1 dzień temu
Już 1 października 2025 r. w Polsce zacznie obowiązywać długo zapowiadany system kaucyjny. To jedna z większych zmian w gospodarce odpadami ostatnich lat, której skutki odczują zarówno producenci, importerzy i dystrybutorzy napojów, sklepy, właściciele automatów z napojami, czy restauracje posiadające w swojej ofercie napoje sprzedawane na wynos. Dla wielu przedsiębiorców będzie to nie tylko nowe wyzwanie organizacyjne i finansowe, ale także okazja do budowania wizerunku odpowiedzialnej i nowoczesnej firmy.
Co w praktyce oznacza system kaucyjny? Jakie obowiązki ciążą na przedsiębiorcach? Na co trzeba zwrócić szczególną uwagę, aby uniknąć sankcji? I wreszcie – jak się przygotować? Poniżej przedstawiamy kompendium praktycznych informacji.
Jakie opakowania obejmie system kaucyjny?
Zgodnie z treścią znowelizowanej ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 13 czerwca 2013 r. (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 870), system kaucyjny obejmie trzy kategorie opakowań:
- plastikowe butelki jednorazowe (PET) o pojemności do 3 litrów,
- metalowe puszki o pojemności do 1 litra,
- szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra.
Warto podkreślić, iż nie wszystkie napoje będą nim objęte. Z systemu wyłączono m.in. opakowania po produktach mlecznych, takich jak mleko czy jogurty, co oznacza, iż przedsiębiorcy działający w tym segmencie nie będą mieli dodatkowych obowiązków związanych z wprowadzanym systemem. W przypadku pozostałych napojów należy jednak liczyć się z koniecznością wprowadzenia szeregu zmian organizacyjnych.
Co z zapasami sprzed 1 października 2025 r.?
Opakowania wprowadzone na rynek przed wejściem w życie systemu kaucyjnego nie są objęte kaucją, a sklepy nie mają obowiązku ich przyjmowania. Dodatkowo, właściciele sklepów (oraz innych punktów oferujących sprzedaż napojów) są uprawnieni do sprzedaży zapasów produktów wprowadzonych do obrotu przed dniem 1 października 2025 r. aż do momentu całkowitego wyczerpania zapasów.
Ile wyniesie kaucja?
Wysokość kaucji została ustalona w Rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska i będzie jednolita w całym kraju oraz wynosi:
- 0,50 zł – dla butelek plastikowych PET do 3 l oraz puszek metalowych do 1 l,
- 1,00 zł – dla szklanych butelek wielokrotnego użytku do 1,5 l.
Kaucja będzie doliczana do ceny napoju przy kasie i zwracana konsumentowi przy oddaniu pustego opakowania. Zwrot będzie możliwy choćby bez paragonu – wystarczy, iż opakowanie będzie oznaczone symbolem systemu kaucyjnego.
Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych systemem zobowiązani zostaną do umieszczania na opakowaniach podlegających zwrotowi oznakowania określającego przynależność do systemu i wysokość kaucji. Oznakowanie powinno być wyraźne, widoczne, czytelne i trwałe, kontrastować z tłem, a także znajdować się na etykiecie napoju.
Czy kaucja będzie opodatkowana VAT?
Podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi nabywający produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Rozwiązania w zakresie podatku VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.
Czy zwrot kaucji nastąpi w gotówce, czy też w formie bonu?
Przepisy wymagają, by za oddane opakowania klient otrzymywał zwrot pieniędzy. Wobec powyższego, zwrot kaucji powinien być w formie pieniężnej, czyli w gotówce lub na kartę. Operatorzy systemu mogą wprowadzić bony, jednakże z bonem kaucyjnym klient ma prawo udać się do kasy sklepu (lub punktu obsługi klienta) do którego należy automat i zażądać wypłaty pieniędzy. Sklep musi zapewnić możliwość realizacji bonu w formie pieniężnej i nie może uzależniać wypłaty od dokonania w nim zakupów. Ustawa nie określa terminu ważności bonów, jednakże powinny być one aktywne co najmniej miesiąc.
Po czyjej stronie pojawią się obowiązki związane ze stosowaniem systemu kaucyjnego?
