Przyspieszenie procedur dla strategicznych inwestycji

Zakres inwestycji i motywy regulacji

Projekt ustawy definiuje precyzyjny katalog przedsięwzięć objętych szczególnym reżimem prawnym. Obejmują one m.in. budowę drogi krajowej nr 7 w Gdyni, rozbudowę portów zewnętrznych w Świnoujściu i Gdyni, poprawę dostępu do terminali głębokowodnych w Gdańsku, modernizację kluczowych linii kolejowych (w tym na potrzeby systemu RMR), budowę zbiornika Kamieniec Ząbkowicki na Nysie Kłodzkiej, ochronę doliny Wisły, rozbudowę największych lotnisk w kraju oraz inwestycje hydrotechniczne i kolejowe w rejonie planowanej elektrowni jądrowej na Pomorzu.

Wybór ten uzasadniono względami geopolitycznymi, gospodarczymi i społecznymi. Inwestycje mają zwiększyć mobilność sił zbrojnych, podnieść bezpieczeństwo energetyczne państwa, usprawnić łańcuchy dostaw oraz ograniczyć ryzyko powodziowe. W uzasadnieniu projektu podkreślono również konieczność skrócenia długotrwałych procedur środowiskowych, budowlanych i wywłaszczeniowych, które w praktyce istotnie spowalniają realizację dużych przedsięwzięć.

Procedury środowiskowe i sądowe – dyscyplina czasowa

Jednym z centralnych elementów ustawy jest wprowadzenie sztywnego terminu 45 dni na wydanie decyzji środowiskowej. Przekroczenie tego okresu obciąża organ administracji karą w wysokości 1000 zł za każdy dzień zwłoki, o ile inwestor wystąpi o jej wymierzenie. Do czasu postępowania nie wlicza się okresów wynikających z zawieszenia postępowania, procedury transgranicznej czy przyczyn leżących po stronie inwestora.

Równolegle skrócono terminy sądowe. Skargi na decyzje środowiskowe mają być rozpatrywane w ciągu 30 dni, a skargi kasacyjne – w ciągu 2 miesięcy. Wprowadzono też obowiązek kwartalnego raportowania do Prezesa Rady Ministrów o przebiegu postępowań, zarówno po stronie administracji, jak i sądów. Rozwiązania te mają przeciwdziałać przewlekłości i zapewnić bieżącą kontrolę nad procesem.

Uproszczenia budowlane, geodezyjne i konserwatorskie

Projekt przewiduje szereg uproszczeń w obszarze budownictwa i ochrony zabytków. Dla wybranych inwestycji nie będzie wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę – wystarczające będzie zgłoszenie. Zmieniono także definicję „istotnego odstąpienia” od zatwierdzonego projektu, co pozwoli uniknąć konieczności uzyskiwania nowych decyzji w przypadku niektórych modyfikacji w trakcie realizacji.

Znacząco przyspieszono też prace geodezyjne – organy mają maksymalnie 7 dni na weryfikację zgłoszonych prac. W obszarze ochrony zabytków wprowadzono zasadę, iż brak oględzin w terminie 5 dni od zawiadomienia uprawnia inwestora do kontynuowania robót, a odpowiedzialność za ewentualne zniszczenia nie obciąża inwestora. Tego rodzaju rozwiązania mają usunąć bariery proceduralne, które w przeszłości wielokrotnie blokowały inwestycje infrastrukturalne.

Specustawy sektorowe – skrócone terminy i natychmiastowa wykonalność

Projekt ustawy ingeruje również w obowiązujące specustawy, w tym drogowe, kolejowe, przeciwpowodziowe i lotniskowe. Wszędzie tam skrócono terminy wydawania kluczowych decyzji administracyjnych – w większości przypadków do 60 dni. Decyzje te mają uzyskiwać rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza możliwość rozpoczęcia robót jeszcze przed uprawomocnieniem się rozstrzygnięcia.

Wprowadzono też zmiany w zakresie uzgodnień między inwestorami a Lasami Państwowymi oraz zarządcami kolei. o ile porozumienia dotyczące wycinki drzew lub zajęcia terenów nie zostaną zawarte w ustawowym terminie, kompetencje do rozstrzygnięcia przechodzą na wojewodę, co uniemożliwia dalszą zwłokę.

Nabywanie nieruchomości – rekompensaty powyżej wartości rynkowej

Szczególną część regulacji stanowią przepisy o nabywaniu nieruchomości na obszarach wskazanych w rozporządzeniu Rady Ministrów. Właściciele będą mogli otrzymać rekompensaty znacząco przewyższające wartość rynkową – według różnych alternatywnych metod. Obejmują one m.in. doliczenie określonego procentu wartości gruntu, wartość odtworzeniową budynków bez uwzględnienia stopnia zużycia czy ryczałtowe wyliczenie w oparciu o wskaźniki kosztu odtworzenia.

Takie rozwiązania mają zachęcić do dobrowolnej sprzedaży nieruchomości i ograniczyć konieczność stosowania trybu wywłaszczeniowego, co w praktyce skróci proces pozyskiwania terenów pod inwestycje. Jednocześnie wprowadzono mechanizmy zapobiegające sztucznemu zawyżaniu cen w lokalnych transakcjach.

Uzasadnienie i spodziewane skutki regulacji

W uzasadnieniu projektu ustawodawca wskazuje na kilka zasadniczych przesłanek: potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa państwa w kontekście międzynarodowym, konieczność przyspieszenia odbudowy po skutkach powodzi z 2024 r., a także znaczenie gospodarcze kluczowych węzłów komunikacyjnych i energetycznych. Regulacja ma umożliwić realizację inwestycji w harmonogramach odpowiadających wymaganiom obronnym i gospodarczym, przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka związanego z blokowaniem przedsięwzięć na etapie administracyjnym czy sądowym.

Spodziewanym skutkiem jest zwiększenie tempa prac przygotowawczych i budowlanych, a także zmniejszenie liczby sporów i utrudnień proceduralnych. Oznacza to, iż inwestycje o strategicznym znaczeniu będą mogły być oddane do użytku szybciej, co przełoży się na wzrost konkurencyjności gospodarki, bezpieczeństwo energetyczne i ochronę ludności przed skutkami klęsk żywiołowych.

Etap legislacyjny i wejście w życie

Projekt ustawy o usprawnieniu procesu inwestycyjnego w zakresie kluczowych inwestycji infrastrukturalnych został opublikowany w Rządowym Centrum Legislacji. Przepisy mają wejść w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia. Zdaniem projektodawcy tak krótki okres vacatio legis jest wystarczający, ponieważ ustawa dotyczy przede wszystkim organów administracji publicznej i sądów, które powinny być przygotowane do stosowania nowych regulacji w trybie niezwłocznym.