Swoboda zarządzania prawami autorskimi w UE i jej ograniczenia

Stan faktyczny

LEA (włoska organizacja zbiorowego zarządzania) wniosła powództwo żądając nakazania J. (luksemburski niezależny podmiot zarządzający) zaprzestania działalności pośrednictwa w dziedzinie praw autorskich we Włoszech. LEA twierdzi, iż J. prowadzi tę działalność we Włoszech bezprawnie. J. utrzymuje, iż dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z 26.2.2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do korzystania online na rynku wewnętrznym (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 84, s. 72) została transponowana do prawa włoskiego w sposób nieprawidłowy, ponieważ zgodnie z art. 180 włoskiej ustawy o ochronie praw autorskich (dalej: PrAut) działalność pośrednictwa we Włoszech jest zastrzeżona wyłącznie dla SIAE (włoskie stowarzyszenie autorów i wydawców) i dla innych organizacji zbiorowego zarządzania, o których mowa w tym przepisie.

Sąd odsyłający powziął wątpliwości czy dyrektywę 2014/26/UE należy interpretować w ten sposób, iż stoi ona na przeszkodzie ustawie krajowej, która zastrzega dostęp do rynku zarządzania prawami autorskimi jedynie na rzecz podmiotów określonych jako organizacje zbiorowego zarządzania, wyłączając podmioty określone jako niezależne podmioty zarządzające, utworzone zarówno w tym państwie, jak i w innych państwach członkowskich?

Stanowisko TS

Działalność niezależnych podmiotów zarządzających

Motyw 15 dyrektywy 2014/26/UE stanowi, iż niezależne podmioty zarządzające, mimo iż są podmiotami handlowymi, które różnią się od organizacji zbiorowego zarządzania, m.in. dlatego, iż nie należą do podmiotów uprawnionych, ani nie podlegają ich kontroli, prowadzą taką samą działalność jak organizacje zbiorowego zarządzania i należy nałożyć na nie obowiązek udzielania określonych informacji. W tym celu art. 2 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE przewiduje stosowanie do niezależnych podmiotów zarządzających niektórych szczególnych przepisów tej dyrektywy dotyczących przekazywania informacji podmiotom uprawnionym, które reprezentują, organizacjom zbiorowego zarządzania, użytkownikom i odbiorcom. Jednakże art. 5 ust. 2 dyrektywy 2014/26/UE przyznaje podmiotom uprawnionym prawo wyboru organizacji zbiorowego zarządzania odpowiedzialnej za ich reprezentowanie, nie został wymieniony w określającym zakres zastosowania art. 2 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE.

Trybunał wskazał, iż po pierwsze, ustanowiona w art. 5 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE możliwość wycofania przez podmioty uprawnione zarządzania ich prawami prowadzonego przez organizację zbiorowego zarządzania nie oznacza, iż państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia tym podmiotom prawa do upoważnienia wybranego przez nie niezależnego podmiotu zarządzającego do zarządzania ich prawami, niezależnie od państwa członkowskiego, którego ten podmiot jest obywatelem, w którym ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Po drugie, motyw 19 dyrektywy 2014/26/UE nie może prowadzić do takiej wykładni art. 2 ust. 4 i art. 5 ust. 2 dyrektywy 2014/26/UE, która byłaby niezgodna z treścią tych przepisów. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem TS, o ile preambuła aktu Unii może doprecyzować treść przepisów tego aktu i dostarcza wskazówek interpretacyjnych pozwalających wyjaśnić wolę prawodawcy, o tyle nie ma ona wiążącej mocy prawnej i nie może być powoływana w celu uczynienia odstępstwa od samych przepisów danego aktu ani w celu interpretowania tych przepisów w sposób sprzeczny z ich treścią (wyrok TS z 25.3.2021 r., Balgarska Narodna Banka, C-501/18, Legalis, pkt 90).

