Renta z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku

Wniosek o świadczenie w drodze wyjątku

Wnioskiem z 10.11.2022 r. W. K. (dalej: Skarżąca) zwróciła się do Prezesa ZUS (dalej: Organ) o przyznanie w drodze wyjątku renty z tytułu niezdolności do pracy. Opisując sytuację życiową i zdrowotną Skarżąca wyjaśniła, iż od czasu złożenia poprzedniego wniosku o rentę jej stan zdrowia uległ pogorszeniu. Podkreśliła, iż cierpi na rzadką i nieuleczalną chorobę, która uniemożliwia jej normalne funkcjonowanie. Utrzymuje się z renty socjalnej partnera, świadczenia rodzinnego „500+” na syna oraz zasiłku rodzinnego, co potwierdza załączone do wniosku oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym i o sytuacji materialnej. Uzyskiwane dochody, w połączeniu z comiesięcznymi wydatkami na: utrzymanie, opłaty, leki, wizyty u lekarzy, nie są wystarczające.

Przesłanki przyznania renty w trybie wyjątkowym

Decyzją ze stycznia 2023 r. Organ odmówił przyznania świadczenia, wyjaśniając, że aby przyznać rentę rodzinną w drodze wyjątku muszą zostać spełnione łącznie wszystkie przesłanki z art. 83 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631; dalej: EmRentyFUSU), tj.:

W ocenie Organu Skarżąca nie spełnia warunku całkowitej niezdolności do pracy. W aktach sprawy znajduje się orzeczenie komisji lekarskiej ZUS z 3.10.2022 r., z którego wynika, iż Skarżąca została uznana za osobę częściowo niezdolną do pracy. Tym samym, Organ nie znalazł podstaw do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w drodze wyjątku.

W następstwie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, Organ decyzją z kwietnia 2023 r. utrzymał w mocy wcześniejsze rozstrzygnięcie.

Wyrokiem z 16.2.2024 r. WSA w Warszawie, II SA/Wa 1061/23, oddalił skargę na ww. decyzję Organu. WSA w Warszawie wskazał, iż w realiach sprawy nie została spełniona przesłanka całkowitej niezdolności do pracy, umożliwiająca (wraz z innymi) przyznanie świadczenia w trybie art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU. Przesłanki z art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU muszą być spełnione łącznie. najważniejsze jest to, iż niespełnienie chociażby jednej z nich uniemożliwia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Oznacza to, iż niespełnienie lub też nieudowodnienie którejkolwiek z nich będzie zawsze skutkowało negatywnym dla wnioskującego rozstrzygnięciem. Art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU wskazuje na wyjątkowy charakter świadczenia, co determinuje jego przyznanie osobom pozbawionym możliwości uzyskania świadczeń w trybie zwykłym.

Istota rozpatrywanej sprawy

Zdaniem NSA, z punktu widzenia analizowanej sprawy, istotne jest ustalenie:

1. czy Skarżąca spełniła przesłanki warunkujące przyznanie jej wnioskowanego świadczenia w drodze wyjątku,
2. czy wydane przez komisję lekarską ZUS orzeczenia eliminują taką możliwość.

Przesłanka niemożności podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, spowodowana całkowitą niezdolnością do pracy lub wiekiem

NSA wskazał, iż – co do zasady – najprostszym dla organu do zbadania kryterium w świetle ww. przesłanek, przy rozpoznaniu wniosku o przyznanie omawianego świadczenia jest właśnie przesłanka niemożności podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym, spowodowana całkowitą niezdolnością do pracy lub wiekiem. Zgodnie ze stanowiskiem doktryny, jej wystąpienie w sprawie należy udowodnić orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy albo wykazaniem, iż wiek osoby ubiegającej się o świadczenie wyjątkowe nie pozwala jej na podjęcie pracy albo zwalnia ją z obowiązku podjęcia pracy. Wedle art. 14 ust. 1 EmRentyFUSU, oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Od orzeczenia przysługuje osobie zainteresowanej prawo wniesienia sprzeciwu, które rozpatruje komisja lekarska ZUS dokonując oceny niezdolności do pracy oraz jej stopnia (art. 14 ust. 2a-2f EmRentyFUSU). Z kolei orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji (art. 14 ust. 3 EmRentyFUSU). Stwierdzenie niezdolności do pracy przez innego lekarza ani twierdzenie samej strony, iż jest niezdolna do pracy, wynikające z jej subiektywnego przekonania nie wywołują skutków prawnych (wyrok NSA z 14.11.2002 r., II SA 2243/02). Prezes ZUS, rozpatrując wniosek o przyznanie świadczenia w drodze wyjątku i oceniając, czy wnioskodawca spełnia przesłankę braku możliwości podjęcia pracy z uwagi na całkowitą niezdolność do pracy, zobowiązany jest oprzeć się na ostatecznym orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS lub orzeczeniu komisji lekarskiej ZUS (wyrok NSA z 14.7.2023 r., III OSK 796/22, Legalis).

W sprawie Organ zobowiązany był – w kontekście omawianej przesłanki – jedynie do weryfikacji, czy w zgromadzonym materiale dowodowym znajduje się orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS, stwierdzające całkowitą niezdolność do pracy Skarżącej. Jak wynika z akt administracyjnych w materiale dowodowym znajdują się m.in.: orzeczenia komisji lekarskiej ZUS z 3.10.2022 r. oraz z 6.3.2023 r., orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z 8.8.2022 r. oraz z 13.2.2023 r. W ocenie NSA, w świetle przesłanek z art. 83 ust. 1 EmRentyFUSU, ww. dokumentacja uprawniała Organ do wydania decyzji odmawiającej przyznania Skarżącej prawa do świadczenia – renty w drodze wyjątku. Lekarze orzecznicy ZUS, a następnie komisje lekarskie działające przy Organie, w toku sprawy zainicjowanej wnioskiem Skarżącej, wypowiadały się o stanie jej zdrowia dwukrotnie. Ostatnie z tych orzeczeń (6.3.2023 r.), co prawda potwierdzało niezdolność do pracy, jednakże niezdolność tą określono wyłącznie jako częściową. Natomiast przesłanką uzyskania renty w drodze wyjątku jest niezdolność do pracy w stopniu całkowitym, zgodnie z powołanym przepisem materialnym.

Z powyższych względów, nie znajdując podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej, także z przyczyn branych pod uwagę z urzędu (art. 183 § 2 PostAdmU i art. 189 PostAdmU), NSA orzekł o jej oddaleniu, stosownie do art. 184 PostAdmU.

Komentarz