Sankcje za brak oceny zdolności kredytowej

Stan faktyczny

W 2017 r. LC i Nest Bank S.A. zawarli umowę o kredyt konsumencki na kwotę 49 148,06 zł, a całkowita kwota podlegająca zwrotowi wynosiła 62 573,16 zł. W umowie LC wskazała, iż jej średni miesięczny dochód netto wynosi 1755,62 zł oraz, iż ma inny kredyt, którego miesięczne raty wynoszą 320 zł.

Wierzytelność wynikająca z ww. umowy została scedowana przez Bank na Horyzont Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (dalej: Horyzont).

LC nie zwróciła pożyczonej kwoty w wyznaczonym terminie i Horyzont wniósł do sądu w Lublinie pozew o zapłatę. Sąd ten uwzględnił żądanie pozwu i wydał nakaz zapłaty wobec kredytobiorczyni. LC wniosła sprzeciw od tego nakazu zapłaty do sądu w Siemianowicach Śląskich (sąd odsyłający), podnosząc, iż Bank nie przeprowadził oceny jej zdolności kredytowej w chwili zawarcia umowy.

Sąd odsyłający stwierdził, iż przedmiotowy kredyt konsumencki został udzielony przez Bank z naruszeniem przepisów transponujących do prawa polskiego spoczywający na kredytodawcy obowiązek przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 133, s. 66). Sąd powziął wątpliwości co do konsekwencji tego naruszenia.

Stanowisko TS

Zgodnie z art. 23 dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z tą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Trybunał stwierdził, iż z treści tego przepisu wynika zatem, iż system sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia obowiązków wynikających z tej dyrektywy musi być określony w taki sposób, aby sankcje te były skuteczne, proporcjonalne i odstraszające, oraz iż państwa członkowskie powinny podjąć wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. W motywie 47 dyrektywy 2008/48 wyjaśniono, iż w tych granicach wybór tego systemu sankcji pozostaje w gestii państw członkowskich (wyrok TS z 27.3.2014 r., LCL Le Crédit Lyonnais, C-565/12, Legalis, pkt 43).

Z orzecznictwa TS wynika, iż aby osiągnąć cel, do którego zmierza art. 23 dyrektywy 2008/48, a mianowicie zapewnić, aby sankcje były skuteczne, proporcjonalne i odstraszające, to nie tylko krajowy ustawodawca, ale również krajowe sądy powinny dysponować, w granicach określonych przez przedmiot zawisłego przed nimi sporu, uprawnieniami dyskrecjonalnymi umożliwiającymi im w konkretnych okolicznościach danej sprawy dobrać środek proporcjonalny do wagi stwierdzonego uchybienia obowiązkowi. Sądy te powinny zatem uwzględnić ogół krajowych przepisów i interpretować je tak dalece, jak to możliwe, w świetle brzmienia i zamierzeń tej dyrektywy, aby uzyskać rozstrzygnięcie zgodne z realizowanymi przez tę dyrektywę celami (wyrok TS z 10.6.2021 r., Ultimo Portfolio Investment (Luxembourg), C-303/20, Legalis, pkt 36). W związku z tym w zakresie, w jakim przewidziany przez państwo członkowskie system sankcji za naruszenia obowiązków wynikających z dyrektywy 2008/48 spełnia wymogi ww. orzecznictwa, TS uznał, iż art. 23 dyrektywy 2008/48 nie stoi na przeszkodzie temu, aby naruszenie różnych obowiązków pociągało za sobą różne sankcje.

Trybunał wskazał, iż dyrektywa 2008/48 przewiduje różne obowiązki, które służą odmiennym celom. Celem obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy o kredyt w rozumieniu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 jest bowiem, jak wskazuje wyraźnie motyw 26 tej dyrektywy, zwiększenie odpowiedzialności kredytodawców oraz ochrona konsumentów poprzez zapewnienie, aby kredytodawcy nie angażowali się w nieodpowiedzialne udzielanie kredytów bez uprzedniej oceny zdolności kredytowej konsumenta (wyrok TS z 11.1.2024 r., Nárokuj, C-755/22, Legalis, pkt 34, 46). Taki obowiązek, w zakresie, w jakim ma on na celu ochronę konsumentów przed ryzykiem nadmiernego zadłużenia i niewypłacalności, ma dla nich fundamentalne znaczenie (wyrok C-303/20, pkt 29). Z kolei informacje poprzedzające zawarcie umowy o kredyt i towarzyszące jej zawarciu, dotyczące warunków umownych i skutków tego zawarcia, w szczególności informacje przewidziane w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48, umożliwiają konsumentowi podjęcie decyzji, czy zamierza on związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę. Informacje te mają zatem również fundamentalne znaczenie dla konsumenta (wyrok TS z 21.4.2016 r., Radlinger i Radlingerová, C-377/14, Legalis, pkt 64).

Z orzecznictwa TS wynika, iż zarówno obowiązek przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta przed zawarciem umowy o kredyt w rozumieniu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48, jak i obowiązek informacyjny przewidziany w szczególności w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 mają fundamentalne znaczenie. Jednakże TS stwierdził, iż te obowiązki służą realizacji odmiennych celów i iż ich naruszenie nie pociąga za sobą podobnych konsekwencji, zarówno z punktu widzenia interesu prawnego chronionego przez odnośny przepis, jak i z punktu widzenia stron umowy o kredyt.

W związku z tym naruszenie obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta może skutkować tym, iż ów konsument zawrze umowę kredytu narażającą go na nadmierne zadłużenie i niewypłacalność. Natomiast konsekwencje naruszenia obowiązków informacyjnych mogą się znacznie różnić w zależności od tego, o jaki konkretnie obowiązek chodzi, przy czym waga tego naruszenia zależy ponadto w praktyce od liczby i wagi elementów, których nie zamieszczono w danej umowie o kredyt. Przykładowo takie naruszenia mogą utrudniać konsumentowi porównanie ofert kredytowych lub wykonywanie praw wynikających z rzeczonej umowy o kredyt. Wynika z tego, iż naruszenie dwóch obowiązków o fundamentalnym znaczeniu może mieć różne konsekwencje dla konsumenta, a zastosowane sankcje, niekoniecznie identyczne, powinny w obu przypadkach być w szczególności proporcjonalne i uwzględniać zarówno indywidualną wagę naruszenia, jak i różne konsekwencje, jakie z niego wynikają dla konsumenta.

Reasumując TS orzekł, iż art. 23 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sankcja zastosowana w przypadku naruszenia obowiązku przeprowadzenia oceny zdolności kredytowej konsumenta, przewidzianego w art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48, różniła się od sankcji przewidzianej w wypadku naruszenia innych ewentualnie równoważnych obowiązków przewidzianych w tej dyrektywie, a w szczególności obowiązku przewidzianego w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48, dotyczącego informacji, które należy zamieszczać w umowach o kredyt konsumencki, o ile spełnione są wymogi określone w art. 23 dyrektywy 2008/48.

Komentarz