System kaucyjny obejmie trzy główne grupy podmiotów:
System kaucyjny obejmie trzy główne grupy podmiotów:
- Wprowadzających napoje – producentów, importerów i właścicieli marek, którzy sprzedają napoje w opakowaniach objętych systemem. To oni muszą zadbać o odpowiednie oznakowanie produktów oraz umieszczenie na nich znaku systemu kaucyjnego. Brak przystąpienia do systemu kaucyjnego związany będzie z koniecznością zapłaty opłaty produktowej za niespełnienie wymaganych poziomów zbiórki (od 1 stycznia 2026 roku producenci pozostający poza systemem kaucyjnym będą musieli płacić potrójną stawkę opłaty produktowej!),
- Podmioty reprezentujące (operatorzy systemu kaucyjnego) – wyspecjalizowane spółki, które będą organizować odbiór, transport i recykling opakowań oraz rozliczać kaucje. Operator jest kluczowym partnerem zarówno dla producentów, jak i dla sklepów oraz innych podmiotów oferujących sprzedaż napojów.
- Jednostki handlu detalicznego i hurtowego – sklepy i hurtownie sprzedające napoje, a także automaty czy restauracje oferujące produkty na wynos.
Obowiązki sklepów oraz hurtowni zależą od posiadanej powierzchni, a także rodzaju sprzedawanych napojów:
- placówki o powierzchni powyżej 200 m² będą musiały przyjmować puste opakowania i zwracać kaucję,
- mniejsze sklepy i inne podmioty – będą miały taki obowiązek tylko wobec szklanych butelek wielokrotnego użytku, ale mogą dobrowolnie stać się pełnoprawnym punktem zbiórki oraz przyjmować opakowania zwrotne, a także rozliczać kaucję.
Co ze sklepami internetowymi?
Sklepy online mają obowiązek naliczania kaucji i jej zwrotu poprzez krajowy system kaucyjny. Zwrot opakowań nie odbywa się natomiast bezpośrednio do e-sklepu – klient może oddać butelkę czy puszkę w dowolnym punkcie zbiórki.
Sprzedawcy internetowi muszą dostosować swoje systemy sprzedażowe i informacyjne do wprowadzanych przepisów. Zobowiązani są do doliczania kaucji do ceny napojów objętych systemem kaucyjnym, jasnego informowania klientów o zasadach działania systemu, oznaczania produktów w koszykach zakupowych, aby klient wiedział, które opakowania objęte są kaucją oraz rozliczania kaucji w dokumentach sprzedażowych.
Co istotne, kaucja nie będzie liczona jako część wartości koszyka przy progach darmowej dostawy.
Jakie kroki powinien podjąć przedsiębiorca w związku z wprowadzanym systemem kaucyjnym?
1. Audyt oferty i zapasów
Każdy przedsiębiorca powinien przeanalizować swoją ofertę napojów: które z nich sprzedaje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, jakie ma zapasy magazynowe i czy dostawcy zapewnią im adekwatne oznakowanie.
2. Oznakowanie produktów
Producenci, importerzy i właściciele marek, którzy sprzedają napoje w opakowaniach objętych systemem muszą zadbać o odpowiednie oznakowanie produktów oraz umieszczenie na nich znaku systemu kaucyjnego zgodnie z wzorem i wytycznymi przewidzianym w Ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.
Na każdym opakowaniu musi znaleźć się wyraźny znak systemu kaucyjnego i informacja o wysokości kaucji. Bez tego konsument nie będzie mógł odzyskać pieniędzy.
Oznakowanie powinno znaleźć się również w cennikach, na półkach sklepowych i w opisach produktów sprzedawanych w sklepach internetowych.
3. Umowa z operatorem
Przedsiębiorcy wprowadzający napoje do obrotu oraz prowadzący sklepy, bądź inne punkty umożliwiające sprzedaż napojów na wynos (jeżeli jest to wymagane), powinni zawrzeć umowę z operatorem systemu kaucyjnego. To najważniejszy dokument, regulujący kwestie odbioru opakowań, rozliczeń kaucji i wysokości tzw. opłaty manipulacyjnej (rekompensaty dla punktów zbiórki).
Każdy operator może samodzielnie zaprojektować szczegółowe zasady działania, w tym ogólną budowę systemu oraz sposób zarządzania nim, w szczególności sposoby rozliczeń pomiędzy operatorami i jednostkami handlowymi zaangażowanymi w dany system kaucyjny, a także zapewnić finansowanie kosztów zbiórki prowadzonej przez sklep.
