1 tydzień temu
Komisja Europejska zorganizowała panel dyskusyjny DigitalEU na temat wpływu mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne. Jak wskazywali eksperci, jest on złożony. Z jednej strony media społeczne zapewniają poczucie przynależności, z drugiej mogą powodować uzależnienie i depresję. Co szósty europejski nastolatek był ofiarą cyberprzemocy, a jeden na ośmiu – jej sprawcą. Komisja Europejska opracowała program Better Internet for Kids (BIK+) oraz dostosowała Digital Services Act, nakładając nowe obowiązki na platformy cyfrowe. Samobójstwo pozostaje główną przyczyną śmierci wśród osób w wieku 15–29 lat w Europie. Tymczasem dostęp do leczenia psychicznego jest przez cały czas mocno ograniczony.
Media społecznościowe i przestrzenie cyfrowe stały się miejscem życia społecznego i rozwoju tożsamości, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Według badań zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej około 36 proc. wszystkich nastolatków, a 44 proc. 15-letnich dziewcząt, utrzymuje ciągły kontakt online z przyjaciółmi. 34 proc. młodzieży gra codziennie w gry cyfrowe, a 22 proc spędza na graniu co najmniej cztery godziny dziennie. Dr Ledia Lazeri, doradca regionalny ds. zdrowia psychicznego WHO Europa, podkreśliła podczas panelu dyskusyjnego DigitalEU, iż jest to przestrzeń, do której rodzice, nauczyciele i profesjonaliści zdrowia psychicznego nie mają realnego dostępu. Rodzi to poważne konsekwencje wychowawcze i terapeutyczne.
Zdaniem dr Ledii Lazeri, dobrostan cyfrowy wymaga priorytetowego potraktowania jako części polityki ochrony zdrowia. Apelowała o zastosowanie sprawdzonych strategii międzysektorowych i rozliczania branży technologicznej z wpływu na zdrowie psychiczne, analogicznie do regulacji dotyczących tytoniu, alkoholu czy żywności. Zasugerowała również wzmocnienie kompetencji pracowników ochrony zdrowia, promowanie alternatyw dla życia w przestrzeni cyfrowej oraz zwiększenie nakładów na badania nad wpływem mediów społecznościowych.
Obserwuje się pogorszenie zdrowia psychicznego i ogólnego dobrostanu młodzieży oraz wzrost dolegliwości psychosomatycznych. “Ponad 40 proc. nastolatków odczuwa presję szkolną, 20 proc. nie ma wsparcia ze strony rodziny ani przyjaciół, a 25 proc. 15-letnich dziewcząt czuje się samotna. Wskaźnik samobójstw na poziomie globalnym spada, jednak samobójstwo pozostaje główną przyczyną śmierci wśród osób w wieku 15–29 lat w Europie” – powiedziała doktor Lazeri. Pomimo rosnącej skali problemu, dostęp do leczenia jest przez cały czas ograniczony. Jedynie 10 proc. Europejczyków z zaburzeniami lękowymi otrzymuje wsparcie w publicznych systemach zdrowia psychicznego, przy czym wskaźnik ten wynosi zaledwie 2 proc w krajach o niskich i średnich dochodach, w porównaniu do 70 proc. w krajach wysoko rozwiniętych. Jeszcze gorzej wygląda sytuacja osób z zaburzeniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych – tylko 7 proc. z nich ma dostęp do leczenia.
“Wpływ mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne jest złożony i ambiwalentny, dlatego potrzebne jest podejście zrównoważone, które minimalizuje szkody i maksymalizuje korzyści – tłumaczyła dr Lazeri. Społeczności cyfrowe mogą stanowić źródło empatii, poczucia przynależności i wsparcia, zwłaszcza dla grup marginalizowanych społecznie, jak na przykład osób z niepełnosprawnościami. Jednocześnie brak kontroli nad treściami w przestrzeni cyfrowej oraz uzależniającymi technologiami wiąże się z ryzykiem depresji, lęków, samotności, hejtu, zaburzeń odżywiania i zachowań samobójczych, szczególnie przy biernym korzystaniu i skupianiu na treściach związanych z wyglądem. Najbardziej narażone są osoby z wcześniejszymi problemami psychicznymi, pochodzące z rodzin o niższym statusie społeczno-ekonomicznym, czyli dzieci migrantów, mniejszości etniczne, osoby z niepełnosprawnościami.
