Publikacja wizerunku dziecka w Internecie – na co należy uważać?

Żyjemy w epoce mediów społecznościowych i to za ich pośrednictwem dzielimy się z całym światem naszymi sukcesami oraz chwilami dla nas ważnymi. Bez wątpienia dla wszystkich rodzica jego pociecha to powód do dumy i szczęścia. Z tego powodu tak chętnie chwalimy się ze wszystkimi zdjęciami i filmikami dzieci, aby dzielić naszą euforia z innymi osobami. Zjawisko to jest na tyle popularne, iż uzyskało własną nazwę „sharenting”. Czasami jednak treści publikowane przez dorosłych uwłaczają godności dziecka lub ośmieszają je, co nosi osobną nazwę „parental trolling”. Przykładem może być publikowanie nagich zdjęć najmłodszych. Pociechy często uwieczniane są również przez inne osoby niż rodzice, a zdjęcia umieszczane w sieci. W tym miejscu należy postawić pytanie, czy praktyka taka nie narusza praw dziecka?

Każdy człowiek, choćby ten najmłodszy, ma prawo do ochrony swojego wizerunku. Gwarancję ochrony tego prawa stanowią zarówno polskie ustawy takie jaki kodeks cywilny (dalej: k.c.), kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) oraz ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i Konwencja o prawach dziecka. Poniżej zostaną opisane najważniejsze kwestie dotyczące publikowania wizerunku dziecka w sieci.

Zgoda rodziców na publikację wizerunku dziecka

Wizerunek każdego człowieka jest chroniony jako jedno z wielu dóbr osobistych (art. 23 k.c.). Do publikacji wizerunku konieczna jest zgoda osoby przedstawionej na fotografii, o czym stanowi art. 81 ustawy o prawie autorskim. Dzieci do ukończenia 13 roku życia nie posiadają pełnej umiejętności czynności prawnych, zatem nie mogą udzielić zgody na publikację swojego wizerunku ani jej odmówić. Z tego powodu to właśnie rodzice lub prawni opiekunowie w imieniu dzieci wyrażają zgodę na wykorzystanie ich wizerunku.

Rodzice powinni podejmować odpowiedzialne decyzje co do zgody na publikację wizerunku swojego dziecka. To na nich ciąży prawny obowiązek ochrony praw dziecka, a także konieczność postępowania zgodnie z jego dobrem, z poszanowaniem jego godności i praw, o czym stanowi kodeks rodzinny i opiekuńczy m.in. w art. 95 § 1 i 3 k.r.o.

Młodzież pomiędzy 13 a 18 rokiem życia może samodzielnie odmówić publikacji swojego wizerunku w mediach społecznościowych, a także wyrazić zgodę. Osoby w tym wieku mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zatem rodzic lub inna osoba, która chciałaby pochwalić się sukcesem swojego piętnastoletniego dziecka musi zapytać się, czy dziecko chciałoby, aby zdjęcie, na którym się znajduje zostało opublikowane na portalu społecznościowym.

Nikt nie może zmusić młodzieży, ani rodziców dzieci do publikacji wizerunku. Coraz częściej w placówkach oświatowych takich jak przedszkola i szkoły, publikuje się zdjęcia oraz filmy przedszkolaków i uczniów w sieci, celem promocji placówki. Przed upublicznieniem zdjęć należy jednak zwrócić się do rodziców dzieci lub do samej młodzieży powyżej 13 roku życia z pytaniem, czy wyrażają zgodę na zamieszczenie fotografii. Odmowa nie może wiązać się z żadnymi negatywnymi konsekwencjami dla dziecka np. odmową zabrania pociechy na kolejną wycieczkę szkolną.

Jedynym wyjątkiem, kiedy zgoda na publikację zdjęcia, na którym znajduje się pociecha, w Internecie jest sytuacja, kiedy dziecko stanowi jedynie szczegół całego zgromadzenia, krajobrazu lub imprezy publicznej. Stanowi o tym art. 81 ust. 2 pkt 2 ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Dokładne wyjaśnienie ustawowego wyjątku od konieczności uzyskania zgody na publikowanie wizerunku znajduje się w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2018 r. o sygn. akt V ACa 1040/17. Sąd Apelacyjny wskazał: „rozpowszechnianie wizerunku nie wymaga zezwolenia, jeżeli stanowi on jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia. Natomiast o ile dominantą kadru jest wizerunek konkretnej osoby (fotograf skupia się na jednej osobie, eksponuje ją), rozpowszechnianie wymaga zgody osoby przedstawionej w kadrze”. W przypadku dzieci, wyłączeniem może być zdjęcie ze szkolnego apelu lub wycieczki szkolnej, na którym widać tłum uczniów, a żadne dziecko nie będzie na pierwszym planie.

