Przestępstwo działania w zorganizowanej grupie przestępczej

Przestępstwo to stypizowane zostało w treści art. 258 Kodeksu karnego. Zorganizowaną grupę przestępczą tworzą co najmniej trzy osoby. Grupa ta powstała w celu popełnienia przestępstwa lub kilku przestępstw, w tym przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Można je popełnić wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim lub quasi–ewentualnym, tj. kiedy sprawca pewności co do przestępnego działania grupy nie posiada, ale godzi się z taką możliwością).

Zorganizowanie grupy powinno odbyć się w celu popełnienia przestępstwa.

Czym jest zorganizowana grupa przestępcza i co ją charakteryzuje?

Przepisy prawa, w tym i kodeks karny nie definiują grupy przestępczej. Jednak cechy charakterystyczne można wywieść z szerokiego orzecznictwa w tym zakresie. I tak, zorganizowana grupa powinna charakteryzować się następującymi cechami:

1. Organizacja – każda osoba, która działa w grupie posiada określoną rolę. Osoby wchodzące w skład grupy nie muszą jednak wiedzieć kto i za co jest odpowiedzialny, nie muszą także znać pozostałych osób będących w jej strukturze. Osoby wchodzące w jej skład musi łączyć wspólny cel popełniania przestępstw i świadomość działania w jej strukturze. Dla realizacji działań w grupie, wg linii orzeczniczej w tym zakresie, wystarczy jednak niski stopień jej zorganizowania. Zorganizowanie polega także na stałym składzie grupy, w miarę możliwości, jednak nie wszyscy jej członkowie muszą uczestniczyć w popełnieniu każdego z zaplanowanych przestępstw.
2. Kierownictwo – zorganizowana grupa musi mieć swojego przywódcę. Przywódca nie musi być ciągle ten sam, nie wymaga się także, aby on był założycielem/pomysłodawcą grupy. Kierownictwo polega na kontrolowaniu członków grupy, wydawaniu im poleceń i podejmowaniu decyzji, co do jej działalności. Członkowie grupy muszą dobrowolnie podporządkować się kierującemu.
3. Porozumienie i zorganizowanie – te dwa elementy muszą wystąpić łącznie, aby można było mówić o istnieniu grupy.
4. Trwałość – koniecznym jest, aby działanie w ramach grupy było ciągłe i jednocześnie zapewniające przez jakiś okres czasu stałe źródło dochodu osobom wchodzącym w jej skład. Orzecznictwo jednak wskazuje, iż brak jest określonego minimalnego czasu, od którego działania grupy i przynależności do niej.

Dla skutecznego postawienia danej osobie zarzutu udziału w zorganizowanej grupie, organy ścigania muszą udowodnić, iż dane osoby wchodzące w jej skład spełniają wyżej wymienione cechy. Niestety z reguły jednak organy ścigania postępują inaczej, bowiem z urzędu stawiają zarzut wynikający z treści art. 258 k.k., a następnie to obrońca, najczęściej w osobie adwokata musi układać linię obrony w taki sposób, aby wykazać, iż czynu zabronionego nie popełniono lub nie popełniono go w ramach działania w zorganizowanej grupie przestępczej.

Co odróżnia działanie w ramach zorganizowanej grupy przestępczej od współsprawstwa w popełnieniu czynu zabronionego?

Cechą odróżniającą zorganizowaną grupę czyniącą się popełnianiem czynów zabronionych od działania w ramach współsprawstwa jest przede wszystkim czas, w którym grupa powstała. Zorganizowana grupa powinna powstać przed popełnieniem przez osoby wchodzące w jej skład przestępstwa. Nie może powstać spontanicznie już w trakcie popełniania przestępstwa. To właśnie odróżnia ją od działania określonych osób przy popełnieniu przestępstwa w ramach współsprawstwa, które jako działanie „wspólne i w porozumieniu” z inną osobą, może ziścić się dopiero w trakcie popełnianego czynu zabronionego.

