Spółka osobowa – czym jest i jak działa? Kompendium wiedzy o spółkach osobowych

Spółka osobowa to spółka prawa handlowego, a jej funkcjonowanie opiera się na osobistych powiązaniach wspólników. W artykule wyjaśnimy, jakie są cechy charakterystyczne i rodzaje spółek osobowych. Podpowiemy także, jak kształtuje się odpowiedzialność wspólników takich podmiotów oraz jak założyć i rozwiązać spółkę osobową.

Jedną z najważniejszych decyzji, jakie musi podjąć osoba rozważająca założenie firmy, jest ta dotycząca formy prawnej działalności. Dziś przyjrzymy się bliżej jednej z najpopularniejszych — spółkom osobowym.

Czym jest spółka osobowa? Definicja i cechy charakterystyczne

Spółka osobowa jest spółką prawa handlowego. Jej działalność opiera się na więzi pomiędzy wspólnikami oraz ich osobistemu zaangażowaniu w działalność firmy. Spółka osobowa podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), który prowadzi Rejestr Przedsiębiorców. Nie jest osobą fizyczną ani prawną. Ma natomiast własną zdolność prawną.

Jakie zdolności prawne posiada spółka osobowa?

Spółka osobowa to tzw. ułomna osoba prawna — podmiot stosunku cywilnoprawnego nieposiadający osobowości prawnej, ale posiadający na mocy ustawy zdolność prawną. Dzięki niej może we własnym imieniu:

• nabywać prawa, np. własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe
• zaciągać zobowiązania, np. kredytowe czy leasingowe, zatrudniać pracowników
• pozywać i być pozywana

Jak brak osobowości prawnej wpływa na spółkę osobową?

Osobowość prawna to pojęcie wskazujące na posiadanie przez osobę prawną zdolności prawnej oraz umiejętności czynności prawnych. Najprościej mówiąc – osoba prawna ma zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej.

Zgodnie z Art. 37 Kodeksu cywilnego, jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do adekwatnego rejestru. Ze względu na fakt, iż spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, lecz posiadają zdolność prawną, mogą nabywać we własnym imieniu prawa i zaciągać zobowiązania. Wpływ braku osobowości prawnej ma jednak duże znaczenie w kontekście odpowiedzialności za zobowiązania.

Podmiot, który ma osobowość prawną (np. sp. z o.o.), co do zasady samodzielnie odpowiada za swoje długi względem wierzycieli. W przypadku spółek osobowych odpowiedzialność za długi podmiotu ponoszą wspólnicy — solidarnie.

​​Jakie są rodzaje spółek osobowych?

Spółki osobowe to jedna z dwóch grup spółek zdefiniowanych w Kodeksie handlowym (drugą grupę stanowią spółki kapitałowe). Do grona spółek osobowych zalicza się: spółki jawne, spółki partnerskie, spółki komandytowe i spółki komandytowo-akcyjne.

Co to jest spółka jawna i jak funkcjonuje?

Spółka jawna to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Tak jak wszystkie inne spółki osobowe nie ma osobowości prawnej, ale ma zdolność prawną. Wszyscy wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki.

Wspólnikami spółki jawnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Wspólnikiem nie może być natomiast spółka cywilna, która nie posiada podmiotowości prawnej. Zgodnie z art. 251 § 1 Kodeksu Spółek Handlowych spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru KRS.

Czym jest spółka partnerska i kto może ją założyć?

Spółka partnerska to osobowa spółka handlowa osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Spółkę partnerską mogą zawiązać co najmniej dwie osoby fizyczne, które są uprawnione do wykonywania wolnych zawodów: aptekarze, fizjoterapeuci, architekci, adwokaci, doradcy podatkowi, biegli rewidenci, brokerzy ubezpieczeniowi, inżynierowie budownictwa czy maklerzy papierów wartościowych.

Jak wskazują zapisy Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wspólników spółki partnerskiej uważa się za pracowników pozostających w stosunku pracy. Podlegają więc oni obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu.

Wszystkiego o tej formie działalności dowiesz się z osobnego wpisu – kompendium o spółkach partnerskich.

Jak działa spółka komandytowa i jakie są jej cechy charakterystyczne?

Spółka komandytowa to osobowa spółka handlowa, która posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Może więc we własnym imieniu nabywać prawa i zobowiązania: zatrudniać, pracowników, nabywać nieruchomości, być stroną umowy kredytu.

Zgodnie z treścią Kodeksu Spółek Handlowych spółką komandytową ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.

