1 rok temu
Pytanie prawne
N.B. wniosła zażalenie na postanowienie Sądu, w którym oddalono jej wniosek o udzielenie zabezpieczenia. Zaskarżone orzeczenie zostało przygotowane w ten sposób, iż po sporządzeniu sentencji odrębnie spisano i graficznie wyodrębniono zasadnicze powody rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Podpis sędziego został złożony na końcu dwustronnie wydrukowanego dokumentu, bez odrębnego podpisywania sentencji i zasadniczych motywów. W związku z tym Sąd rozpoznający zażalenie na to orzeczenie przedstawił SN pytanie prawne: Czy postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem istniejącym w sytuacji, gdy wobec wskazania w trybie art. 357 § 5 KPC zwięźle zasadniczych powodów rozstrzygnięcia nie została podpisana bezpośrednio jego sentencja, a podpis został złożony tylko pod całością tak sporządzonego dokumentu?
W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż w przypadku zamieszczenia w jednym dokumencie sentencji i uzasadnienia postanowienia, brak podpisu sentencji i poprzestanie na podpisaniu uzasadnienia skutkuje nieistnieniem postanowienia w znaczeniu prawnoprocesowym (zob. postanowienie SN z 21.1.2003 r., III CZP 84/02, Legalis; uchwała SN z 13.3.2002 r., III CZP 12/02, Legalis). Jednak wątpliwości Sądu spowodowało wprowadzenie art. 357 § 5 KPC, zgodnie z którym wydając postanowienie, choćby niepodlegające zaskarżeniu, sąd może przy nim zwięźle wskazać zasadnicze powody rozstrzygnięcia, o ile mając na względzie okoliczności sprawy, uzna, iż pozwoli to na usprawnienie postępowania. W praktyce zapis treści motywów dokonany w trybie art. 357 § 5 KPC miewa różne formy. Czasem jest to tylko rodzaj redakcji orzeczenia np. „zarzuty odrzucono wobec nieopłacenia” lub kilka słów wyodrębnionych w odrębnej linijce, a także osobna notatka ze wzmianką, iż to zasadnicze powody rozstrzygnięcia. Ten ostatni sposób jest rekomendowany jako adekwatna metodyka.
Sentencja postanowienia musi zostać podpisania odrębnie od uzasadnienia
SN w uchwale wskazał, iż należy wyraźnie odróżnić zasadnicze powody rozstrzygnięcia jako odrębną instytucję procesową od uzasadnienia orzeczenia i jego sentencji, choć w praktyce może powstać problem ich wzajemnego przenikania, formalizowania i dokumentowania. Jednak sentencja jako czynność władcza sądu powinna być adekwatnie wyodrębniona, zawierać wszystkie elementy określone przez ustawodawcę w art. 325 KPC i zostać podpisana. Podpis pod sentencją postanowienia powoduje, iż wydane orzeczenie uzyskuje walor aktu jurysdykcyjnego, z którym ustawa wiąże określone skutki prawne. Ustawodawca wyraźnie odróżnia dwie czynności sądu, czyli sporządzenie i podpisanie sentencji postanowienia co do istoty sprawy, a następnie sporządzenie i podpisanie uzasadnienia takiego postanowienia. Nie należy ich ujmować w kategorii jednej czynności choćby wówczas, gdy sentencja i uzasadnienie zostały sporządzone „jednocześnie”. Z art. 324 § 3 KPC oraz z art. 330 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC jednoznacznie wynika, iż zarówno sentencja, jak i uzasadnienie jako odrębne czynności procesowe, uzyskując postać dokumentu, powinny zostać zaopatrzone oddzielnymi podpisami, zgodnie z zasadami określonymi w tych przepisach. Pogląd ten dotyczy także postanowień formalnych, czyli nie będących postanowieniami co do istoty sprawy (zob. postanowienie SN z 3.12.2003 r., I CZ 140/03, Legalis).
Rola zasadniczych motywów rozstrzygnięcia
SN wskazał, iż celem wprowadzenia art. 357 § 5 KPC było uelastycznienie mechanizmu komunikacji sądu ze stroną. Rozwiązanie przyjęte w tym przepisie pozwala na wyjaśnienie stronie przede wszystkim rozstrzygnięcia niezaskarżalnego, z którego sentencji nie wynikają powody i przesłanki wydanego orzeczenia, a także przepisy, na podstawie którego zapadły. Będące odrębną i odformalizowaną instytucją zasadnicze motywy pełnią funkcję informacyjną, tak jak sformalizowane uzasadnienie, jednak nie mogą one zastąpić uzasadnienia zaskarżalnego postanowienia. Doręczenie takich motywów wraz z postanowieniem nie otwiera więc terminu do wniesienia zażalenia – termin ten biegnie dopiero od doręczenia stronie uzasadnienia (zob. uchwała SN z 2.7.2021 r., III CZP 38/20, Legalis). W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, iż nie jest możliwe procesowe zrównanie uzasadnienia postanowienia z zasadniczymi motywami, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Instytucje te różnią się sposobem sporządzania, niezbędnymi elementami, trybem wydania (na wniosek lub z urzędu) i skutkami. W KPC nie określono formy i treści powodów, o których mowa w art. 357 § 5 KPC. Powody te mają być sporządzone w korelacji, także czasowej, wraz z sentencją lub równocześnie z nią, ale stanowią odrębną czynność procesową sądu. Jednak odmiennie niż przy uzasadnieniu nie ma przepisu, który nakazywałby podpisać takie powody, czy stosować do nich choćby odpowiednio przepisy o uzasadnieniach.
Kiedy można uznać sentencję za podpisaną?
SN stwierdził, iż bez względy na to, czy sąd sporządza sentencję postanowienia na osobnej karcie i osobno zasadnicze powody rozstrzygnięcia, czy zasadnicze motywy rozstrzygnięcia zostały włączone do sentencji postanowienia bez ich graficznego rozdzielenia, tj. o ile zostały ujęte w ramach samej sentencji orzeczenia (rozstrzygnięcia), zgodnie z art. 325 KPC sentencja wymaga podpisu, tak aby mogła samodzielnie funkcjonować w obrocie. Treść sentencji, określona w art. 325 KPC, nie jest jednak zamknięta i w orzecznictwie dopuszcza się zamieszczenie w niej rozstrzygnięć uzasadnionych względami celowości i praktycznej przydatności, w tym okoliczności służących wyjaśnieniu podstawy lub motywu rozstrzygnięcia. Dlatego SN uznał, iż na zasadzie wyjątku postanowienie sądu wydane na posiedzeniu niejawnym, w którym zasadnicze powody rozstrzygnięcia z art. 357 § 5 KPC zostały włączone w sentencję orzeczenia, o ile są pisane np. w jednym ciągu po słowach „z uwagi na”, „albowiem”, i zostały podpisane jako jeden dokument, to należy uznać za istniejące w znaczeniu procesowym. Jeśli jednak zasadnicze powody rozstrzygnięcia zostały wyodrębnione graficznie od samej sentencji i osobno zatytułowane, to nie można uznać, iż zostały nią objęte. Wówczas podpis sędziego na końcu dokumentu nie oznacza podpisania sentencji, a w konsekwencji nie można uznać, iż takie postanowienie istnieje w znaczeniu procesowym.
