Unijny Akt o usługach cyfrowych – nowe zasady świadczenia usług przez pośredników internetowych

Jakie są podstawowe cele uchwalenia AUC?

Zgodnie z intencjami prawodawcy europejskiego Akt o usługach cyfrowych ma realizować trzy podstawowe cele.

Po pierwsze, ma zapewnić dostosowanie dotychczas obowiązujących przepisów dyrektywy nr 2000/31/WE o handlu elektronicznym do zmieniających się technologii i modeli biznesowych w Internecie.

Po drugie, ma doprowadzić do harmonizacji warunków świadczenia usług pośrednich na całym rynku wewnętrznym UE w celu uniknięcia fragmentacji tego rynku oraz zapewnienia pewności prawa.

Po trzecie, ma stworzyć warunki bezpiecznego, przewidywalnego i budzącego zaufanie środowiska internetowego, w którym skutecznie chronione są prawa podstawowe zapisane w Karcie praw podstawowych, w tym prawa konsumenta („bezpieczniejsze i bardziej rozliczalne środowisko internetowe”).

Jakie są podstawowe obszary regulacji AUC?

Do podstawowych obszarów regulowanych Aktem o usługach cyfrowych zaliczyć należy:

• określenie zasad wyłączenia odpowiedzialności pośredników internetowych za cudze treści przesyłane i/lub przez nich przechowywane;
• ustanowienie zasad moderowania, w tym usuwania, treści nielegalnych i szkodliwych;
• zapewnienie bezpieczniejszego środowiska internetowego, między innymi poprzez wprowadzenie zakazu stosowania zwodniczych interfejsów internetowych (dark patterns), zwiększenie transparentności reklamy internetowej oraz określenie dodatkowych obowiązków w zakresie handlu elektronicznego (B2C);
• ustanowienie systemu sankcji oraz regulatora odpowiadającego za przestrzeganie przepisów AUC;
• określenie zasad współpracy krajowego regulatora z organami nadzoru w innych państwach UE, a także organami Unii Europejskiej (Komisja Europejska, Rada Usług Cyfrowych).

Czy AUC uchyla postanowienia dyrektywy nr 2000/31/WE o handlu elektronicznym i polskiej ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną?

Akt o usługach cyfrowych nie uchyla w całości dyrektywy 2000/31/WE ani wzorowanych na niej przepisów ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dalej: uśude). Uchylone zostały jedynie przepisy dotyczące odpowiedzialności pośredników internetowych (art. 12–15 dyrektywy 2000/31/WE, art. 12–15 uśude), które przejęto do rozdziału II AUC.

W pozostałym zakresie przez cały czas będą obowiązywać przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną (np. obowiązki informacyjne czy obowiązek sporządzenia regulaminu usług elektronicznych).

Które podmioty są objęte regulacją AUC?

Akt o usługach cyfrowych stosuje się do działalności dostawców usług pośrednich (art. 3g), świadczących różnego rodzaju usługi dostępu do treści umieszczanych w Internecie przez innych użytkowników (intermediary service providers).

Akt o usługach cyfrowych nie reguluje natomiast działalności dostawców treści (content provider), a więc podmiotów decydujących o udostępnieniu danych treści w Internecie. Przykładowo przepisy AUC nie będą się stosowały do internetowych serwisów VoD rozpowszechniających filmy na podstawie uzyskanych licencji, ale będą do platform internetowych w zakresie, w jakim przez te platformy dochodzi do publicznego rozpowszechnienia plików wideo udostępnianych przez użytkowników.

Jakie usługi podlegają regulacji AUC?

W Akcie o usługach cyfrowych wymieniono trzy podstawowe kategorie usług pośrednich:

• zwykły przekaz, tj. różnego rodzaju usługi telekomunikacyjne, takie jak zapewnienie dostępu do Internetu czy transmisja danych;
• caching, tj. przechowywanie danych przez dostawcę usługi internetowej na tzw. serwerach proxy po to, by zapewnić szybszy dostęp do wcześniej już przeglądanych przez użytkownika treści);
• hosting, np. usługi centrum danych, chmury obliczeniowej, usługi przechowywania we własnych zasobach komentarzy czy opinii umieszczanych przez użytkowników. Należy przy tym podkreślić, iż dla kwalifikacji danej usługi jako hostingu nie ma znaczenia, iż ma ona charakter usługi pobocznej (motyw nr 13 AUC).