Poniżej krótkie wyjaśnienie funkcji komplementariusza i komandytariusza:

• Komplementariusz może reprezentować podmiot. Zarządza także spółką — zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie
• Komandytariusz nie jest uprawniony do reprezentowania spółki. Jego głównym zadaniem jest natomiast zasilenie podmiotu kapitałem

Spółka komandytowa musi posiadać co najmniej jednego komplementariusza i komandytariusza. Może jednak mieć ich więcej.

Co to jest spółka komandytowo-akcyjna i jak funkcjonuje?

Spółka komandytowo-akcyjna to osobowa spółka handlowa, która nie ma osobowości prawnej, ale ma zdolność prawną i sądową. Może więc we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Jak wskazuje jej nazwa, łączy cechy spółki komandytowej i akcyjnej. Jej cechą charakterystyczną jest występowanie dwóch rodzajów wspólników: akcjonariusza i komplementariusza.

Mogą być nimi osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które mają zdolność prawną. Komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec wierzycieli bez ograniczeń. Minimalny kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej wynosi 50 000 zł.

Jak założyć spółkę osobową?

Konkretna procedura założenia podmiotu zależy od rodzaju spółki osobowej.

W celu założenia spółki jawnej niezbędne są dwa elementy, w skład których wchodzą:

• zawarcie umowy spółki w formie pisemnej lub z wykorzystaniem elektronicznego wzorca umowy w systemie S24 udostępnionego w systemie S24
• wpisanie spółki do rejestru KRS. Formalnie spółka powstaje właśnie w momencie rejestracji w rejestrze

Wszystkie szczegóły o zakładaniu spółki jawnej znajdziesz w osobnym wpisie na Blogu.

Aby założyć spółkę partnerską, wszyscy partnerzy muszą wykonać dwie czynności: zawrzeć umowę spółki, a następnie dokonać wpisu podmiotu do rejestru KRS. Podobnie, jak w przypadku spółki jawnej, także spółka partnerska powstaje z chwilą rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Po dokonaniu wpisu niezbędne pozostało zgłoszenie danych uzupełniających do urzędu skarbowego (formularz NIP-8).

Aby zarejestrować spółkę komandytową, konieczne jest wykonanie dwóch czynności:

• wspólnicy (co najmniej dwaj — jeden komplementariusz i jeden komandytariusz) muszą zawrzeć umowę spółki
• po zawarciu umowy spółki muszą zarejestrować podmiot w KRS. w tej chwili można zrobić to wyłącznie elektronicznie, za pośrednictwem Portalu Rejestrów Sądowych lub na portalu S24

Utworzenie spółki komandytowo-akcyjnej wymaga spełnienia 5 warunków:

• podpisania statutu spółki w formie aktu notarialnego przez założycieli
• wniesienia wkładów przez komplementariuszy
• wniesienia wkładów przez akcjonariuszy
• objęcia odpowiedniej liczby akcji spółki przez akcjonariuszy
• rejestracji spółki w KRS — w formie elektronicznej, na Portalu Rejestrów Sądowych

Po dokonaniu wpisu niezbędne pozostało zgłoszenie danych uzupełniających do urzędu skarbowego (formularz NIP-8). Szczegóły o zakładaniu spółki komandytowo-akcyjnej znajdziesz w osobnym wpisie na Blogu.

Jakie są zasady odpowiedzialności wspólników w spółkach osobowych?

Co do zasady wspólnicy spółki osobowej odpowiadają za jej zobowiązania solidarnie całym swoim majątkiem.

Nie oznacza to jednak, iż wierzyciel spółki może od razu egzekwować swoich roszczeń z majątku wspólnika. Art. 31 § 1. Kodeksu spółek handlowych mówi, iż wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wynika z tego, iż dopiero kiedy majątek spółki okaże się niewystarczający na pokrycie długu, to wierzyciel ma prawo dochodzić swoich należności z majątku wspólników. Co istotne, zgodnie z art. 32. K.s.h., wspólnik w spółce osobowej, odpowiada wraz z innymi wspólnikami, za wszystkie zobowiązania spółki od momentu jej zarejestrowania. choćby powstałe w czasie, zanim został wspólnikiem w spółce.

W jaki sposób wspólnicy reprezentują spółkę osobową i prowadzą jej sprawy?

Sposób reprezentacji spółki i odpowidzialność za prowadznie jej spraw jest zależne od konkretnego rodzaju spółki osobowej.

• W przypadku spółki jawnej każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki i reprezentowania jej.
• Każdy z partnerów w spółce partnerskiej może samodzielnie reprezentować spółkę (chyba iż w umowie spółki ustalono inaczej). Prowadzenie i reprezentowanie spółki partnerzy mogą także przekazać zarządowi.
• Spółkę komandytową reprezentuje komplementariusz. jeżeli w umowie spółki nie ustalono inaczej, komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki. Może ją jednak reprezentować na podstawie stosownego pełnomocnictwa.
• W spółce komandytowo-akcyjnej prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki oraz reprezentowania jej na zewnątrz ma komplementariusz.

