Rząd planuje wzmocnić ochronę obywateli

najważniejsze rozwiązania

1. Wyłączenie PrZamPubl – nie będzie ono stosowane do wydatków na infrastrukturę zapewniającą schronienie, łączność, usługi teleinformatyczne oraz systemy wykrywania, powiadamiania, ostrzegania i alarmowania.
2. Finansowanie wieloletnie – jednostki sektora finansów publicznych, realizujące zadania z programu, będą mogły zaciągać zobowiązania wykraczające poza dany rok budżetowy, do wysokości 80% limitów wydatków przewidzianych dla nich w Programie.
3. Nowe zasady dla miejsc doraźnego schronienia (MDS) – doprecyzowano wymogi dotyczące obowiązkowej pojemności i wielkości MDS w nowo wznoszonych budynkach.
4. Nowa kategoria „miejsc przydatnych do tymczasowego ukrycia” – wprowadzono nową kategorię obiektów do ewidencji, które mają być zgłaszane przez komendantów PSP.
5. Obowiązek udostępnienia ukryć – w razie ogłoszenia alarmu, właściciele „miejsc przydatnych do tymczasowego ukrycia” będą musieli udostępnić je chroniącej się ludności.
6. Gwarancje częstotliwości dla SBŁP – projekt wprowadza zmiany w Prawie komunikacji elektronicznej, gwarantując operatorowi Systemu Bezpiecznej Łączności Państwowej dostęp do częstotliwości niezbędnych dla podsystemu łączności mobilnej (SBŁP-M).
7. Finansowanie delegowanych funkcjonariuszy – należności funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i SOP oddelegowanych do MSWiA lub jednostek podległych będzie wypłacać jednostka, która ich delegowała (macierzysta).
8. Rozszerzenie możliwości finansowania – środki na ochronę ludności będzie można przeznaczyć także na wsparcie innych służb resortu spraw wewnętrznych (np. Policji, SG) realizujących zadania wspierające, np. zabezpieczenie ewakuacji.
9. Uproszczenie programu ochrony ludności – program będzie ustalany uchwałą Rady Ministrów na 5 lat i będzie wymagał uzgodnienia tylko z MON oraz opinii Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.
10. Rzadsze szkolenia – zmniejszono częstotliwość obowiązkowych szkoleń dla osób wykonujących zadania ochrony ludności – będą się odbywać nie rzadziej niż raz na 2 lata.

Geneza i główne cele zmian

Celem nadrzędnym projektu jest przygotowanie państwa do skuteczniejszej ochrony ludności w sytuacjach kryzysowych. Pierwsze doświadczenia z realizacji „Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026” pokazały, iż dotychczasowe ramy prawne są niewystarczające.

Identyfikowano dwa główne problemy:

1. Sztywność procedur – stosowanie PrZamPubl znacząco utrudnia i spowalnia osiąganie celów Programu, zwłaszcza przy budowie infrastruktury krytycznej dla bezpieczeństwa państwa.
2. Sztywność finansowania – zasady budżetowe uniemożliwiały elastyczne zarządzanie środkami Programu i zaciąganie zobowiązań wieloletnich, co jest najważniejsze przy skomplikowanych inwestycjach.

Nowelizacja ma na celu usunięcie tych barier poprzez:

Koniec z przetargami na kluczową infrastrukturę

To najważniejsza zmiana w projekcie, która wyłącza stosowanie PrZamPubl przy inwestycjach w infrastrukturę schronową, systemy łączności oraz systemy ostrzegania. W uzasadnieniu powołano się na prawo unijne, w tym art. 15 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego I Rady 2014/24/UE z 26.2.2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (Dz.U. UE L z 2014 r. Nr 94, s. 65) oraz art. 346 TFUE. Przepisy te pozwalają na odstąpienie od procedur zamówień, gdy w grę wchodzą podstawowe interesy państwa w zakresie bezpieczeństwa, a ochrona tych interesów nie może być zagwarantowana przez mniej inwazyjne środki.

Wyłączenie nie jest jednak absolutne. Będzie dotyczyć tylko wydatków finansowanych ze środków, o których mowa w art. 155 ust. 2 pkt 3 ustawy z 5.12.2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1907; dalej: OchrCywU). Jeżeli, zamówienie będzie finansowane z różnych źródeł, wyłączenie nie będzie stosowane i procedury PrZamPubl lub inne będą obowiązywać.

Zamawiający będą musieli spełnić minimalne wymogi, takie jak publikacja ogłoszenia w BIP, zapewnienie przejrzystości, ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa oraz stosowanie zasad wyłączenia osób po stronie zamawiającego.

Większa elastyczność finansowa

Drugim filarem zmian jest uelastycznienie finansowania, uregulowane w znowelizowanym art. 156 OchrCywU. Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej będzie przyjmowany na 5 lat uchwałą Rady Ministrów i nie będzie programem wieloletnim w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. najważniejszy jest nowy ust. 7 w art. 156 OchrCywU, który pozwala jednostkom sektora finansów publicznych na zaciąganie zobowiązań wieloletnich do wysokości 80% limitu wydatków przewidzianych dla nich w programie. Jest to model wzorowany na programach modernizacyjnych MSWiA oraz Sił Zbrojnych RP.

Nowe zasady dla schronów i miejsc ukrycia

Nowelizacja wprowadza długo oczekiwane przez branżę budowlaną doprecyzowanie art. 94 OchrCywU. Określono, jak obliczać minimalną pojemność MDS w nowych budynkach, co było postulowane przez projektantów. Obliczenia te opierają się na wskaźnikach powierzchni użytkowej na osobę lub liczbie miejsc postojowych w garażach podziemnych.

Dodatkowo uporządkowano ewidencję obiektów, wprowadzając w art. 91a OchrCywU nową kategorię: „miejsca przydatne do tymczasowego ukrycia ludności”. Obejmuje ona obiekty, które nie są formalnie budowlami ochronnymi, ale mogą zapewnić podstawową ochronę. Co kluczowe, nowy art. 103a OchrCywU nakłada na właścicieli tych miejsc obowiązek ich udostępnienia ludności w razie ogłoszenia alarmu.

Zmiany w finansowaniu służb i gwarancje łączności

Projekt modyfikuje ustawę z 6.4.1999 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 636), ustawę z 12.10.1990 o Straży Granicznej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 914), ustawę z 24.8.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 1312), ustawę z 8.12.2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 34). Dotychczas funkcjonariusze oddelegowani do pracy w MSWiA lub jednostkach podległych ministrowi mieli wypłacane należności przez te jednostki. Nowe przepisy wprowadzają zasadę, iż koszty te będzie ponosić jednostka macierzysta, która delegowała funkcjonariusza. Zmiana ta obejmie także funkcjonariuszy oddelegowanych jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji.

Kluczowa jest również zmiana w ustawy z 12.7.2024 r. – Prawo komunikacji elektronicznej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1221). Nowy art. 68a tej ustawy zobowiązuje Prezesa UKE w uzgodnieniu z MSWiA do zapewnienia odpowiednich częstotliwości dla Systemu Bezpiecznej Łączności Państwowej, w szczególności dla SBŁP-M.

Terminy wejścia w życie i przepisy przejściowe

Projekt przewiduje wejście w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia. Jest to uzasadnione ważnym interesem państwa oraz koniecznością natychmiastowej optymalizacji przepisów i wykorzystania środków przewidzianych w Programie na lata 2025-2026.