Wizerunek dziecka jako dobro osobiste – sharenting i jego konsekwencje

Dziecko ma prawo do swojego życia prywatnego, a jego gwarantem są rodzice, którzy powinni stać na straży tego prawa. Niestety coraz częściej rodzice zapominają o swoim podstawowym obowiązku, tj. dbaniu o dobro dziecka w poszanowaniu jego godności, prawa do prywatności i innych praw podstawowych. Zdjęcia pociech z wielką łatwością można znaleźć na różnych portalach społecznościowych, a dostęp do tych treści mają nie tylko najbliższe osoby, ale także obcy ludzie, których intencje mogą być różne, nie raz sprzeczne z wolą rodziców.

Celem uniknięcia rozpowszechniania zdjęć najmłodszych w Internecie najlepszym rozwiązaniem jest zaniechanie sharentingu (połączenie słów „share” – „dzielić” oraz „parenting” – „rodzicielstwo”). W szczególności, iż wizerunek jest dobrem osobistym każdego człowieka i jest prawnie chroniony. Nie należy również zapominać, iż treść raz umieszczona w sieci, choćby po jej usunięciu, nigdy nie zostaje całkowicie usunięta i dalej do treści mogą mieć dostęp osoby niepowołane. Należy mieć na uwadze, iż coraz popularniejsze staje się zjawisko cyberprzestępczości. Ponadto sharenting może mieć niebagatelny wpływ na późniejszy rozwój dziecka, niekoniecznie pozytywny.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka – żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację. Polskie prawo stanowi o ochronie dóbr osobistych w art. 23 i 24 k.c. Pomimo tego, iż w imieniu małoletniego to rodzice wyrażają zgodę na publikację wizerunku to w przypadku naruszenia prawa naszej pociechy, po osiągnięciu przez nie pełnoletności, może dochodzić roszczeń majątkowych także przeciwko rodzicom, co zostanie opisane poniżej.

Roszczenie za naruszenie prawa do wizerunku dziecka

W przypadku publikacji zdjęć dziecka bez zgody rodziców, rodzice mają prawo wystąpić przeciwko danej osobie lub placówce oświatowej z roszczeniami cywilnoprawnymi w związku z naruszeniem dóbr osobistych (art. 24 § 1 k.c.). Rodzice mają prawo domagać się przed sądem usunięcia skutków naruszenia np. usunięcia zdjęcia z sieci, przeproszenia lub zapłaty danej kwoty na określony cel społeczny. jeżeli dodatkowo, w związku z naruszeniem, powstała szkoda majątkowa to przysługuje również prawo domagania się jej naprawienia.

Brak jest jakiegokolwiek przepisu, który zmuszałby rodziców do wyrażenia zgody na publikację wizerunku dziecka. jeżeli taka sytuacja będzie miała miejsce, to rodzic w imieniu dziecka może dochodzić opisanych powyżej roszczeń. Natomiast w sytuacji, kiedy wizerunek dziecka został opublikowany przez rodzica w związku z sharentingiem, to wówczas dziecko ma możliwość dochodzenia swoich praw przeciwko rodzicowi

Dziecko po osiągnięciu 18 roku życia może samo wystąpić z roszczeniami w związku z ochroną dóbr osobistych przeciwko osobom, które naruszają lub w przeszłości naruszały jego prawo do wizerunku, czy godności. Roszczenia niematerialne np. o zaniechania publikacji fotografii nie ulegają przedawnieniu, zatem choćby jeżeli naruszenie miało miejsce kilka lat temu, dziecko ma prawo domagać się ochrony swoich praw.

Jeśli rodzice, wbrew ciążącemu na nich obowiązkowi ochrony praw dziecka i działania dla jego dobra, naruszyli prawo do prywatności, ochrony wizerunku lub godności dziecka, to po osiągnięciu pełnoletności może ono domagać się np. usunięcia zdjęć.

