Sztuczna inteligencja w produkcji maszyn, czyli rozporządzenie maszynowe

Niebywałe przyspieszenie i poszerzenie zakresu zastosowań robotyki i sztucznej inteligencji w gospodarce powodują, iż firmy z branży maszynowej powinny stawiać na budowanie dojrzałości cyfrowej. Jednym z kluczowych czynników sukcesu w tym procesie jest znajomość środowiska prawnego, w którym następować ma rozwój technologiczny firmy. A ono również się zmienia.

Koniec dyrektywy maszynowej – nowe rozporządzenie maszynowe uchwalone

W kwietniu 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycje legislacyjne kilku nowych aktów poświęconych sztucznej inteligencji w ramach tzw. paczki legislacyjnej AI. Jej celem jest budowanie w UE godnego zaufania ekosystemu AI oraz tworzenie dla przedsiębiorców przyjaznego innowacjom środowiska prawnego. Jednym z elementów tej inicjatywy – obok Aktu w sprawie sztucznej inteligencji – jest zastąpienie obowiązującej od 2009 r. dyrektywy maszynowej[1] nowym aktem prawnym – rozporządzeniem. Zostało ono opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE 19 lipca 2023 roku i od tego czasu jest podstawową regulacją bezpieczeństwa maszyn na unijnym rynku wewnętrznym. Nowe rozporządzenie maszynowe[2] wprowadza szereg zmian mających na celu poprawę bezpieczeństwa maszyn przy uwzględnieniu najnowszych trendów i wyzwań technologicznych. Ustanawia nowe standardy, które producenci maszyn muszą spełniać, aby ich produkty mogły być wprowadzane na rynek europejski.

Ujednolicenie obowiązków producentów, dystrybutorów i importerów w skali UE

Nowa regulacja przyjęła postać rozporządzenia unijnego, a nie dyrektywy. Zmienia to sposób stosowania obowiązków prawnych przez branżę maszynową, całkowicie ujednolicając ich zakres na terytorium całej UE. Dyrektywa maszynowa dla swojej skuteczności wymagała wdrożenia do polskiego porządku prawnego (w formie ustaw lub rozporządzeń wykonawczych). Takie podejście spowodowało rozbieżności na unijnym rynku jednolitym, bo przepisy były odmiennie interpretowane i implementowane przez różne kraje członkowskie. Z tego względu Unia Europejska zdecydowała się teraz na użycie aktu ujednolicającego reguły prawne, tj. rozporządzenia, które jest bezpośrednio stosowane na całym terytorium unijnym i zasadniczo nie rodzi potrzeby wydawania krajowych aktów prawnych. Nowych obowiązków w zakresie produkcji, dystrybucji i importu maszyn należy więc teraz szukać przede wszystkim na poziomie legislacji unijnej, nie polskiej.

Nowe wymagania w sprawie maszyn – co się zmienia?

Zakres obowiązków przedsiębiorców funkcjonujących w branży maszynowej ulega znacznym zmianom. Do ułatwień należy np. odejście od bezwzględnego obowiązku przekazywania instrukcji obsługi maszyn w formie papierowej, deklarowane uproszczenie procedur oceny zgodności czy umożliwienie Komisji Europejskiej określania wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa produktów w przypadku braku norm zharmonizowanych. Rozporządzenie wprowadza nowe wymagania zasadnicze (podnoszące poprzeczkę dla bezpieczeństwa maszyn w UE) oraz precyzuje wymogi związane m.in. z maszynami wysokiego ryzyka czy istotnymi modyfikacjami maszyny, w tym zmianami jej elementów cyfrowych. Chodzi w tym zakresie m.in. o zmiany systemu maszyny po wprowadzeniu jej do obrotu lub oddaniu do użytku, o ile zmiana ta wpływa na bezpieczeństwo produktu. Jest to szczególnie istotne w kontekście takich cech AI jak zależność od danych, nieprzejrzystość czy poziom autonomii decyzyjnej, które bezpośrednio wpływają na bezpieczeństwo maszyn. Wprowadzenie nowych standardów wymusza na branży konieczność śledzenia rozwoju technologicznego i regulacyjnego, ponieważ Komisja Europejska została uprawniona do bieżącego dopasowywania wykazu maszyn podlegających procedurom oceny zgodności do postępu technicznego i rozwoju wiedzy. Przedsiębiorcy powinni kierować wzmożoną uwagę na łagodzenie ryzyk związanych z zastosowaniami robotyki i sztucznej inteligencji, w szczególności niebezpieczeństw związanych z nieprzejrzystością algorytmiczną, jakością danych czy zapewnieniem poprawnej interakcji pomiędzy ludźmi i maszynami.

Do kiedy należy się dostosować do nowych wymogów?

Nowe rozporządzenie maszynowe weszło w życie 19 lipca 2023 r., ale nie zacznie być stosowane od razu. Branża maszynowa będzie miała trzy i pół roku na dostosowanie się do nowych wymagań, ponieważ przepisy rozporządzenia będzie się stosować od 14 stycznia 2027 r. Wbrew pozorom data ta nie jest zbyt odległa, biorąc pod uwagę, jak duży wysiłek trzeba będzie włożyć w zapoznanie się ze zmianami prawnymi, opracowanie, przetestowanie i wdrożenie określonych rozwiązań. Zmiany będą wymagać również aktualizacji dokumentacji technicznej produktów, które firma planuje wprowadzać do obrotu lub oddawać do użytku w 2027 r. W okresie przejściowym, tj. do 2027 r., formalnie obowiązywać będzie jeszcze poprzednia dyrektywa maszynowa. Producenci, dystrybutorzy i importerzy maszyn sami zadecydują więc, czy w tym czasie chcą stosować się do starych czy już do nowych wymagań prawnych.

Chociaż zmiany są znaczne, nie są one powodem do obaw. Przy odpowiednim planowaniu producenci, dystrybutorzy oraz importerzy będą mogli czuć się bezpieczni. Służymy pomocą w tym procesie. Oferujemy wsparcie prawne również we wszystkich aspektach cyfryzacji i automatyzacji, w tym tworzeniu lub dopasowywaniu polityk digitalizacji danych oraz ich dalszego wykorzystania na potrzeby automatyzacji i samego cyklu produkcyjnego oraz innych sfer funkcjonowania firmy (logistyka, HR, księgowość, marketing itp.). Pamiętajmy, iż sprawna transformacja technologiczna przesądzi o pozycji polskiego przemysłu na rynku światowym.

[1] Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE

[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1230 z dnia 14 czerwca 2023 r. w sprawie maszyn oraz w sprawie uchylenia dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Rady 73/361/EWG