UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE

UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE JAKO SPOSÓB SFORMUŁOWANIA ŻĄDAŃ POZWU

W ostatnim czasie Kancelaria Prokurent doradzała w sprawie klientowi, który domaga się na drodze sądowej zwrotu rzeczy ruchomej od firmy serwisującej, nie mając pewności czy pozwany przez cały czas jest w ich posiadaniu.

W takim wypadku doradziliśmy sformułowanie pozwu jako żądanie zapłaty równowartości zawłaszczonych rzeczy, a pozwany może zwolnić się ze zobowiązania, poprzez wydanie w naturze.

Żądanie pozwu może być sformułowane jako upoważnienie przemienne (facultas alternativa) poprzez np. żądanie zasądzenia a Pozwany może zwolnić się z tego obowiązku poprzez spełnienie innego świadczenia np. wydanie rzeczy. Podstawą sformułowanego tak żądania może być wola wierzyciela i odpowiednio sformułowana treść pozwu. (por. np. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 19 stycznia 1957 r., 3 CR 187/56, OSPiKA 1957, z. 2, poz. 36, LEX nr 1632720 – vide str. 531 – 532 Metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych. H. Pietrzkowski, wydanie 6, LexisNexis W-wa 2012).

Istnieje kilka sposobów formułowania żądań pozwu:

1) żądanie pozwu może być tak oznaczone, iż dochodzone świadczenia pozostają ze sobą w stosunku ewentualnym; w przypadku tym powód domaga się jednego z nich bezwarunkowo, natomiast dalszego tylko na wypadek, gdyby Sąd rozstrzygnął o żądaniu głównym odmownie (oddalił powództwo co do żądania zgłoszonego na pierwszym miejscu);

2) żądanie może być oznaczone w ten sposób, iż powodowi lub pozwanemu ma służyć prawo wyboru pomiędzy kilkoma świadczeniami; chodzi wówczas o żądanie przemienne, które – aby mogło być zasadne – powinno opierać się na zobowiązaniu przemiennym, tj. takim, które przewiduje kilka dłużnych świadczeń, które wygasają przez spełnienie jednego wybranego świadczenia (art. 365 § 1 kodeksu cywilnego);

3) żądanie może też być tak skonstruowane, iż powód żąda od pozwanego określonego świadczenia z zastrzeżeniem, iż może on się zwolnić od niego przez spełnienie innego świadczenia; dokonanie tego dalszego świadczenia – ze skutkiem spełnienia świadczenia wskazanego na pierwszym miejscu – pozostawione jest uznaniu pozwanego (dłużnika); podobne uprawnienie dłużnika określa się jako upoważnienie przemienne (facultas alternativa).

Upoważnienie przemienne to ani powództwo ewentualne, ani żądanie alternatywne (zobowiązanie przemienne) wynikające z ustawy. Według orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1960 r., II CR 366/59, (…)1961, nr 12, s. 424 i n., o żądaniu ewentualnym można mówić wówczas, gdy obok żądania głównego wysunięto w pozwie żądanie drugie jako ewentualne, o którym sąd może orzec tylko wtedy, gdy nie przyjmuje za uzasadnione żądania pierwszego. Powód może zgłosić w pozwie żądanie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia żądania sformułowanego jako podstawowe i usytuowane na pierwszym miejscu, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie.

W zobowiązaniu alternatywnym (przemiennym) dłużnik jest obowiązany spełnić jedno z kilku świadczeń, np. kwotę pieniężną 1 000 000 zł albo przeniesienie prawa własności domu z działką siedliskową (świadczenie A albo B). Natomiast przy upoważnieniu przemiennym (facultas alternativa) dłużnik jest zobowiązany spełnić tylko jedno świadczenie główne, ale dłużnik może zwolnić się z tego zobowiązania głównego przez wykonanie innego świadczenie, które wolą wierzyciela uwalnia od obowiązku realizacji świadczenia głównego.

