Stosunek pracy pomiędzy członkami rodziny

Istota sporu

Spór dotyczył wysokości wynagrodzenia S.P. (dalej: Odwołująca) jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, wynikającego z umowy o pracę łączącej Odwołującą z płatnikiem składek (…) sp. z o.o. z siedzibą w P. (dalej: Pracodawca, Płatnik Składek). Zgodnie ze stanowiskiem ZUS ustalenie przez strony stosunku pracy wynagrodzenia w wysokości 9.790,00 zł brutto było niezgodne z zasadami współżycia społecznego oraz równego traktowania ubezpieczonych.

Stan faktyczny sprawy

W rozpatrywanej sprawie powodem przeprowadzenia przez ZUS postępowania wyjaśniającego, które zakończyło się wydaniem zaskarżonej decyzji z 20.4.2022 r. (dalej: Decyzja), był fakt ciąży Odwołującej i wystąpienia w związku z tym w niezbyt długim okresie po zawarciu umowy o pracę z wnioskiem o zasiłek chorobowy.

SO wziął pod uwagę okoliczności związane z zatrudnieniem Odwołującej u Pracodawcy, tj. w spółce ojca Odwołującej. Przed zatrudnieniem u Płatnika składek Odwołująca prowadziła własną działalność gospodarczą, której przedmiotem było prowadzenie restauracji połączonej z wine barem i sklepem winiarskim. Wobec stanu pandemii i związanych z nim problemów, Odwołująca była zmuszona zakończyć prowadzenie działalności. Kompetencje Odwołującej potwierdzają ukończone szkolenia i certyfikaty. Zatrudnienie Odwołującej było także uzasadnione jej znajomością rynku winiarskiego – brała ona udział w wyjazdach do rejonów winiarskich, festiwalach winiarskich oraz interesowała się działalnością Pracodawcy. Odwołująca zna języki obce: angielski i francuski oraz osobiście zna przedstawicieli wszystkich producentów. Strony podniosły również, iż naturalnym dla nich było nawiązanie współpracy po zakończeniu prowadzenia przez Odwołującą własnej działalności z uwagi na wąski rynek winiarski i mało innych ofert oraz kompetentnych pracowników. Odwołująca jest osobą młodą, posiadającą kwalifikacje i pomysły na rozwój marketingu Pracodawcy w sposób nowoczesny i przyszłościowy, co zostało wykazane jej działaniami. SO zważył, iż dochody osiągane przez Płatnika składek były na takim poziomie, iż zaproponowanie Odwołującej wynagrodzenia w wysokości 9.790,00 zł brutto miesięcznie również było uzasadnione, biorąc pod uwagę jej wcześniejsze doświadczenie, wiedzę oraz zakres obowiązków. W ramach umowy o pracę Odwołująca zajmowała się przygotowywaniem katalogu, ofert sprzedaży, kontaktem z producentami, obsługą klientów, mediami społecznościowymi. Ponadto należy zauważyć, iż Odwołująca posiada wyższe wykształcenie prawnicze. W ocenie SO ww. okoliczności miały wpływ nie tylko na podjęcie decyzji o zatrudnieniu Odwołującej przez Płatnika składek, ale także na wysokość wynagrodzenia ustalonego w umowie o pracę.

Stanowisko orzecznictwa

W orzecznictwie akcentuje się, iż sam fakt podjęcia pracy przez kobietę w ciąży, czy też zatrudnienie kobiety w takim stanie, nie stanowi naruszenia prawa. Jednak ustalenie wysokości jej wynagrodzenia na znacznym, zawyżonym poziomie w celu uzyskania wyższych świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi naruszenie zasad współżycia społecznego (wyrok SN z 6.2.2006 r., III UK 156/05, Legalis). Podkreśla się przy tym, iż cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia i ustalenia wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę w części ustalającej wynagrodzenie wygórowane i nieusprawiedliwione rzeczywistymi warunkami świadczenia pracy jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (wyrok SN z 18.10.2005 r., II UK 43/05, Legalis).

