Uproszczona procedura przyznawania zasiłku pogrzebowego

Uzasadnienie projektowanych przepisów

Cel wprowadzenia zmian

Projekt stanowi realizację propozycji deregulacyjnej MRPiPS-25-285 i ma na celu usprawnienie procesu przyznawania zasiłku pogrzebowego. Intencją ustawodawcy jest doprowadzenie do szybszej i mniej sformalizowanej obsługi wniosków oraz dostosowanie praktyki ZUS do poziomu ustawowego. Szczególny charakter zasiłku wypłacanego w sytuacji śmierci bliskiej osoby uzasadnia potrzebę uproszczeń i zapewnienia przewidywalności proceduralnej.

Obecny stan prawny i potrzeba interwencji

W aktualnym brzmieniu ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczen Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631; dalej: EmRentyFUSU) nie reguluje ani trybu wydawania decyzji w sprawie zasiłku pogrzebowego, ani pośrednictwa zakładów pogrzebowych w składaniu wniosków. Brakuje również przepisów dotyczących skróconego terminu wypłaty tego świadczenia. Praktyka ZUS dopuszcza pośrednictwo zakładów pogrzebowych jedynie na podstawie udzielonego im upoważnienia – i wyłącznie w przypadku wniosków składanych przez członków rodziny.

Z uwagi na charakter świadczenia oraz znaczenie szybkiej wypłaty środków, często niezbędnych do pokrycia kosztów pochówku, wskazane jest ustawowe wprowadzenie szybszych i przejrzystych procedur.

Opis projektowanych zmian

Odejście od obowiązku wydawania decyzji w typowych przypadkach

W art. 1 pkt. 1 projektu ustawy (art. 115 ust. 3a EmRentyFUSU) zaproponowano przepis, zgodnie z którym w przypadku gdy koszty pogrzebu poniosła jedna osoba będąca członkiem rodziny zmarłego, ZUS nie będzie zobowiązany do wydania decyzji. Wówczas zasiłek pogrzebowy będzie przysługiwał w pełnej zryczałtowanej wysokości – w tej chwili 4000 zł, a od 1.1.2026 r. – 7000 zł.

Wyjątki od tej zasady wymagające wydania decyzji to sytuacje, gdy:

W takich przypadkach ZUS wyda decyzję ustalającą prawo i wysokość świadczenia. Do wypłat dokonywanych bez decyzji odpowiednie zastosowanie będzie miał art. 114 EmRentyFUSU, dotyczący ponownego ustalenia prawa do świadczenia.

Uregulowanie pośrednictwa zakładów pogrzebowych

Zgodnie z art. 1 pkt 2 projektu ustawy (nowy art. 116 ust. 3a EmRentyFUSU), wniosek w sprawie przyznania zasiłku pogrzebowego będzie można składać:

Takie rozwiązanie wpisuje się w model składania wniosków emerytalno-rentowych, zgodnie z którym można je wnosić osobiście lub przez płatnika składek (art. 116 ust. 3 EmRentyFUSU). Pośrednictwo zakładów będzie dopuszczalne także w odniesieniu do wnioskodawców spoza kręgu rodziny zmarłego.

Projektowany art. 130 ust. 2c EmRentyFUSU (art. 1 pkt 5 projektu ustawy) przewiduje możliwość wypłaty zasiłku pogrzebowego bezpośrednio na rachunek bankowy zakładu pogrzebowego wskazany w upoważnieniu. Zachowano dotychczasową praktykę ZUS, zapewniając jej ustawowe umocowanie.

Szczegóły proceduralne (zakres danych we wniosku, załączniki, oświadczenia) mają zostać uregulowane w rozporządzeniu zmieniającym rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. z 2011 r. poz. 1412).

Skrócenie terminu wypłaty świadczenia do 14 dni

Dotychczas zasiłek pogrzebowy wypłacany był zgodnie z art. 118 ust. 1 EmRentyFUSU w terminie 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności. Z danych ZUS wynika, iż w praktyce średni czas realizacji wynosi 12 dni, jednak brak było podstawy ustawowej dla skróconego terminu.

W art. 1 pkt 3 projektu ustawy (dodanie ust. 1b i 2 w art. 118 EmRentyFUSU) oraz art. 1 pkt 4 projektu ustawy (art. 129 ust. 2a EmRentyFUSU) zaproponowano wprowadzenie zasady, zgodnie z którą:

Rozwiązanie to formalizuje obowiązującą praktykę ZUS i stanowi istotne ułatwienie dla świadczeniobiorców.

Rozszerzenie definicji świadczeń nienależnie pobranych

W związku z uproszczonym trybem wypłaty zasiłku, projektowana nowelizacja art. 138 ust. 3a EmRentyFUSU (art. 1 pkt 6 projektu ustawy) przewiduje, iż zasiłek wypłacony osobie nieuprawnionej, choćby z przyczyn niezależnych od organu rentowego, będzie traktowany jako świadczenie nienależne. Analogiczne rozwiązanie obowiązuje już w przypadku świadczeń wypłaconych osobie innej niż wskazana w decyzji (art. 138 ust. 3 EmRentyFUSU).

Zmiana ta pozwoli ZUS na dochodzenie zwrotu nienależnie wypłaconego zasiłku także w przypadkach uproszczonych wypłat bez decyzji. W art. 1 pkt 7 projektu ustawy dokonano również zmian dostosowujących w art. 144 EmRentyFUSU.

Etap legislacyjny i wejście w życie

Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 24.6.2025 r. został skierowany do Stałego Komitetu Rady Ministrów.

Zgodnie z art. 3 projektu ustawy, ma ona wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Jednocześnie przewidziano przepis przejściowy (art. 2 projektu ustawy), zgodnie z którym postępowania wszczęte przed wejściem w życie nowelizacji będą prowadzone według przepisów dotychczasowych.