Na czym polega szczególny status platform internetowych jako dostawców usług pośrednich?

Zgodnie z przepisami AUC szczególną kategorią dostawców usług hostingu są platformy internetowe, które nie tylko przechowują cudze dane, ale również rozpowszechniają publicznie te treści (art. 3i). Platformy zarządzają dostępnością i prezentacją treści użytkowników w Internecie; w tym celu dokonują między innymi takich czynności, jak: reagowanie na umieszczane nielegalne lub szkodliwe treści, filtrowanie i selekcja najistotniejszych informacji oraz określanie sposobu, w tym kolejności, ich wyświetlania. Co istotne, działania te są podejmowane w sposób zautomatyzowany, na podstawie specjalnych algorytmów, tworzonych w wyniku obserwacji preferencji i zachowań użytkowników.

Z powyższych przyczyn w AUC przyjęto zasadę, iż od platform można wymagać więcej niż od „zwykłych” dostawców usług pośrednich (np. usług hostingu). Sprawują one bowiem organizacyjną kontrolę nad treściami umieszczanymi przez użytkowników. W konsekwencji, niezależnie od konieczności spełnienia ogólnych warunków świadczenia usług pośrednich określonych w rozdziale II AUC, platformy internetowe powinny dodatkowo zapewnić realizację obowiązków staranności w celu utworzenia „przejrzystego i bezpiecznego środowiska internetowego” (rozdział III).

Przykładami platform internetowych w rozumieniu AUC są:

• serwisy społecznościowe;
• serwisy randkowe;
• serwisy wymiany opinii;
• różnego rodzaju platformy wymiany treści;
• internetowe platformy handlowe;
• porównywarki cenowe;
• sklepy z aplikacjami internetowymi;
• serwisy internetowe służące do zakwaterowania online.

Na czym polega zasada proporcjonalności?

Zgodnie z Aktem o usługach cyfrowych zakres obowiązków, które mają spełnić podmioty podlegające tej regulacji, mają być dostosowane do rodzaju, wielkości i charakteru danej usługi pośredniej. Gradacja obowiązków określonych w AUC polega w szczególności na tym, że:

• najmniejsza liczba obowiązków została określona dla dostawców wszystkich rodzajów usług pośrednich (w tym mere conduit, caching);
• większy zakres obowiązków ustanowiono dla dostawców usług hostingu;
• jeszcze więcej obowiązków określono dla dostawców platform internetowych jako szczególnej kategorii usługi hostingu;
• adresatami największej liczby obowiązków są natomiast dostawcy bardzo dużych platform internetowych i bardzo dużych wyszukiwarek internetowych, a więc „podmiotów, które świadczą usługi na rzecz średniej liczby aktywnych odbiorców usługi w Unii Europejskiej miesięcznie wynoszącej co najmniej 45 mln osób, obliczonej zgodnie z metodyką określoną w aktach delegowanych wydanych przez Komisję Europejską” (art. 33).

Zasadą jest przy tym, iż każdy kolejny poziom (kategoria) dostawców usług pośrednich musi spełnić obowiązki określone dla „niższych” poziomów, jak również obowiązki określone dla swojej kategorii dostawców usług.

Jak przepisy AUC wpływają na treść regulaminów świadczenia usług elektronicznych?

Obowiązek opracowania warunków świadczenia usług (regulaminów) dotyczy wszystkich dostawców usług pośrednich, w tym usług „zwykłego przekazu” oraz usług hostingu (art. 14). Należy przy tym podkreślić, iż w mocy pozostaje przepis art. 8 ust. 3 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, określający zasady udostępniania oraz obowiązkową treść regulaminu świadczenia usług drogą elektroniczną. AUC wprowadza dodatkowe – w stosunku do tego przepisu – kategorie informacji, które należy wskazać w regulaminie (warunkach korzystania z usługi). Chodzi w szczególności o informacje na temat wszelkich ograniczeń, które dostawca usług pośrednich nakłada w związku z korzystaniem z jego usług, w odniesieniu do treści przekazywanych przez użytkowników, a także wszelkich polityk, procedur, środków i narzędzi wykorzystywanych do celów moderacji treści (np. ich usuwania).

