Standardy due diligence prawnego i podatkowego w fuzjach i przejęciach – najważniejsze aspekty, które często są pomijane

W świecie transakcji fuzji i przejęć (M&A) profesjonalne przeprowadzenie badania due diligence stanowi fundament sukcesu całego przedsięwzięcia. Kompleksowa analiza prawna i podatkowa podmiotu będącego celem przejęcia pozwala na identyfikację potencjalnych ryzyk, odpowiednią wycenę transakcji oraz zaplanowanie efektywnej struktury podatkowej. Niestety, praktyka pokazuje, iż wiele istotnych elementów podczas tego procesu jest często pomijanych lub niedostatecznie analizowanych.

Statystyki są niepokojące – według badań przeprowadzonych przez firmę KPMG, aż 83% fuzji i przejęć nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a jednym z głównych powodów niepowodzeń jest właśnie nieodpowiednio przeprowadzone due diligence. Niedostateczna weryfikacja umów, zobowiązań podatkowych czy kwestii pracowniczych może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych, a choćby do całkowitego fiaska transakcji. Dlatego tak istotne jest zwrócenie uwagi na często pomijane aspekty badania due diligence, które mogą mieć najważniejsze znaczenie dla powodzenia fuzji lub przejęcia.

Czym adekwatnie jest due diligence prawne i podatkowe?

Due diligence prawne i podatkowe to kompleksowy proces weryfikacji przedsiębiorstwa pod kątem prawnym i podatkowym, przeprowadzany najczęściej przed finalizacją transakcji fuzji lub przejęcia. Badanie due diligence obejmuje szczegółową analizę dokumentacji prawnej, umów handlowych, zobowiązań podatkowych, kwestii pracowniczych oraz innych aspektów działalności firmy, które mogą mieć wpływ na wartość transakcji i jej późniejsze powodzenie.

W ramach due diligence prawnego weryfikowane są takie elementy jak struktura własnościowa spółki, zawarte umowy, posiadane licencje i zezwolenia, toczące się postępowania sądowe czy potencjalne roszczenia osób trzecich. Z kolei due diligence podatkowe koncentruje się na weryfikacji rozliczeń podatkowych, identyfikacji potencjalnych zaległości podatkowych, analizie ryzyk związanych z cenami transferowymi czy weryfikacji stosowanych optymalizacji podatkowych.

Należy pamiętać, iż proces due diligence powinien być dostosowany do specyfiki danej transakcji oraz branży, w której działa przejmowany podmiot. Inne aspekty będą najważniejsze przy przejęciu firmy produkcyjnej, a inne przy akwizycji przedsiębiorstwa technologicznego czy firmy usługowej.

Jakie są najczęściej pomijane aspekty w badaniu due diligence?

Podczas przeprowadzania badania due diligence, niektóre aspekty są regularnie pomijane lub niedostatecznie analizowane, co może prowadzić do poważnych konsekwencji po finalizacji transakcji. Jednym z takich obszarów jest analiza zgodności z RODO i innymi przepisami dotyczącymi ochrony danych osobowych. W dobie rosnących kar za naruszenia w tym zakresie, niedostateczna weryfikacja może skutkować przejęciem znacznego ryzyka regulacyjnego.

Innym często zaniedbywanym obszarem jest weryfikacja praw własności intelektualnej. Szczególnie w przypadku firm technologicznych czy innowacyjnych, adekwatne zabezpieczenie patentów, znaków towarowych czy praw autorskich może stanowić o faktycznej wartości przedsiębiorstwa. Brak weryfikacji tych elementów może prowadzić do przejęcia firmy, której najważniejsze aktywa nie są odpowiednio chronione prawnie.

Również analiza zobowiązań środowiskowych jest często traktowana powierzchownie. Tymczasem ukryte zobowiązania wynikające z zanieczyszczenia środowiska czy niespełniania wymagań regulacyjnych mogą generować znaczące koszty po finalizacji transakcji.

Dlaczego warto przeprowadzić kompleksowe due diligence podatkowe?

Kompleksowe due diligence podatkowe pozwala na identyfikację potencjalnych ryzyk podatkowych, które mogą mieć znaczący wpływ na wartość transakcji oraz na przyszłe funkcjonowanie przejętego podmiotu. Ryzyko podatkowe może wynikać z różnych źródeł, takich jak nieprawidłowe rozliczenia podatkowe w przeszłości, agresywne interpretacje przepisów podatkowych czy nieuregulowane zobowiązania podatkowe.

Warto podkreślić, iż odpowiedzialność za zaległości podatkowe może przejść na nabywcę, co w przypadku znaczących kwot może poważnie wpłynąć na rentowność całej transakcji. Dlatego tak istotne jest, aby due diligence podatkowe było przeprowadzone przez doświadczonych ekspertów, którzy potrafią zidentyfikować potencjalne ryzyka i zaproponować odpowiednie mechanizmy zabezpieczające.