Czy komandytariusz lub akcjonariusz mogą reprezentować spółkę jako pełnomocnicy?

Tak, zarówno komandytariusz, jak i akcjonariusz mogą reprezentować spółkę jako pełnomocnicy. Mówią o tym Art. 118 i Art. 138 Kodeksu spółek handlowych.

Jak przenieść ogół praw i obowiązków wspólnika w spółce osobowej?

Jak wskazują zapisy Kodeksu Spółek Handlowych ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko w sytuacji, gdy stanowi tak umowa spółki. Przeniesienie wymaga uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników (chyba iż umowa spółki stanowi inaczej).

W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.

Jak opodatkowane są spółki osobowe i ich wspólnicy?

Spółki osobowe nie są opodatkowane podatkiem dochodowym. Opodatkowani są nim natomiast wspólnicy spółek. Przychody z udziału w spółce, która nie jest osobą prawną, łączą się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali podatkowej, ryczałtu lub innej formy opodatkowania.

Jeśli pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzi spółka, która nie ma osobowości prawnej, przychody wspólnika z udziału w spółce klasyfikuje się jako przychody z działalności gospodarczej rozumianej jako odrębne źródło przychodów.

Czy spółki osobowe są podatnikami VAT i akcyzy?

To, czy firma musi „wejść na VAT”, nie jest podyktowane formą prawną, a specyfiką i rodzajem prowadzonej działalności oraz kwotą przychodów (wartością sprzedaży). W zależności od tego, w jakiej branży działa, jaką działalność prowadzi i jakie ma przychody spółka osobowa może funkcjonować jako podatnik VAT lub też nie.

Podobnie wygląda kwestia akcyzy — podatku nakładanego w celu ograniczenia konsumpcji pewnych produktów (np.alkoholowych i tytoniowych). To, czy spółka osobowa będzie musiała zarejestrować się do podatku akcyzowego i go odprowadzać, zależy od rodzaju wykonywanej działalności.

Jak przebiega likwidacja i rozwiązanie spółki osobowej?

Rozwiązanie spółki osobowej oznacza ustanie jej bytu prawnego i, co do zasady, polega na tym, że:

• przestaje istnieć organizacja osób, które tę spółkę tworzą, oraz
• przestaje istnieć dążenie do osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest prowadzenie przedsiębiorstwa i osiąganie zysków.

Rozwiązanie spółki następuje w momencie wykreślenia jej danych z rejestru przedsiębiorców prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy. Może ono odbywać się na wniosek uprawnionego podmiotu lub z urzędu.

Wykreślenie spółki z rejestru KRS może być wynikiem:

• zakończenia postępowania upadłościowego,
• zakończenia likwidacji spółki,
• rozwiązania spółki osobowej bez przeprowadzenia likwidacji,
• transformacji: połączenia, podziału lub przekształcenia spółki (spółek),
• rozwiązania spółki z urzędu przez sąd rejestrowy, na przykład na skutek niedopełnienia obowiązku składania sprawozdań finansowych do Repozytorium Dokumentów Finansowych mimo wezwań sądu.

Podobnie, jak w przypadku założenia, także szczegółowa procedura likwidacji i rozwiązania zależy od rodzaju spółki oraz innych elementów.

Czy możliwe jest przekształcenie spółki osobowej w inną formę prawną?

Tak, spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną można przekształcić w inną spółkę handlową (spółkę przekształconą).

Podsumowanie

Spółki osobowe to grupa rodzajów 4 spółek o wielu cechach wspólnych, ale odmiennej specyfice. jeżeli rozważasz założenie firmy o takiej formie prawnej, przed podjęciem decyzji dokładnie przeanalizuj wady i zalety każdej ze spółek i upewnij się, która z nich będzie najbardziej odpowiednia dla działalności, którą chcesz prowadzić. Skutecznym wsparciem przy podejmowaniu decyzji będzie z pewnością skorzystanie z usług doświadczonego księgowego inFakt.

FAQ — Najczęściej zadawane pytania o spółki osobowe

Co to jest spółka osobowa?

Spółka osobowa opiera się na współdziałaniu wspólników. Cechą charakterystyczną takich podmiotów jest także osobista majątkowa odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki (poza wyjątkami) oraz osobiste prowadzenie spraw spółki.

Która spółka nie jest spółką osobową?

Spółką osobową nie jest spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna.

Czy spółka osobowa ma zdolność prawną?

Spółka osobowa nie ma osobowości prawnej. Ma natomiast zdolność prawną. Może więc we własnym imieniu nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, występować w procesie sądowym jako strona, pozywać i być pozywana.