Składanie fałszywych zeznań stanowi jedno z poważniejszych naruszeń prawa procesowego, które podważa zaufanie do wymiaru sprawiedliwości. W polskim systemie prawnym prawdomówność świadka, biegłego czy tłumacza jest fundamentem rzetelnego postępowania sądowego. Każda osoba, która zostaje wezwana w charakterze świadka, ma obowiązek mówić prawdę oraz nie zatajać faktów, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Złożenie fałszywego zeznania jest przestępstwem określonym w art. 233 kodeksu karnego, a jego popełnienie wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi, w tym z karą pozbawienia wolności.

Przestępstwo składania fałszywych zeznań

Fałszywe zeznania jako przestępstwo z art. 233 kodeksu karnego – kara i skutki prawne składania fałszywych zeznań

Podstawa prawna – art. 233 kodeksu karnego

Zgodnie z art. 233 § 1 kodeksu karnego, Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8.

Przepis ten odnosi się nie tylko do postępowań karnych, ale również do postępowań cywilnych, administracyjnych, dyscyplinarnych oraz innych, w których prawo przewiduje możliwość odebrania zeznań pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Celem tego przepisu jest ochrona wiarygodności dowodów, które stanowią podstawę rozstrzygnięcia w każdej sprawie. Wymiar sprawiedliwości opiera się na założeniu, iż zeznania składane przez uczestników postępowania są zgodne z prawdą. W przeciwnym razie proces traci swoją uczciwość, a jego wynik może prowadzić do niesprawiedliwego wyroku.

Kiedy mamy do czynienia ze składaniem fałszywych zeznań?

Składanie fałszywych zeznań występuje wówczas, gdy osoba wezwana do złożenia zeznań celowo przekazuje informacje niezgodne z prawdą lub zataja istotne fakty lub też polega na świadomym utrzymaniu przez świadka w tajemnicy. Przestępstwo to może zostać popełnione zarówno przez świadka, jak i przez biegłego, tłumacza lub innego uczestnika postępowania, który składa zeznania pod przysięgą.

Warto podkreślić, iż odpowiedzialności karnej nie ponosi osoba, która błędnie coś zapamiętała lub mylnie oceniła sytuację – aby czyn stanowił przestępstwo, musi istnieć świadome i dobrowolne działanie polegające na wprowadzeniu sądu w błąd. Kluczowym elementem jest więc zamiar, czyli świadomość, iż zeznania lub odpowiedzi na pytania, tj. przekazywane informacje są fałszywe.

Warunkiem odpowiedzialności karnej za składanie zeznań fałszywych, konieczne jest, by osoba przyjmująca zeznanie, działając w granicach swoich uprawnień, pouczyła świadka o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania lub odebrała od niego przyrzeczenie.

Jaka kara grozi za fałszywe zeznania – odpowiedzialność karna

Kara za składanie fałszywych zeznań jest surowa, ponieważ czyn ten godzi bezpośrednio w wymiar sprawiedliwości. Zgodnie z art. 233 § 1 kodeksu karnego, sprawcy grozi kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. W sytuacjach, gdy fałszywe zeznania zostały złożone z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub osoby najbliższej, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a w niektórych przypadkach – choćby odstąpić od jej wymierzenia.

W świetle uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Karnej z dnia 9 listopada 2021 roku (I KZP 5/21) uznano, iż świadek, który realizując prawo do obrony, składa fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną, nie popełnia przestępstwa z art. 233 § 1a kodeksu karnego, o ile jego czyn nie wypełnia znamion innego przestępstwa. I tak art. 233 §1a kk wskazuje, iż Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną lub jego najbliższym, podlega karze więzienia od 3 miesięcy do lat 5.

Warto także wskazać na § 6 tego samego artykułu, który przewiduje tzw. dobrowolne sprostowanie fałszywego zeznania. Osoba, która dobrowolnie odwoła nieprawdziwe zeznanie zanim zostanie ono wykorzystane jako dowód w postępowaniu, nie podlega karze. Jest to instytucja pozwalająca świadkowi naprawić swój błąd i uniknąć konsekwencji karnych, o ile uczyni to we właściwym czasie.

Nadzwyczajne złagodzenie kary i okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną za czyn krzywoprzysięstwa w sądzie

Stosownie do §3 nie podlega karze za czyn określony w § 1a osoba składająca fałszywe zeznania, która nie wiedziała o prawie odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytania.