Profesjonalne badanie podatkowe pozwala również na zaplanowanie optymalnej struktury transakcji pod kątem podatkowym, co może przełożyć się na znaczące oszczędności. Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie due diligence podatkowego, zapewniając najwyższy standard usług i minimalizując ryzyko nieprzewidzianych konsekwencji podatkowych po finalizacji transakcji.

W jaki sposób prawidłowo zaplanować proces due diligence?

Prawidłowe zaplanowanie procesu due diligence jest najważniejsze dla jego powodzenia. Proces ten powinien rozpocząć się od określenia zakresu badania, dostosowanego do specyfiki transakcji oraz branży, w której działa przejmowany podmiot. Ważne jest, aby zakres badania uwzględniał wszystkie istotne obszary działalności firmy, a jednocześnie był realistyczny do przeprowadzenia w określonych ramach czasowych.

Kolejnym krokiem jest przygotowanie szczegółowej listy kontrolnej (tzw. checklist due diligence), obejmującej wszystkie dokumenty i informacje, które powinny zostać zweryfikowane. Lista ta powinna być przygotowana przez ekspertów z różnych dziedzin, w tym prawników, doradców podatkowych i finansowych, aby zapewnić kompleksowe podejście do badania.

Niezbędne jest również zaplanowanie odpowiednich zasobów do przeprowadzenia badania. W zależności od wielkości i złożoności transakcji, może być konieczne zaangażowanie zespołu ekspertów z różnych dziedzin. Ważne jest również ustalenie harmonogramu badania, uwzględniającego czas potrzebny na analizę dokumentów, przeprowadzenie wywiadów z kluczowymi pracownikami oraz przygotowanie raportu końcowego.

Jakie są standardy raportowania wyników due diligence?

Raport z due diligence powinien być przejrzysty, konkretny i użyteczny dla decydentów. Standardem jest podział raportu na sekcje odpowiadające poszczególnym obszarom badania, takim jak aspekty prawne, podatkowe, finansowe czy operacyjne. Każda sekcja powinna zawierać opis metodologii badania, zidentyfikowane fakty, potencjalne ryzyka oraz rekomendacje dotyczące ich minimalizacji.

Istotnym elementem raportu jest klasyfikacja zidentyfikowanych ryzyk według ich potencjalnego wpływu na transakcję oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. Pozwala to decydentom na priorytetyzację działań i skupienie się na najbardziej istotnych kwestiach. Dobrą praktyką jest również przedstawienie rekomendacji dotyczących struktury transakcji, które mogą pomóc w minimalizacji zidentyfikowanych ryzyk.

Raport powinien być napisany językiem zrozumiałym dla odbiorcy, unikając nadmiernego żargonu prawniczego czy podatkowego. Jednocześnie powinien być na tyle szczegółowy, aby stanowić podstawę do podjęcia świadomej decyzji o przeprowadzeniu lub zaniechaniu transakcji.

Jakie są najważniejsze obszary prawne w due diligence przy fuzjach i przejęciach?

W ramach due diligence prawnego najważniejsze jest zbadanie struktury własnościowej spółki, w tym weryfikacja udziałowców/akcjonariuszy, ich praw i obowiązków oraz potencjalnych ograniczeń w zbywaniu udziałów/akcji. Istotna jest również analiza organów spółki, ich kompetencji oraz potencjalnych konfliktów interesów.

Niezmiernie ważna jest również weryfikacja zawartych umów handlowych, w szczególności pod kątem klauzul zmiany kontroli, które mogą wymagać zgody kontrahenta na przeprowadzenie transakcji, a także analiza umów kredytowych i leasingowych, które często zawierają podobne ograniczenia.

Kolejnym istotnym obszarem jest analiza praw własności intelektualnej, w tym patentów, znaków towarowych, praw autorskich i licencji. Należy zweryfikować, czy spółka faktycznie posiada prawa do kluczowych dla jej działalności aktywów niematerialnych, a także czy nie narusza praw osób trzecich.

Jakie aspekty podatkowe są najczęściej analizowane podczas due diligence?

W ramach due diligence podatkowego szczególną uwagę należy zwrócić na weryfikację poprawności rozliczeń podatkowych za ostatnie lata, biorąc pod uwagę okresy przedawnienia zobowiązań podatkowych. Analiza powinna obejmować wszystkie istotne podatki, w tym VAT, CIT, PIT, podatek od nieruchomości czy akcyzę, w zależności od specyfiki działalności przejmowanego podmiotu.

Istotnym elementem jest również weryfikacja stosowanych struktur optymalizacji podatkowej pod kątem ich zgodności z przepisami oraz ryzykiem zakwestionowania przez organy podatkowe. W ostatnich latach obserwujemy zaostrzenie podejścia organów podatkowych do agresywnych form optymalizacji, co zwiększa ryzyko związane z takimi praktykami.

Nie można również zapominać o analizie transakcji z podmiotami powiązanymi pod kątem zgodności z przepisami o cenach transferowych. Nieprawidłowości w tym zakresie mogą prowadzić do znaczących korekt podatkowych oraz kar.

