Termin powrotu do nazwiska panieńskiego wydłużony

Istota wprowadzonych zmian

Ustawa z 24.6.2025 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2025 r. poz. 897; dalej: ZmKRO25) wprowadza jedną zmianę, tj. art. 59 ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809; dalej: KRO), której celem jest wydłużenie terminu na złożenie przez rozwiedzionego małżonka oświadczenia o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Zgodnie z dotychczasowym stanem prawnym, art. 59 KRO przewidywał, iż w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Na podstawie art. 1 ZmKRO25, art. 59 KRO otrzyma brzmienie, zgodnie z którym w ciągu roku od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Tym samym, istota wprowadzonych zmian sprowadza się do wydłużenia terminu na złożenie przedmiotowego oświadczenia z trzech miesięcy do jednego roku (od daty uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie).

Oświadczenie o powrocie do nazwiska

Jak wyjaśniono w uzasadnieniu do ZmKRO25, dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 1234), uprawnienie do złożenia oświadczenia o powrocie do nazwiska dotyczy tylko tego z małżonków (zarówno męża, jak i żony), który w związku z zawarciem małżeństwa zmienił nazwisko przez złożenie oświadczenia, przewidzianego w art. 25 § 1 i 2 KRO, tj. oświadczenia w przedmiocie wyboru nazwiska. Ma ono charakter kształtujący oraz ściśle osobisty. Oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, musi być złożone osobiście przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem. Zmianie nie ulegają więc pozostałe zasady i tryb składania ww. oświadczenia.

Jednocześnie w uzasadnieniu do ZmKRO25 podkreślono, iż termin na złożenie ww. oświadczenia ma charakter terminu zawitego. Nie mają zatem do niego odpowiedniego zastosowania w drodze analogii przepisy o przerwaniu lub zawieszeniu biegu przedawnienia. Nie może on zostać ani skrócony, ani przedłużony, choćby zainteresowany nie mógł w okresie trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego skorzystać z tego uprawnienia. Do jego obliczenia stosuje się art. 112 KC. Po upływie wymienionego terminu zmiana nazwiska może nastąpić jedynie w trybie przepisów ustawy z 17.10.2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1988).

Uprawnienie przewidziane w art. 59 KRO może zrealizować wyłącznie ten małżonek, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje nazwisko. Należy zatem podkreślić, iż możliwości tej nie ma ani drugi z małżonków, ani też – co istotne z praktycznego punktu widzenia – małoletnie dzieci rozwiedzionych małżonków. Jak podkreśla się w orzecznictwie, zmiana nazwiska w trybie art. 59 KRO może doprowadzić do takiej sytuacji faktycznej, w której dany rodzic będzie miał inne nazwisko niż jego dzieci (przy założeniu, iż nosiły one nazwisko tego właśnie rodzica). W konsekwencji może to istotnie utrudniać codzienne funkcjonowanie zmieniającemu nazwisko rodzicowi (oraz dziecku), z którym dziecko stale pozostaje. Zmiana nazwiska dorosłego (rozwiedzionego małżonka, rodzica) nie obejmuje bowiem nazwiska (jego) dziecka.

Decyzja o powrocie do nazwiska sprzed małżeństwa należy wyłącznie do rozwiedzionego małżonka, który zmieniał nazwisko, a drugiemu z rozwiedzionych małżonków nie przysługują żądne środki prawne w celu „przymuszenia” do pozbycia się nazwiska (wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 20.3.2018 r., I C 549/17; Legalis). Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, iż były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako iż KRO takiej możliwości nie przewiduje (postanowienie SN z 2.2.1978 r., IV CZ 11/78; Legalis).

Uzasadnienie wydłużenia terminu

Zasadność wydłużenia wskazanego terminu z 3 miesięcy do 1 roku wynika – zdaniem ustawodawcy, zaprezentowanym w uzasadnieniu do ZmKRO25 – z kilku okoliczności faktycznych. W tym kontekście ustawodawca podkreślił, iż prawomocne wyroki rozwodowe nie zawsze są doręczane do Urzędu Stanu Cywilnego w terminie 3 miesięcy od ich uprawomocnia się, przez co zainteresowani muszą korzystać z bardziej wymagającego, dłuższego i droższego trybu administracyjnej zmiany nazwiska. Dodatkowo ustawodawca podkreślił, iż zdarza się, iż rozwiedziony małżonek nie ma wiedzy i świadomości, iż uprawnienie z art. 59 KRO do powrotu do nazwiska przysługuje mu tylko w ograniczonym terminie, tj. jedynie w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego. Emocje związane z trwającym postępowaniem rozwodowym sprawiają również, iż nie każdy z małżonków w aktualnie zakreślonym przez ustawodawcę terminie jest gotowy do stawienia się osobiście przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w celu złożenia oświadczenia o powrocie do nazwiska. Końcowo ustawodawca wskazał także na przyczyny niezależne od zainteresowanych, losowe (takie jak: choroba) często uniemożliwiają zainteresowanym skorzystanie ze swojego uprawnienia w tak krótkim terminie.

Zasady intertemporalne

Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie regulacji intertemporalnych. Zgodnie z art. 2 ZmKRO25, o ile termin do złożenia przez małżonka oświadczenia o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa, wskazany w art. 59 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym (tj. art. 59 KRO), nie upłynął przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, (tj. przed 8.10.2025 r.), podlega on wydłużeniu do roku.

Etap legislacyjny

Zgodnie z art. 3 ustawy z 24.6.2025 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2025 r. poz. 897; dalej: ZmKRO25) ustawa ta wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, co nastąpiło 7.7.2025 r. ZmKRO25 wejdzie więc w życie 8.10.2025 r.