Kodeks karny przewiduje, iż nie w każdej sytuacji składanie fałszywych zeznań prowadzi do poniesienia odpowiedzialności karnej za fałszywe oświadczenie. Ustawodawca dopuszcza przypadki, w których zatajenie prawdy z obawy przed odpowiedzialnością karną nie jest traktowane jako przestępstwo w rozumieniu art. 233 § 1a kodeksu karnego. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy świadek działa z obawy o siebie samemu lub jego najbliższym, a jego zachowanie dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

W myśl przepisów postępowania karnego, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli uzna, iż czyn polegający na składaniu zeznań nie miał charakteru zawinionego lub wynikał z usprawiedliwionej obawy. Tego rodzaju sytuacje obejmują między innymi przypadki, gdy świadek zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością albo uchyla się od odpowiedzi na pytanie, które mogłoby go narazić na karę więzienia od 6 miesięcy do 8 lat.

Warunkiem odpowiedzialności za fałszywe zeznania jest to, by przyjmujący zeznanie, działając w granicach swoich uprawnień, pouczył osobę składającą zeznania o odpowiedzialności karnej. o ile takie pouczenie nie miało miejsca, nie można przypisać winy świadkowi. W tym zakresie ustawodawca zapewnia gwarancję procesową, dzięki której osoba przesłuchiwana wie, iż złożenie nieprawdziwych informacji może mieć poważne skutki prawne.

Warto także wskazać, iż kodeks karny przewiduje możliwość uchylenia się od zeznań w przypadkach, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić świadka lub jego bliskich na odpowiedzialność karną za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Takie uprawnienie dotyczy również sytuacji, gdy w postępowaniu występuje rzeczoznawca lub tłumacz, który posiada wiedzę mogącą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia, ale jej ujawnienie mogłoby stanowić zagrożenie dla niego samego.

Z tego względu sąd może zastosować wobec świadka łagodniejsze środki, a choćby odstąpić od wymierzenia kary, o ile uzna, iż czyn miał charakter dobrowolny lub wynikał z usprawiedliwionej obawy przed odpowiedzialnością karną. W takich przypadkach zachowanie świadka nie stanowi społecznie szkodliwego czynu w stopniu uzasadniającym pociągnięcie go do odpowiedzialności.

Kodeks karny uregulował w art. 233 §5 możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, a choćby całkowitego odstąpienia od jej wymierzenia. Przepis ten ma zastosowanie w sytuacjach, gdy fałszywe zeznanie, opinia biegłego, ekspertyza lub tłumaczenie dotyczą okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Oznacza to, iż jeżeli nieprawdziwe informacje nie mają znaczenia dla ustaleń faktycznych i nie wpływają na wynik postępowania, ustawodawca dopuszcza łagodniejsze potraktowanie sprawcy.

Również w przypadku, gdy sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, opinię lub tłumaczenie zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Tego rodzaju działanie stanowi przejaw tzw. czynnego żalu, który w polskim prawie karnym oznacza samodzielne naprawienie lub odwołanie skutków bezprawnego czynu przed jego ostatecznym wykorzystaniem w postępowaniu.

Warto podkreślić, iż warunkiem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań jest świadomość i dobrowolność działania. Z tego względu przyjmujący zeznanie, działając w granicach swoich kompetencji, powinien pouczyć osobę składającą zeznania o grożącej jej karze więzienia od 6 miesięcy do 8 lat za złożenie nieprawdziwych informacji. Brak takiego pouczenia może prowadzić do braku podstaw do przypisania winy świadkowi lub biegłemu.

Regulacja odpowiedzialności karnej za złożenie nieprawdziwych zeznań, obejmuje również osoby pełniące funkcje procesowe, takie jak rzeczoznawca lub tłumacz, których ekspertyza lub tłumaczenie mogłyby zostać wykorzystane w postępowaniu. o ile ich działania dotyczą okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie, sąd, kierując się zasadą proporcjonalności, może odstąpić od wymierzenia kary.

W praktyce orzeczniczej dobrowolność w rozumieniu art. 233 § 5 k.k. jest oceniana indywidualnie, z uwzględnieniem momentu złożenia sprostowania oraz jego szczerości. Im wcześniej sprawca, który popełnia przestępstwa odwoła nieprawdziwe zeznanie, tym większe prawdopodobieństwo, iż sąd uzna jego postawę za przejaw skruchy i zastosuje łagodniejsze środki, niekiedy odstępując od kary w całości.