Jakie zasady wyłączenia odpowiedzialności dostawców usług pośrednich obowiązują na gruncie AUC?

W Akcie o usługach pośrednich utrzymano dotychczasowe zasady dotyczące wyłączenia odpowiedzialności pośredników internetowych za cudze treści przez nich przekazywane i/lub przechowywane w Internecie (art. 4–6). Warunkiem wyłączenia odpowiedzialności jest łączne spełnienie dwóch przesłanek. Po pierwsze, zachowanie neutralności (pasywności) względem przekazywanych/przechowywanych w Internecie treści, tzn. pośrednik nie może brać aktywnego udziału w rozpowszechnianiu nielegalnych treści. Po drugie, w sytuacji pozyskania wiedzy o nielegalnym charakterze treści pośrednik internetowy jest zobowiązany do podjęcia działań w celu ograniczenia lub uniemożliwienia dostępu do tych treści.

Novum w stosunku do dotychczasowego stanu prawnego stanowi wprowadzenie regulacji dotyczącej tzw. instytucji dobrego samarytanina (art. 7). Zgodnie z tym przepisem podjęcie dobrowolnych proaktywnych środków w celu wykrycia i usunięcia nielegalnych treści w Internecie nie prowadzi automatycznie do utraty przez dostawcę usług pośrednich możliwości korzystania z wyłączeń odpowiedzialności za cudze treści.

Jakie zasady moderowania treści nielegalnych i szkodliwych ustanowiono w AUC?

W Akcie o usługach cyfrowych odrębnie określono zasady moderowania, w tym usuwania, treści nielegalnych i szkodliwych. Rozróżnienie między tymi treściami ma najważniejsze znaczenie dla określenia zakresu obowiązków zapobiegania ich rozpowszechnianiu przez dostawców usług pośrednich.

W AUC nie przesądzono, które treści są nielegalne. O takim ich charakterze decydują przepisy odrębnie przyjętych aktów prawnych Unii Europejskiej lub ustawodawstw poszczególnych państw członkowskich. Kwalifikacja danych treści jako nielegalnych skutkuje obowiązkiem ich usunięcia przez dostawców usług pośrednich, w przeciwnym przypadku ponoszą oni odpowiedzialność za ich rozpowszechnianie. W AUC wprowadzono w związku z tym specjalny „mechanizm zgłaszania i działania”, określający sposób moderowania przez pośredników treści nielegalnych (art. 16 i n. AUC).

W AUC nie wprowadzono natomiast generalnego obowiązku usuwania treści szkodliwych. Chodzi tu w szczególności o treści, które formalnie nie są nielegalne, ale są społecznie szkodliwe (np. nagość). Zgodnie z rozwiązaniem przyjętym w AUC dostawcy usług pośrednich mają swobodę w określeniu, które treści traktują jako szkodliwe i w konsekwencji będą przez nich usuwane. Nie oznacza to jednak dowolności w podejmowaniu takich decyzji. Po pierwsze, użytkownicy powinni być informowani o procedurach, środkach oraz narzędziach moderowania treści przez dostawców. Po drugie, użytkownicy kwestionujący podjęte przez dostawców decyzje z uwagi na kwalifikację ich treści jako szkodliwych (np. o zablokowaniu ich treści lub konta) mogą skorzystać z mechanizmów odwoławczych określonych w AUC (art. 17 ust. 1).

