok w kierunku lepszego zrównoważenia celów prewencyjnych ustawy i ochrony praw jednostki. Wpis do Rejestru pełni funkcję ostrzegawczą i zabezpieczającą, ale jego stosowanie wobec nieletnich musi uwzględniać ich niedojrzałość i większe szanse na resocjalizację.

Podsumowanie

Projekt ustawy stanowi istotną korektę dotychczasowego systemu, w którym automatyzm wpisów do Rejestru prowadził do nadmiernej ingerencji w życie nieletnich. Wprowadzenie obowiązku orzekania o wpisie w wyroku i wyłączenie z Rejestru osób poniżej 17 roku życia to zmiany pozytywne.

Z drugiej strony, uwagi RPO wskazują na konieczność dalszych modyfikacji – przede wszystkim objęcia ochroną także 17-latków, zagwarantowania pełnych praw procesowych przy orzekaniu o wpisie oraz skrócenia okresu vacatio legis.

Na tle prawa unijnego nowelizacja musi być oceniana również w świetle art. 10 RODO i orzecznictwa TSUE. Zasada proporcjonalności, kontrola sądowa i odpowiednie zabezpieczenia ustawowe są najważniejsze dla zgodności polskich regulacji z europejskimi standardami ochrony danych. Dyskusja nad projektem ma zatem znaczenie nie tylko dla praktyki sądowej, ale i dla kształtowania standardów ochrony praw małoletnich w polskim systemie prawnym.