Umowy zawierane pomiędzy podmiotem reprezentującym a przedsiębiorcami prowadzącymi jednostki handlu detalicznego lub hurtowego powinny zawierać w szczególności: zasady rozliczania kaucji oraz zasady zbierania i przekazywania opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań. Wszystkie dodatkowe ustalenia będą wypracowywane przez operatorów wspólnie z drugą stroną, a każde ustalenie w zakresie rozwiązań organizacyjnych powinno być częścią umów zawieranych pomiędzy stronami.
4. Przygotowanie punktów zbiórki
Duże podmioty (głównie sklepy o powierzchni powyżej 200 m² oraz sprzedające napoje w szklanych butelkach wielokrotnego użytku objętych systemem kaucyjnym) powinny przygotować miejsce do przyjmowania pustych opakowań, a także umożliwić klientom wypłatę gotówki za zwracane opakowanie. Może być to stanowisko przy kasie, punkcie obsługi klienta albo specjalny automat (tzw. butelkomat). Ponadto, należy przewidzieć miejsce magazynowe, a także rozplanować kwestie logistyczne związane z odbiorem opakowań przez operatora.
5. Ewidencja i raportowanie
Każdy uczestnik systemu ma obowiązek prowadzenia ewidencji dotyczącej liczby sprzedanych napojów, pobranych i zwróconych kaucji oraz liczby odebranych opakowań. Dane będą przekazywane do operatora, a ostatecznie – do państwowych rejestrów (BDO).
6. Przygotowanie systemów kasowych i e-commerce
Także systemy sprzedażowe muszą zostać dostosowane do naliczania i zwracania kaucji. Kaucja nie będzie wliczona w cenę napoju na półce, w automacie, czy prezentowanego na stronie internetowej. Jej wysokość będzie widoczna w znaku kaucji i pojawi się jako osobna pozycja na paragonie. To dotyczy zarówno kas w sklepach stacjonarnych, jak i sklepów internetowych, które będą musiały jasno informować klientów o dodatkowej opłacie.
7. Szkolenie pracowników oraz informowanie klientów
Personel – kasjerzy, magazynierzy, kierownicy sklepów – muszą wiedzieć, jak obsługiwać zwroty, kiedy zwracać kaucję i jak postępować z opakowaniami. Dodatkowo, po stronie właścicieli sklepów leży obowiązek informowania klientów o zasadach systemu kaucyjnego, w tym o punktach zwrotu opakowań.
Jakie sankcje grożą za niedopełnienie obowiązków wynikających z przepisów dotyczących systemu kaucyjnego?
Zgodnie z przepisami unijnymi, wprowadzający opakowania do obrotu są obowiązani osiągnąć określone poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu kaucyjnego w wysokości – 77% od 2025 r. i 90% od 2029 r. Dodatkowo, dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będą obowiązani do zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej: od 2025 r. – 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu i od 2030 r. – 30% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.
Sklepy, bądź inne podmioty, które mają obowiązek zbierać opakowania kaucyjne, a nie będą tego robić, narażają się na kary finansowe i kontrole Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska. Kary sięgać mogą choćby do pół miliona złotych, a dodatkowo brak zgodności z przepisami może prowadzić do problemów z kontrahentami i wizerunkowych strat wobec konsumentów.
System kaucyjny to nie tylko obowiązki, ale również szansa na wsparcie zrównoważonego rozwoju oraz budowania pozytywnego wizerunku firmy. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub pytań dotyczących nowych obowiązków prawnych z systemem kaucyjnych, zapraszamy do kontaktu.
Nasza Kancelaria oferuje wsparcie na wszystkich etapach wdrażania obowiązków związanych z systemem kaucyjnym, w szczególności:
- audyt obowiązków i ryzyk związanych z systemem kaucyjnym w Państwa firmie,
- przygotowanie i negocjowanie umów z operatorami,
- wsparcie przy wdrażaniu systemów ewidencji i raportowania,
- doradztwo w zakresie oznakowania produktów, szkoleń personelu oraz komunikacji z klientami,
- pomoc w rozliczeniach podatkowych związanych z kaucją.
Artykuł przygotowany w oparciu o stan prawny obowiązujący w dniu 22.09.2025 r.
Artykuł autorstwa: r. pr. Karolina Zarzycka
W razie pytań, a także pomysłów tematów na kolejne wydania Newsletter’a zapraszamy do kontaktu:
