20 września 2024 r. weszła w życie nowelizacja polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PrAut), która z 3-letnim opóźnianiem zaimplementowała Dyrektywę ws. prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (DSM). Jednym z obszarów zmian jest dozwolony użytek w zakresie eksploracji tekstów i danych: Text and Data Mining – TDM (art. 6 ust. 1 pkt 22, art. 262, 263 PrAut).
Według PrAut TDM to analiza tekstów i danych w postaci cyfrowej wyłącznie przy użyciu zautomatyzowanej techniki w celu wygenerowania określonych informacji, np. wzorców, tendencji i korelacji. Tego rodzaju technikami są np. systemy sztucznej inteligencji, uczące się poprzez analizę treści cyfrowych, lub narzędzia do przetwarzania języka naturalnego.
Dozwolony użytek w zakresie TDM składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy instytucji dziedzictwa kulturowego oraz części podmiotów z Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce (np. uczelni). Dla sektora prywatnego najważniejszy jest drugi obszar. Możliwe jest bowiem zwielokrotnianie wszystkich już rozpowszechnionych utworów (np. tekstów na portalach informacyjnych) w celu TDM, bez względu na rodzaj utworu lub podmiot uprawniony. Ustawa wprowadza jednak dwa ograniczenia w tym zakresie:
- każdy podmiot, któremu do utworu przysługują autorskie prawa majątkowe, może wyrazić zastrzeżenie względem TDM;
- zwielokrotnionych utworów nie można przetrzymywać wiecznie, a jedynie tak długo jak jest to konieczne do osiągnięcie celu w postaci TDM (na pewno do zakończenia ich analizy).
Nie opracowano jeszcze rekomendacji lub standardów branżowych w zakresie wyrażania zastrzeżenia względem TDM. Polska ustawa stanowi jedynie, iż takie zastrzeżenie powinno być:
- wyraźne,
- odpowiednie do sposobu udostępniania utworu objętego zastrzeżeniem,
- w formacie przeznaczonym do odczytu maszynowego (zgodnie z ustawą o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego) wraz z metadanymi, których bliżej nie opisano w przypadku utworów publicznie udostępnionych tak, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w wybranym miejscu i czasie.
Wszystkie warunki muszą być spełnione łącznie, jeżeli dotyczą danego przypadku.
Dozwolony użytek w zakresie TDM to niewątpliwa szansa dla biznesu (nie tylko AI). Pozwala on korzystać z zasobów Internetu w celu pozyskiwania wiedzy, opracowywania nowych narzędzi lub ulepszania już działających. Trzeba jednak zwrócić uwagę na możliwość zastrzeżenia wyłączającego TDM dla danego utworu. Należy wyczekiwać przyszłych rekomendacji lub standardów w tym zakresie, które pomogą zaprojektować odpowiednie rozwiązania weryfikujące istnienie zastrzeżenia.