Składanie fałszywych zeznań w różnych postępowaniach – fałszywa opinia, ekspertyza lub tłumaczenie

Przestępstwo składania fałszywych zeznań nie ogranicza się wyłącznie do postępowań karnych. Zgodnie z art. 233 kodeksu karnego, odpowiedzialność karna obejmuje każdy rodzaj postępowania prowadzonego na podstawie ustawy, w którym zeznanie, opinia, ekspertyza lub tłumaczenie mogą służyć za dowód. Oznacza to, iż obowiązek prawdomówności spoczywa nie tylko na świadkach w procesie karnym, ale także na osobach uczestniczących w postępowaniach cywilnych, administracyjnych czy dyscyplinarnych.

W praktyce sądowej świadek w postępowaniu cywilnym, który potwierdza nieprawdziwe okoliczności dotyczące np. przebiegu zdarzenia, wysokości szkody lub relacji między stronami, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej na podstawie przepisów o fałszywych zeznaniach. Podobnie biegły sądowy, który sporządza fałszywą opinię lub ekspertyzę, a także tłumacz, który świadomie przekręca treść tłumaczenia, również odpowiadają karnie na podstawie art. 233 §4 k.k. bowiem Kto, jako biegły, rzeczoznawca lub tłumacz, przedstawia fałszywą opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu określonym w § 1, podlega karze więzienia od roku do lat 10.

W tym kontekście warto podkreślić, iż zarówno ekspertyza, jak i tłumaczenie mające służyć za dowód w postępowaniu, stanowią element materiału dowodowego, który ma najważniejsze znaczenie dla przebiegu sprawy. Wszelkie działania zmierzające do zniekształcenia rzeczywistego obrazu faktów podważają rzetelność procesu i mogą prowadzić do błędnego rozstrzygnięcia sprawy.

Z punktu widzenia procedury sądowej każde zeznanie w postępowaniu jest dowodem w sprawie, który może mieć bezpośredni wpływ na wynik postępowania. Dlatego ustawodawca wymaga od świadków, biegłych i tłumaczy najwyższego poziomu rzetelności, uczciwości i bezstronności. Złożenie fałszywej opinii, nieprawdziwej ekspertyzy czy tłumaczenia odbiegającego od rzeczywistego sensu wypowiedzi jest traktowane jako czyn zabroniony o poważnym stopniu społecznej szkodliwości.

Tym samym odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań w szerokim ujęciu dotyczy nie tylko osób fizycznie przesłuchiwanych, ale również tych, których wiedza specjalistyczna lub tłumaczenie stanowią element materiału dowodowego. Zasada prawdomówności, wynikająca z art. 233 kodeksu karnego, stanowi gwarancję rzetelności procesu i ochrony zaufania do wymiaru sprawiedliwości.

Krzywoprzysięstwo w sądzie a sprostowanie zeznań

Instytucja dobrowolnego sprostowania zeznania, o której mowa w art. 233 § 6 kodeksu karnego, ma najważniejsze znaczenie praktyczne. jeżeli świadek zorientuje się, iż przekazał nieprawdziwe informacje, ma możliwość ich odwołania, zanim zostaną one użyte jako dowód w sprawie.

W praktyce oznacza to, iż osoba, która przyzna się do popełnienia błędu, może uniknąć kary, o ile uczyni to we właściwym momencie. Sąd każdorazowo ocenia, czy sprostowanie było szczere i dobrowolne oraz czy nastąpiło przed wykorzystaniem zeznania w postępowaniu.

Dobrowolne odwołanie fałszywego zeznania jest wyrazem współpracy z wymiarem sprawiedliwości i może być traktowane jako przejaw skruchy, który wpływa łagodząco na ocenę zachowania sprawcy.

Znaczenie prawdy w postępowaniu sądowym w kontekście przestępstwa składania fałszywych zeznań

Prawda materialna stanowi jeden z fundamentów wymiaru sprawiedliwości. Celem każdego postępowania – karnego, cywilnego czy administracyjnego, jest ustalenie rzeczywistego przebiegu zdarzeń i wydanie sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Świadome wprowadzenie organów w błąd poprzez składanie fałszywych zeznań godzi nie tylko w interes stron, ale również w sam autorytet państwa prawa.

Świadek, który decyduje się na nieprawdziwe zeznania, ryzykuje nie tylko karę pozbawienia wolności, ale także utratę wiarygodności w oczach sądu. W wielu przypadkach jedno fałszywe zeznanie może pociągnąć za sobą długotrwałe konsekwencje procesowe, w tym konieczność ponownego przesłuchania, konfrontacji ze świadkami czy wszczęcia odrębnego postępowania karnego wobec osoby, która zeznała nieprawdę.

Znaczenie świadka w postępowaniu sądowym – co grozi za fałszywe zeznania

Świadek jest jednym z najważniejszych uczestników postępowania dowodowego. To właśnie jego relacja często pozwala sądowi ustalić fakty, które nie wynikają bezpośrednio z dokumentów czy opinii biegłych. Dlatego ustawodawca nakłada na świadka obowiązek mówienia prawdy i przewiduje sankcje za naruszenie tego obowiązku.

W postępowaniu karnym zeznanie świadka może stanowić najważniejszy dowód, który decyduje o winie lub niewinności oskarżonego. Podobnie w postępowaniu cywilnym, zeznania mogą przesądzać o zasadności roszczeń lub wysokości odszkodowania. Fałszywe zeznania mogą więc prowadzić do błędnych orzeczeń, które trudno później naprawić.

Podsumowanie – kara za fałszywe zeznania – kancelaria adwokacka Płaza Głąb

Składanie fałszywych zeznań jest czynem, który ustawodawca traktuje z najwyższą surowością. Zgodnie z art. 233 kodeksu karnego, każdy świadek w postępowaniu sądowym, biegły lub tłumacz ma obowiązek mówienia prawdy oraz nie może zatajać istotnych okoliczności. Celem tego przepisu jest zapewnienie, aby zeznania w sądzie i tłumaczenia mające służyć za dowód były wiarygodne, rzetelne i zgodne z rzeczywistością.

W świetle § 1 kk osoba, która popełnia przestępstwo składania fałszywych zeznań, naraża się na poważne konsekwencje. Grozi za fałszywe zeznania surowa kara za fałszywe zeznania, w tym pozbawienie wolności choćby do ośmiu lat. Odpowiedzialność karna ma charakter osobisty i obejmuje również sytuacje, gdy świadek składający fałszywe zeznanie działa w sposób świadomy, w celu wprowadzenia organu procesowego w błąd.

Nie można jednak pominąć faktu, iż prawo karne przewiduje określone wyjątki. Świadek składający fałszywe zeznanie z obawy przed grożącą mu odpowiedzialnością karną może zostać zwolniony z winy, o ile działał w ramach przysługującego mu prawa do obrony. Stanowisko to potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 listopada 2021 roku (I KZP 5/21), wskazując, iż osoba realizująca prawo do obrony nie popełnia przestępstwa składania fałszywych zeznań, jeżeli jej zachowanie nie wypełnia znamion innego czynu zabronionego.

W kontekście postępowań sądowych znaczenie ma również składanie fałszywych oświadczeń lub sporządzanie ekspertyz i tłumaczeń mających służyć za dowód, które nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu rzeczy. Tego rodzaju działania, wykonywane pod rygorem odpowiedzialności karnej, stanowią naruszenie prawa i mogą prowadzić do zarzutu krzywoprzysięstwa w sądzie.

Świadek fałszywych zeznań, który utrzymuje w tajemnicy okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, również naraża się na sankcje przewidziane w 233 kodeksu karnego. Co więcej, zatajenie prawdy lub odmowa ujawnienia informacji mogą podważyć wiarygodność świadka oraz doprowadzić do błędnego ustalenia stanu faktycznego.

Z drugiej strony, prawo przewiduje możliwość naprawienia popełnionego błędu. Osoba, która dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie lub fałszywe oświadczenie, zanim zostanie ono wykorzystane w toku postępowania, może uniknąć odpowiedzialności karnej. Takie działanie świadczy o poszanowaniu zasad rzetelnego procesu i może zostać potraktowane przez sąd jako przejaw skruchy.

Warto pamiętać, iż świadek w tajemnicy okoliczności nie jest zwolniony z odpowiedzialności za świadome zatajanie prawdy. Każdy, kto składa zeznania w sądzie, powinien mieć świadomość, iż prawdomówność stanowi fundament wymiaru sprawiedliwości, a jej naruszenie podważa wiarygodność całego postępowania.

Podsumowując, składanie fałszywych zeznań oraz fałszywych oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej to działania, które ustawodawca uznaje za szczególnie szkodliwe społecznie. Chroniąc prawdziwość materiału dowodowego, przepisy 233 kodeksu karnego pełnią kluczową funkcję w zapewnieniu uczciwego przebiegu postępowania. Każdy uczestnik procesu sądowego powinien pamiętać, iż prawda stanowi podstawę zaufania do państwa i jego instytucji, a jej naruszenie może prowadzić do poważnych skutków prawnych i moralnych.

Adwokat Oliwia Babiarz

Katowice, dnia 24 października 2025 r.