Odpowiedzialność karna za udział w zorganizowanej grupie przestępczej.

Kodeks karny w treści art. 258 § 1 k.k. wskazuje kto podlega karze za działanie w ramach takiej grupy. Przepisy przewidują surową karę za udział w przedmiotowej grupie, bowiem karę więzienia od 6 miesięcy aż do 8 lat w jego typie podstawowym.

Jak wskazuje treść art. 258 §2 k.k. regulujący typ kwalifikowany opisywanego przestępstwa „Jeżeli grupa albo związek określone w § 1 mają charakter zbrojny albo mają na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze więzienia od roku do lat 10.”

Praktyka pokazuje, iż w przypadku, w którym organy ścigania decydują się na postawienie danej osobie zarzutu udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego wraz ze stawianym zarzutem, składają do Sądu wniosek o zastosowanie najsurowszego ze środków zapobiegawczych, tj. tymczasowego aresztowania. Niestety w większości przypadków areszty te stosowane na okres 3 miesięcy, a następnie przedłużane o kolejne miesiące.

Kierownictwo grupą a odpowiedzialność karna

Wobec osób, którym udowodni się kierowanie grupą, w tym grupą mającą charakter zbrojny, orzeka się jeszcze surowsze kary, aniżeli wobec osób wyłącznie w niej uczestniczących. Przepisy kodeksu karnego określają bowiem odpowiedzialność karną od od lat 2 do 15, a dla osób zakładających lub kierujących grupą albo związkiem mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym przewiduje się kary w granicach od lat 3 do 20.

Kierownictwo grupą interpretuje się bardzo szeroko. Jak wskazuje orzecznictwo w tym zakresie, „Na podstawie art. 258 § 3 k.k. odpowiedzialność karną ponosi nie tylko osoba, która stoi na czele całej struktury grypy, ale również osoba kierująca ważnym odcinkiem jej działalności, o ile podejmuje samodzielne decyzje co do działalności podległych sobie członków grupy, a nie tylko kontroluje wykonywanie poleceń innej osoby, a skład tzw. «podgrupy» – jej trwałość i charakter organizacyjny pozwala ten fragment uznać za szczególny byt samoistny.” (Por. wyrok SA w Białymstoku z 27.04.2017 r., II AKa 40/17, LEX nr 2304318).

Przestępstwo udziału w grupie, a odpowiedzialność karna z tytułu popełnienia innych czynów zabronionych.

Odpowiedzialność z tytułu udziału w grupie, a zatem poniesienie odpowiedzialności z art. 258 k.k. nie powoduje wyłączenia odpowiedzialności z tytułu popełnienia czynów zabronionych przez sprawcę w trakcie jego przynależności do zorganizowanej grupy, które były celem działalności grupy. Sprawcy ponoszą wówczas odpowiedzialność zarówno za udział w grupie, jak i karę określoną rodzajem popełnionego przestępstwa stypizowanego w odrębnych przepisach prawa karnego (por. SN w wyroku z 7.10.2016 r., II KK 136/16, LEX nr 2147280). Oczywiście, nie jest koniecznym, aby sprawca popełnił inne przestępstwo, może zostać skazany wyłącznie za sam udział w niej.

Związek

Przepis art. 258 k.k. przewiduje także udział w związku. Związek posiada silniejsze powiązania między jej członkami, aniżeli grupa. Również wymaga się, aby wśród uczestników związku było ich, co najmniej trzech. W orzecznictwie przyjmuje się, iż związek cechuje struktura, która w porównaniu do grupy jest trwalsza, a w przypadku kierownictwa związkiem istnieje możliwość wyciągania konsekwencji od członków związku, z tytułu nie wykonania poleceń obejmujących zakres do wykonania zadań. (por. wyrok SA w Katowicach z 14.10.1999 r., II AKa 221/99, LEX nr 590565).

Autor:

Oliwia Babiarz