Cyfryzacja przynosi także korzyści i umożliwia przeprowadzanie interwencji w zakresie zdrowia psychicznego. Dzięki niej są łatwo dostępne, elastyczne i anonimowe, co może zmniejszać stygmatyzację, szczególnie wśród chłopców i młodych mężczyzn, rzadziej korzystających z tradycyjnych form pomocy. Przykładem dobrej praktyki jest uniwersytecka platforma z Danii, oferująca naukowo sprawdzone, skuteczne interwencje online, dostępne niezależnie od miejsca zamieszkania. Dzięki cyfrowym narzędziom można dotrzeć do osób, które nie mają dostępu do takich usług lokalnie, a także integrować opiekę zdrowotną z pomocą społeczną i urządzeniami noszonymi przy sobie. Jednak aż 88 proc. Europejczyków oczekuje kontaktu z człowiekiem w cyfrowych usługach zdrowotnych, co pokazuje, iż sztuczna inteligencja nie może zastąpić empatii i adaptacyjności terapeuty. Niemniej jednak na rynku dostępnych jest wiele niskiej jakości cyfrowych rozwiązań i niepopartych naukowo aplikacji self-help, często promowanych przez samozwańczych guru. Według dr Ledii Lazeri brak regulacji i ochrony danych, komercyjny charakter aplikacji, a także ryzyko błędnej autodiagnozy i nieadekwatnego leczenia stanowią poważne wyzwania.
Komisja Europejska rozwija konkretne strategie i instrumenty w odpowiedzi na zagrożenia związane z cyfryzacją. Program Better Internet for Kids (BIK+) wdrożony w 2022 roku koncentruje się na zapewnieniu dzieciom bezpiecznych i dostosowanych do ich wieku doświadczeń online, kształceniu dzieci w zakresie umiejętności krytycznego korzystania z Internetu oraz promocji ich aktywnego uczestnictwa w projektowaniu środowiska cyfrowego. Inicjatywy w ramach projektu docierają do 35 mln osób rocznie.
Najważniejszym narzędziem prawnym w zakresie bezpieczeństwa w sieci jest Digital Services Act, który na platformy online mające ponad 40 mln użytkowników nakłada obowiązek ochrony zdrowia psychicznego i fizycznego użytkowników, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci. w tej chwili w tej kategorii znajduje się 25 największych platform i wyszukiwarek. Podlegają one dodatkowym obowiązkom, takim jak zakaz tworzenia targetowanych reklam na podstawie danych dzieci, konieczność monitorowania i ocena ryzyka wpływu na prawa dzieci oraz zdrowie fizyczne i psychiczne użytkowników (np. uzależnień behawioralnych) czy obowiązek łatwego zgłaszania nielegalnych treści. W przypadku naruszeń DSA przewidziano kary w wysokości do 6 proc. globalnych przychodów korporacji. Komisja Europejska egzekwując prawo prowadzi dochodzenia wobec platform, takich jak TikTok, Facebook, Instagram. W wyniku tych działań TikTok został zmuszony do wycofania programu nagród TikTok Lite w Europie.
Nadal realizowane są prace nad wytycznymi do art. 28 DSA, dotyczącymi bezpieczeństwa dzieci w środowisku online. Komisja Europejska za kilka miesięcy opublikuje wspólne podejście w zakresie weryfikacji wieku użytkowników internetu. To rozwiązanie będzie kompatybilne z europejskim portfelem tożsamości cyfrowej, na który poczekamy do końca 2026 roku. Komisja Europejska podejmuje również działania mające na celu opracowanie jednolitych definicji i najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania cyberprzemocy. Kontynuowane są także ogólnoeuropejskie badania wpływu mediów społecznościowych na zdrowie fizyczne i psychiczne, z naciskiem na młodzież mające służyć jako fundament dla dalszych działań legislacyjnych i egzekucyjnych.