Wysokość wynagrodzenia za pracę

Odnosząc się bezpośrednio do kwestii wysokości spornego wynagrodzenia, SO zważył, iż uzasadnienie Decyzji budziło wątpliwości co do motywów, jakimi kierował się ZUS, oceniając je jako zawyżone. W istocie argumentacja ZUS w tym zakresie skupia się na stwierdzeniu, iż wynagrodzenie jest niegodne z zasadami współżycia społecznego, w tym z zasadą równego traktowania ubezpieczonych. Samo jednak odwołanie się do ww. zasad, bez jednoczesnego wyjaśnienia, w jaki sposób ustalenie przez strony stosunku pracy wysokiego wynagrodzenia w danym przypadku miałoby naruszać te zasady, zdaniem SO nie może stanowić skutecznej argumentacji, której konsekwencją mogłoby być obniżenie wysokości wynagrodzenia. Analiza uzasadnienia Decyzji daje podstawy do przyjęcia, iż okolicznością, jaką ZUS wziął pod uwagę, wydając ją, był fakt pokrewieństwa łączącego Odwołującą z prezesem Pracodawcy. W tym względzie należy jednak wskazać, iż przepisy KP nie zawierają ograniczeń dotyczących zatrudnienia na podstawie stosunku pracy pomiędzy osobami fizycznymi występującymi jako pracownik i pracodawca, pozostającymi w związku małżeńskim, czy też będącymi członkami rodziny. Z uwagi więc na to, iż istnieje możliwość zatrudnienia przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą członka swojej rodziny, m.in. w osobie córki, to tym samym taka osoba ma prawo podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu tego właśnie zatrudnienia, jako pracownik na podstawie wskazanego tytułu przykładowo umowy o pracę i za wskazanym w niej wynagrodzeniem. Członkowie rodziny, tak samo jak osoby sobie obce na gruncie pracowniczym, mogą swobodnie kształtować swoje stosunki prawne, które nie są objęte bezwzględnymi przepisami prawnymi. ZUS w uzasadnieniu Decyzji wskazywał również na okoliczność, iż wynagrodzenie Odwołującej zostało ustalone w oderwaniu od realiów wynagradzania u Płatnika składek. Argumentacja ta nie uwzględniała jednak wszystkich aspektów dotyczących warunków wynagradzania Odwołującej, które odnosiły się do zwiększonego zakresu obowiązków oraz odpowiedzialności i wymaganych umiejętności, jakie powinny zostać wzięte pod uwagę. Dysproporcje w obowiązkach innych pracowników i Odwołującej są znaczące i zdaniem SO uzasadniały przyznanie jej wyższego wynagrodzenia. Zdaniem SO wysokość wynagrodzenia Odwołującej nie budziła również zastrzeżeń w kontekście sytuacji ekonomicznej Płatnika składek. SO miał na względzie, iż w 2020 r. z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej osiągnął on dochód w wysokości 154.372,65 zł, a w 2021 r. – 829.329,00 zł. Wobec tego, według stanu finansów Płatnik składek dysponował środkami pieniężnymi umożliwiającymi zatrudnienie Odwołującej z wynagrodzeniem zakwestionowanym przez ZUS.

Rozstrzygnięcie SO

Uwzględniając ww. okoliczności, SO ocenił, iż ustalenie przez Odwołującą i Płatnika składek wynagrodzenia w wysokości 9.790,00 zł brutto miesięcznie, wbrew twierdzeniom ZUS nie miało na celu wyłącznie uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i nie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie przemawia za tym okoliczność, iż w takim przypadku ustalenie wysokości wynagrodzenia na poziomie znacznie zawyżonym może stanowić naruszenie zasad współżycia społecznego, jednakże w przedmiotowej sprawie taki przypadek nie wystąpił. SO uznał, iż wynagrodzenie Odwołującej jest wynagrodzeniem godziwym i adekwatnym do posiadanych przez nią kwalifikacji zawodowych, doświadczenia, powierzonego jej stanowiska, zakresu wykonywanych obowiązków oraz sytuacji finansowej Pracodawcy. Tym samym nie istnieją podstawy do oceny, iż było ono zawyżone i niegodziwe, a zarazem naruszające zasady współżycia społecznego. W konsekwencji SO ocenił odwołanie Odwołującej za zasadne, co skutkowało jego uwzględnieniem i zmianą Decyzji ZUS poprzez stwierdzenie, iż Odwołująca jako pracownik Płatnika składek podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od 2.11.2021 r., z podstawą wymiaru składek 9.790,00 zł brutto.

Komentarz