Wobec braku w dyrektywie 2014/26/UE powyższego obowiązku, TS przyjął, iż ta dyrektywa nie harmonizuje warunków podejmowania takiej działalności i w związku z tym nie stoi ona na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które wykluczają w sposób ogólny i bezwzględny możliwość świadczenia w tym pierwszym państwie członkowskim usług zarządzania prawami autorskimi przez niezależne podmioty zarządzające mające siedzibę w innym państwie członkowskim.

Swoboda świadczenia usług

Przepis art. 180 PrAut w zakresie, w jakim nie zezwala niezależnym podmiotom zarządzającym mającym siedzibę w innym państwie członkowskim na świadczenie we Włoszech usług zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, zmuszając je tym samym do zawierania umów o reprezentacji z organizacją zbiorowego zarządzania upoważnioną w tym państwie członkowskim, zdaniem TS, stanowi ograniczenie swobody świadczenia usług, art. 56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE). Jednakże ograniczenie to może być uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego, o ile jest ono odpowiednie do zapewnienia realizacji danego celu uzasadnionego interesem publicznym i nie wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia (wyrok TS z 27.2.2014 r., OSA, C-351/12, Legalis, pkt 70).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS ochrona praw własności intelektualnej należy do nadrzędnych względów interesu ogólnego (wyrok TS z 27.2.2014 r., OSA, C-351/12, Legalis, pkt 71). W związku z tym TS stwierdził, iż art. 180 PrAut może być uzasadniony w świetle celu ochrony prawa autorskiego.

Trybunał wskazał, iż w odróżnieniu od organizacji zbiorowego zarządzania, które były przedmiotem szerokiej harmonizacji w odniesieniu do podejmowania działalności w zakresie zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, sposobów zarządzania i ram nadzoru, niezależne podmioty zarządzające podlegają, jak wynika z art. 2 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE, jedynie ograniczonej liczbie przepisów tej dyrektywy, a w związku z tym szereg przewidzianych w niej wymagań nie ma zastosowania do tych podmiotów. Po przeprowadzeniu szczegółowej analizy TS uznał, iż wprowadzone w art. 180 PrAut odmienne traktowanie niezależnych podmiotów zarządzających w stosunku do organizacji zbiorowego zarządzania odpowiada dążeniu do osiągnięcia celu ochrony prawa autorskiego w sposób spójny i systematyczny. Niezależne podmioty zarządzające podlegają bowiem, na mocy dyrektywy 2014/26/UE, mniej rygorystycznym niż organizacje zbiorowego zarządzania wymogom dotyczącym w szczególności podejmowania działalności zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, udzielania licencji, sposobów zarządzania oraz ram nadzoru, którym one podlegają. W ocenie TS takie odmienne traktowanie można uznać zatem za odpowiednie do zapewnienia realizacji tego celu.

Jednakże w odniesieniu do kwestii, czy ograniczenie polegające na wyłączeniu niezależnych podmiotów zarządzających z działalności pośrednictwa w zakresie prawa autorskiego nie wykracza poza to, co jest konieczne do zapewnienia realizacji celu interesu ogólnego związanego z ochroną prawa autorskiego, TS stwierdził, iż środek w mniejszym stopniu naruszający swobodę świadczenia usług mógłby polegać zwłaszcza na poddaniu świadczenia usług pośrednictwa w zakresie prawa autorskiego w danym państwie członkowskim szczególnym wymogom regulacyjnym, które byłyby uzasadnione w świetle celu ochrony prawa autorskiego. Zdaniem TS art. 180 PrAut, w jakim polega ono na całkowitym uniemożliwieniu każdemu niezależnemu podmiotowi zarządzającemu, bez względu na wymogi regulacyjne, którym podlega on na mocy prawa krajowego państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę, korzystania z podstawowej swobody, wydaje się wykraczać poza to, co jest konieczne do ochrony prawa autorskiego.

Trybunał orzekł, iż art. 56 TFUE w związku z dyrektywą 2014/26/UE należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które wykluczają w sposób ogólny i bezwzględny możliwość świadczenia w tym pierwszym państwie członkowskim usług zarządzania prawami autorskimi przez niezależne podmioty zarządzające mające siedzibę w innym państwie członkowskim.