W sytuacji, gdy poprzez upublicznienie wizerunku małoletniego, została jemu wyrządzona szkoda, odpowiedzialność deliktowa w tym zakresie ciąży na osobie, która wyrządziła tę szkodę. Przykładowo jeżeli rodzice opublikowali w sieci kompromitujący filmiki z udziałem swojego dziecka i z tego powodu małoletni został usunięty z prestiżowej, prywatnej szkoły (zachowania były sprzeczne z regulaminem szkoły) to małoletni, którego filmy zostały opublikowane bez jego zgody (nawet gdy nie mógł jej wyrazić z uwagi na niepełnoletność) może domagać się odszkodowania po osiągnięciu 18 lat. Zgodnie z art. 442¹ § 4 k.c. przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności. Zatem do momentu ukończenia 20 lat, małoletni ma prawo domagać się odszkodowania w związku z czynami niedozwolonymi.

Odpowiedzialność karna za stosowanie parental trollingu

Parental trolling to zjawisko jeszcze bardziej niebezpieczne niż sharenting. Parental trolling to publikowanie zdjęć ośmieszających dziecko, fotografii w krępujących sytuacjach, czy nagich fotografii, których celem często nie jest wyrządzenie krzywdy dziecku, ale jest to formą żartu.

Poza kwestiami etycznymi, należy mieć na uwadze również fakt, iż zgodnie z art. 191a § 1 k.k. rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby lub w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody jest przestępstwem zagrożonym karą więzienia od 3 miesięcy do 5 lat.

W 2017 r. w Sądzie Okręgowym Warszawa-Praga w Warszawie zapadł pierwszy prawomocny wyrok skazujący ojca za parental trolling poprzez opublikowanie na portalu społecznościowym nagiego zdjęcia swojego dziecka, który jedną ręką trzyma swoje genitalia, a w drugiej ręce trzyma butelkę piwa. Czteroletni proces skończył się skazaniem ojca. Konsekwencją naruszenia godności dziecka, podejmowania działań sprzecznych z jego dobrem i szacunkiem, może być także ograniczenie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem przez sąd wobec rodzica naruszającego te prawa.

Należy pamiętać zatem, że:

• do momentu ukończenia 13 roku życia przez dziecko, to rodzic może udzielić zgody na publikację wizerunku dziecka, ale przy udzielaniu zgody należy wziąć pod uwagę konieczność poszanowania godności dziecka, a działania te muszą być nakierunkowane na jego dobro;
• dziecko pomiędzy 13 a 18 rokiem życia ma prawo odmówić publikacji swojego wizerunku w sieci;
• dziecko ma prawo do ochrony swojego wizerunku, godności i intymności;
• naruszenie prawa do wizerunku stanowi naruszenie dóbr osobistych dziecka;
• z roszczeniami w związku z naruszeniem dóbr dziecka mogą wystąpić jego rodzice (opiekunowie) lub samo dziecko po osiągnięciu 18 roku życia;
• publikacja nagich zdjęć dziecka może stanowić przestępstwo z art. 191a § 1 k.k., które jest zagrożone karą więzienia od 3 miesięcy do 5 lat.

Autorką tekstu jest aplikant adwokacki Justyna Kisała, która specjalizuje się m.in. w sprawach rodzinnych. Wcześniej można było przeczytać dwa inne artykuły Jej autorstwa poświęcone dzieciom, które znalazły się w „WAKACYNYM NIEZBĘDNIKU PRAWNYM”. W pierwszym, pt. „Odpowiedzialność rodziców za szkody wyrządzone przez dziecko podczas wakacji”, pisze m.in. kiedy rodzice lub opiekunowie odpowiadają za szkodę wyrządzoną przez dziecko, kiedy ta odpowiedzialność ciąży na innych osobach oraz kiedy na dziecku. Ważnym elementem tekstu są informacje związane z samodzielnością dziecka, czyli kiedy można zostawić dziecko w domu bez opieki, czy samo wysłać do szkoły. Drugi artykuł , pt. „Prawa dziecka na wakacjach” to kompendium wiedzy, którą rodzice i dzieci powinni posiąść przed wakacjami – uczestniczeniu w półkoloniach, czy wyjazdach na kolonie i obozy, a choćby z opiekunami tymczasowymi, jak dziadkowie. W tekście znajdują się dodatkowo cenne informacje o tym, jak ustrzec dziecko przed przemocą oraz niebezpieczeństwami w przestrzeni online, a także gdzie szukać pomocy.