Warto również zwrócić uwagę na potencjalne ryzyka wynikające z planowanych zmian przepisów podatkowych, które mogą wpłynąć na przyszłą działalność przejmowanego podmiotu.

Jak wygląda harmonogram typowego procesu due diligence?

Proces due diligence zwykle rozpoczyna się od przygotowania szczegółowej listy kontrolnej i ustalenia harmonogramu badania. Następnie przechodzi się do fazy gromadzenia dokumentów i informacji, która może odbywać się za pośrednictwem wirtualnego data room lub w formie tradycyjnej.

Kolejnym etapem jest analiza zgromadzonych materiałów, która obejmuje weryfikację dokumentów, przeprowadzenie wywiadów z kluczowymi pracownikami oraz, w razie potrzeby, wizytę w siedzibie przejmowanego podmiotu. Na tym etapie identyfikowane są potencjalne ryzyka i obszary wymagające głębszej analizy.

Po zakończeniu analizy przygotowywany jest raport z due diligence, zawierający szczegółowy opis zidentyfikowanych faktów, ryzyk oraz rekomendacje. Raport ten stanowi podstawę do negocjacji warunków transakcji, w tym ceny oraz mechanizmów zabezpieczających przed zidentyfikowanymi ryzykami.

Jakie narzędzia i technologie wspierają nowoczesne due diligence?

Nowoczesne due diligence coraz częściej korzysta z zaawansowanych narzędzi i technologii, które usprawniają proces analizy i zwiększają jego efektywność. Jednym z takich narzędzi są wirtualne data room, czyli bezpieczne platformy online, umożliwiające udostępnianie dokumentów i informacji w kontrolowany sposób. Platformy te oferują funkcje takie jak kontrola dostępu, śledzenie aktywności użytkowników czy możliwość zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.

Coraz większą rolę odgrywają również narzędzia oparte na sztucznej inteligencji i uczeniu maszynowym, które potrafią analizować duże ilości dokumentów w poszukiwaniu określonych klauzul czy potencjalnych ryzyk. Narzędzia te są szczególnie przydatne w analizie umów handlowych, które często są liczne i obszerne.

Warto również wspomnieć o specjalistycznych narzędziach do analizy finansowej i podatkowej, które umożliwiają szybkie przetwarzanie danych finansowych i identyfikację potencjalnych nieprawidłowości czy trendów.

Jakie są konsekwencje pominięcia kluczowych aspektów due diligence?

Pominięcie kluczowych aspektów podczas due diligence może prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych i prawnych po finalizacji transakcji. Jedną z najpoważniejszych konsekwencji jest zawyżona wycena przejmowanego podmiotu, wynikająca z nieuwzględnienia ukrytych zobowiązań czy ryzyk.

Inną konsekwencją może być przejęcie odpowiedzialności za nieujawnione zobowiązania podatkowe, co w skrajnych przypadkach może prowadzić choćby do niewypłacalności przejętego podmiotu. Podobnie, nieujawnione postępowania sądowe czy potencjalne roszczenia osób trzecich mogą generować znaczące koszty prawne oraz odszkodowawcze.

Nie można również zapominać o ryzyku reputacyjnym, które może wynikać z przejęcia podmiotu zaangażowanego w nieuczciwe praktyki biznesowe czy naruszenia przepisów. Dlatego tak istotne jest przeprowadzenie kompleksowego due diligence, obejmującego wszystkie najważniejsze aspekty działalności przejmowanego podmiotu.

Dlaczego warto skorzystać z profesjonalnego wsparcia przy due diligence?

Przeprowadzenie kompleksowego due diligence wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu prawa, podatków, finansów oraz znajomości specyfiki branży, w której działa przejmowany podmiot. Dlatego warto skorzystać z wsparcia doświadczonych doradców, którzy pomogą zidentyfikować potencjalne ryzyka i zaproponować odpowiednie mechanizmy zabezpieczające.

Profesjonalni doradcy dysponują również metodologią i narzędziami, które usprawniają proces due diligence i zwiększają jego efektywność. Potrafią oni również interpretować zidentyfikowane fakty w kontekście planowanej transakcji i rekomendować odpowiednie działania.

Kancelaria Kopeć Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie due diligence prawnego i podatkowego przy fuzjach i przejęciach. Nasz zespół doświadczonych ekspertów zapewnia najwyższy standard usług, dostosowany do indywidualnych potrzeb klienta i specyfiki transakcji. Zapraszamy do kontaktu w celu omówienia, jak możemy pomóc w zabezpieczeniu Państwa interesów podczas transakcji fuzji lub przejęcia.

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926 z późn. zm.)
3. KPMG Global M&A Report 2022
4. Deloitte M&A Trends Report 2023
5. Howson, P. (2017). Due Diligence: The Critical Stage in Mergers and Acquisitions. Gower Publishing.
6. Bing, G. (2008). Due Diligence: Planning, Questions, Issues. Praeger Publishers.

Autor: r.pr. Joanna Chmielińska, Partner, Szef Działu Prawa dla Biznesu

E-mail: [email protected]

tel.: +48 22 501 56 10

Zobacz profil na LinkedIn