Na czym polega zakaz stosowania „zwodniczych interfejsów” (dark patterns)

Zgodnie z art. 25 AUC dostawcy platform internetowych nie mogą projektować, organizować ani obsługiwać swoich interfejsów internetowych (np. stron internetowych, aplikacji mobilnych) w sposób, który wprowadza w błąd użytkowników (odbiorców usługi) lub nimi manipuluje, lub w inny istotny sposób zakłóca lub ogranicza zdolność odbiorców ich usługi do podejmowania wolnych i świadomych decyzji. Przykładami takich niedopuszczalnych praktyk są następujące sytuacje:

• większe eksponowanie niektórych wyborów, gdy odbiorca usługi jest proszony o podjęcie decyzji;
• wielokrotne żądanie od odbiorcy usługi dokonania wyboru, gdy wyboru takiego już dokonał, w szczególności przez pokazywanie wyskakujących okienek, które zakłócają środowisko użytkownika;
• sprawianie, iż procedura zrezygnowania z usługi jest trudniejsza niż procedura jej subskrypcji.

Jak w AUC regulowana jest reklama internetowa?

W Akcie o usługach cyfrowych wprowadzono dwa ograniczenia dotyczące tzw. ukierunkowanej (targetowanej) reklamy na platformach internetowych. Po pierwsze, zakazano reklamy ukierunkowanej na podstawie profilowania z wykorzystywaniem danych wrażliwych w rozumieniu RODO (art. 26 ust. 3). Po drugie, zakazano reklamy ukierunkowanej opartej na profilowaniu małoletnich (art. 28 ust. 2).

Nowe przepisy wzmacniają również pozycję użytkowników w zakresie zrozumienia i podejmowania świadomych decyzji dotyczących oglądanych przez nich reklam (art. 26 ust. 1 AUC). Będą oni musieli być wyraźnie informowani, czy i dlaczego są profilowani na potrzeby wyświetlenia danej reklamy oraz kto za nią zapłacił. Powinni również wiedzieć, które treści są sponsorowane.

Jak przepisy AUC wpłyną na sposób prowadzenia handlu elektronicznego?

W przepisach AUC wprowadzono szereg nowych obowiązków, które będą musieli spełniać operatorzy internetowych platform handlowych umożliwiających zawieranie umów pomiędzy przedsiębiorcami i konsumentami (art. 30 i n.). Między innymi dostawcy tego rodzaju usług są zobowiązani do weryfikacji podmiotów oferujących swoje towary lub usługi na platformach internetowych (zasada know your business customer), a także do zorganizowania swoich interfejsów w sposób umożliwiający przedsiębiorcom wywiązanie się z obowiązków informacyjnych wobec konsumentów. Odrębnym obowiązkiem jest wymóg podania konsumentom informacji, po uzyskaniu takiej wiadomości przez platformę, o nielegalnych towarach lub usłudze nabytych za jej pośrednictwem (art. 32).

Organy nadzoru oraz sankcje za naruszenie przestrzegania przepisów AUC

Nadzór nad bardzo dużymi platformami i bardzo dużymi wyszukiwarkami internetowymi sprawuje bezpośrednio Komisja Europejska.

Na poziomie krajowym państwa członkowskie mają obowiązek wyznaczenia co najmniej jednego adekwatnego organu odpowiedzialnego za nadzorowanie dostawców usług pośrednich (art. 49 ust. 1). Wyznaczenie to odbywa się w ustawach krajowych. W Polsce prowadzone są w tej chwili prace nad nowelizacją ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, w której ma dojść do określenia adekwatnych organów. Zgodnie z opublikowanymi w styczniu 2024 r. założeniami prezes UKE ma pełnić funkcję koordynatora ds. usług cyfrowych w rozumieniu art. 48 ust. 2, a prezes UOKiK ma zostać „innym organem” nadzorującym wykonanie niektórych przepisów AUC.

W Akcie o usługach cyfrowych przewidziano różnego rodzaju sankcje za naruszenie jego przepisów, w tym wysokie kary pieniężne. Ich górna granica to 6% rocznego światowego obrotu danego dostawcy usług pośrednich w poprzedzającym roku finansowym (art. 59 ust. 3). Użytkownicy mają także prawo dochodzić od dostawców usług pośrednich, zgodnie z prawem Unii i prawem krajowym, odszkodowania za wszelkie szkody lub straty poniesione w wyniku naruszenia przez tych dostawców ich obowiązków wynikających z AUC (art. 54).