Za możliwą należy uznać możliwość sformułowania w pozwie np. o wydanie rzeczy, ewentualnego żądania zapłaty określonej sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość rzeczy, w obawie ukrycia rzeczy przez pozwanego, jej zniszczenia lub zbycia (za takim rozwiązaniem opowiadają się m.in. S. Rudnicki, J. Rudnicka, G. Rudnicki, w: J. Gudowski, Komentarz KC, t. 2, 2016, s. 532). Dopuszcza się natomiast zgłoszenie przez powoda upoważnienia przemiennego, pozostawiającego pozwanemu wybór pomiędzy wydaniem rzeczy a zapłatą jej równowartości (orz. SN z 19.1.1957 r., III CR 187/56, OSPiKA 1957, Nr 2, poz. 36).

Upoważnienie przemienne (tzw. facultas alternativa) występuje wówczas, gdy dłużnikowi przysługuje uprawnienie do jednostronnego zwolnienia się od długu przez wykonanie innego świadczenia niż zastrzeżone. Źródłem tego upoważnienia może być ustawa (np. art. 533 i 897 k.c.), umowa lub – jak przyjął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 19 stycznia 1957 r., 3 CR 187/56, OSPiKA 1957, z. 2, poz. 36, LEX nr 1632720 – vide str. 531 – 532 Metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych. H. Pietrzkowski, wydanie 6, LexisNexis W-wa 2012 – odpowiednio sformułowana treść pozwu.

Ww. stanowisko przyjęło się w orzecznictwie sądowym. Dłużnikowi może być przyznane uprawnienie do jednostronnego zwolnienia się z zobowiązania przez wykonanie jednego z kilku świadczeń, nazywane upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa). Upoważnienie przemienne tym różni się więc od zobowiązania przemiennego, iż świadczenie jest jedno, z góry określone i wyłącznie jego spełnienia może domagać się wierzyciel. Dłużnik natomiast może spełnić inne świadczenie, co doprowadzi do wygaśnięcia jego długu, a wierzyciel nie może się temu sprzeciwić Zobowiązanie to opiewa więc od początku na jedno świadczenie, z tym zastrzeżeniem, iż dłużnik może spełnić inne świadczenie, co spowoduje wygaśnięcie zobowiązania. Upoważnienie przemienne powstaje z ustawy (np. art. 391, art. 533, art. 897, art. 938, art. 966, art. 974, art. 1000 § 3 k.c.), z umowy lub z jednostronnej woli wierzyciela). (tak np. Sąd Okręgowy w Krakowie w uzasadnieniu wyroku z 30 czerwca 2016 r. sygn. akt I C 1881/13).

http://orzeczenia.krakow.so.gov.pl/details/$N/152010000000503_I_C_001881_2013_Uz_2016-06-30_001

W przypadku tak sformułowanego żądania pozwu oraz sentencji orzeczenia, w procesie mamy do czynienia z jednym żądaniem wierzyciela i jednym obowiązkiem świadczenia dłużnika, przy czym jedno żądanie powoda opiewa na dwa różne świadczenia (vide: H. E. Z., Szczególna kumulacja roszczeń w procesie cywilnym, PiP (…)- 110, pkt 3). W takim przypadku wybór sposobu spełnienia świadczenia przysługuje dłużnikowi, a powód może wszcząć egzekucję jedynie co do świadczenia głównego, podstawowego.

Podsumowując, żądanie pozwu jako facultas alternativa jest możliwe, choć stosunkowo rzadko spotykane w praktyce. Podstawą tak sformułowanego żądania jest treść pozwu i wola wierzyciela, co zostało zaaprobowane w orzecznictwie i doktrynie.

AUTOR:

1. Marcin Skonieczny – radca prawny

W przypadku pytań, zapraszamy do kontaktu.

Przeczytaj również:

Wykładnia art. 365 § KPC [kompilacja orzecznicza]

Zmiana ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej