Przesłanki uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego

Wymiar świadczenia rehabilitacyjnego

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia umiejętności pracy, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Świadczenie rehabilitacyjne wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych 3 miesięcy, 75% tej podstawy za pozostały okres, a o ile niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży – 100% tej podstawy. Pracownik ubiegający się o świadczenie rehabilitacyjne powinien złożyć wniosek na formularzu ZNp-7, który jest dostępny w Internecie, ale można go też otrzymać w jednostce Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS). Wniosek należy złożyć nie później niż 6 tygodni przed ukończeniem pobierania zasiłku chorobowego, a więc przed upływem 182 dni (lub 270 dni, o ile niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży). Maksymalnym terminem do złożenia wniosku jest 18 miesięcy po upływie okresu zasiłkowego. jeżeli jednak zaistniały okoliczności uniemożliwiające złożenie wniosku w tym terminie, wówczas należy to zrobić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym te okoliczności ustały. Ponieważ do wniosku konieczne jest dołączenie m.in. wywiadu zawodowego z miejsca pracy, sporządzonego przez płatnika składek, pracodawca będzie miał wiedzę, iż jego pracownik ubiega się o świadczenie rehabilitacyjne.

Warunki nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego

Zasadniczym warunkiem nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego jest niezdolność do pracy z powodu choroby, która musi dotyczyć pracy, w zakresie której została orzeczona (zob. wyrok SN z 30.1.2020 r., II UK 248/18, Legalis; wyrok SN z 13.1.2015 r., II UK 118/14, Legalis). Uprawnienie do świadczenia rehabilitacyjnego nie jest uzależnione od istnienia tej samej choroby po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, ale od dalszego, nieprzerwanego występowania niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą lub inną chorobą, albo też kilkoma współistniejącymi chorobami (zob. wyrok SN z 14.11.2013 r., II UK 135/13, Legalis; wyrok SN z 19.1.2009 r., II UK 149/08, Legalis). Warunkiem przyznania świadczenia są też rokowania odzyskania umiejętności pracy w następstwie kontynuowanego procesu leczenia lub rehabilitacji leczniczej, dlatego określa się je jako „świadczenie na dokończenie leczenia” w sytuacji, gdy okres zasiłku chorobowego jest zbyt krótki do odzyskania pełnej umiejętności pracy (zob. wyrok SN z 2.10.2018 r., I UK 248/17, Legalis; wyrok SN z 13.1.2015 r., II UK 118/14, Legalis; wyrok SN z 3.6.2008 r., I UK 405/07, Legalis). Ustawodawca w art. 18 ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133; dalej: ZasiłkiU) nie określa terminu, w którym ma nastąpić odzyskanie umiejętności pracy (zob. uchwała SN z 2.2.2016 r., III UZP 16/15, Legalis). W orzecznictwie podkreśla się, iż określony w art. 18 ust. 2 ZasiłkiU 12-miesięczny termin nie odnosi się do warunku nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, ale maksymalnego terminu wypłaty tego świadczenia (zob. wyrok SN z 31.1.2017 r., II UK 644/15, Legalis). Decyzja o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego może być też wydana na krótsze okresy, a następnie przedłużana.

Należy podkreślić, iż świadczenie rehabilitacyjne nie stanowi automatycznego przedłużenia zasiłku chorobowego. W przeciwieństwie do tego zasiłku świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje bowiem z tytułu samej niezdolności do pracy. Istotną przesłanką jego nabycia są pomyślne rokowania co do odzyskania umiejętności pracy w wyniku leczenia lub rehabilitacji, stwierdzone przez lekarza-orzecznika ZUS lub komisję lekarską. o ile takiego rokowania nie da się ustalić, to prawo do świadczenia w ogóle nie powstaje, a ubezpieczony może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 57 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; dalej: EmRentyFUSU) warunkiem przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy jest utrata umiejętności pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i brak rokowań odzyskania umiejętności pracy po przekwalifikowaniu (zob. wyrok SA w Katowicach z 1.12.2016 r., III AUa 1368/16, Legalis). Warto wskazać, iż przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego wyłącza przyznanie w tym samym czasie zasiłku chorobowego. W czasie świadczenia rehabilitacyjnego ubezpieczony może stać się niezdolny do pracy z innej przyczyny niż poprzednio, jednak nie oznacza to, iż niezdolność do pracy spowodowana inną chorobą otwiera nowy okres zasiłkowy w czasie świadczenia rehabilitacyjnego. Nie jest natomiast wykluczona zmiana decyzji o świadczeniu rehabilitacyjnym, ale po uprzednim wniosku ubezpieczonego i po rozstrzygnięciu o bezpodstawności tego świadczenia we adekwatnym postępowaniu (zob. wyrok SN z 30.1.2019 r., II UK 531/17, Legalis).

O istnieniu przesłanek do przyznania świadczenia rehabilitacyjnego, o których mowa w art. 18 ust. 1 i 2 ZasiłkiU, orzeka lekarz-orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia ubezpieczonemu przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w terminie i na zasadach przewidzianych w przepisach EmRentyFUSU. Prawo do zakwestionowania orzeczenia przysługuje również Prezesowi ZUS. W obu przypadkach pracownik jest wzywany na badanie przed komisją lekarską. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu, lub co do którego nie wniesiono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS, stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego. Decyzja ta powinna zostać podjęta w ciągu 60 dni kalendarzowych od złożenia wszystkich dokumentów i zawiera informację kto wypłaci świadczenie, czyli ZUS czy płatnik składek – pracodawca. W przypadku badania ubezpieczonego przez komisję lekarską decyzja w przedmiocie świadczenia rehabilitacyjnego zapada w ciągu 30 dni od tego badania. Ubezpieczeni muszą mieć na uwadze, iż wykonywanie czynności nadzorczych przez Prezesa ZUS, jako podmiotu sprawującego zwierzchni nadzór nad prawidłowością i jednolitością stosowania zasad orzecznictwa lekarskiego w zakresie niezdolności do pracy, nie jest wyłączone także po wydaniu i uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń (zob. wyrok SN z 17.2.2015 r., I PK 156/14, Legalis). Domniemanie, iż w okresie, na który przyznano świadczenie rehabilitacyjne, pracownik jest niezdolny do pracy, może bowiem zostać obalone. Moc wiążąca ostatecznej decyzji organu rentowego przyznającej to świadczenie nie obejmuje stwierdzenia, iż po wydaniu takiej decyzji pracownik nie odzyska umiejętności pracy (zob. wyrok SN z 6.9.2017 r., I UK 376/16, Legalis; wyrok SN z 17.7.2009 r., I PK 39/09, Legalis).

Warto zaznaczyć, iż uzyskanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego jest uwarunkowane nie tylko spełnieniem wszystkich przesłanek pozytywnych, ale także brakiem stwierdzenia przesłanek negatywnych, określonych w art. 18 ust. 7 ZasiłkiU (zob. postanowienie SN z 6.10.2020 r., I UK 291/19, Legalis; wyrok SN z 19.2.2014 r., I UK 368/13, Legalis). Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobom, które mają zapewnione środki utrzymania z tytułu innych świadczeń, z założenia ma ono bowiem przeciwdziałać sytuacji, w której ubezpieczony w okresie od zakończenia pobierania zasiłku chorobowego do odzyskania umiejętności pracy pozostawałby bez środków utrzymania (zob. wyrok SN z 2.10.2018 r., I UK 248/17, Legalis). Świadczenie to nie przysługuje zatem osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonych na podstawie odrębnych przepisów. Osobą uprawnioną do emerytury w rozumieniu art. 18 ust. 7 ZasiłkiU jest także osoba, która spełnia wszystkie przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia, której prawo do emerytury zostało ustalone decyzją organu rentowego, choćby o ile uległo zawieszeniu z powodu kontynuowania zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy bez rozwiązania stosunku pracy (zob. postanowienie SN z 6.10.2020 r., I UK 291/19, Legalis; wyrok SN wyrok z 15.3.2018 r., I UK 42/17, Legalis; wyrok TK z 25.4.2017 r., P 34/15, Legalis; wyrok SN z 24.8.2010 r., I UK 41/10, Legalis). Zawieszenie prawa do emerytury nie oznacza bowiem pozbawienia uprawnień do tego świadczenia, a jedynie de facto wstrzymanie jego wypłaty na pewien czas (zob. wyrok SN z 25.5.2017 r., III UK 121/16, Legalis).